مدلسازی عوامل مؤثر بر درآمدهای مالیاتی اشخاص حقیقی و شرکت‌های حقوقی (تبیین در ابهام مدل بهینه یا متغیر مطلوب)

محورهای موضوعی : اقتصاد بخش عمومی

شهناز مرادخانی ¹ , مهدی کمالی ^{2 *} , حمید آسایش ³ , محمد خرسندزاک ⁴

1 - دانشجوی دکتری اقتصاد، گروه اقتصاد، واحد الیگودرز، دانشگاه آزاد اسلامی، الیگودرز، ایران، [e-mail]
2 - استادیار، گروه اقتصاد، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران، (نویسنده مسئول)، [e-mail]
3 - دانشیار، گروه اقتصاد، دانشگاه آیت اله بروجردی، بروجرد، ایران، [e-mail]
4 - هیئت علمی گروه ریاضی، واحد الیگودرز، دانشگاه آزاد اسلامی، الیگودرز، ایران، [e-mail]

تاریخ دریافت : 1403/09/16 تاریخ پذیرش : 1403/12/25 تاریخ انتشار : 1404/02/27

کلید واژه: درآمد مالیاتی, اشخاص حقیقی, شرکت‌های حقوقی, روش WALS.,

چکیده مقاله :

هدف این مقاله مدلسازی و شناسایی مهمترین متغیرهای مؤثر  بر درآمدهای مالیاتی است. بدین‌منظور، در ابن مقاله با استفاده از رویکرد حداقل مربعات متوسط وزنی مهمترین متغیرهای توضیح­دهنده موثر بر درآمدهای مالیاتی به تفکیک بخش حقیقی و حقوقی شناسایی و در دوره زمانی 1402 - 1370 بررسی شد. نتایج نشان می‌دهد متغیرهای تورم، فضای کسب­وکار، رشد اقتصادی، نرخ مالیات اسمی و نسبت ارزش­ا­فزوده بخش خدمات به GDP تأثیر مثبتی بر درآمد مالیاتی بخش حقوقی دارند، درحالی که متغیرهای فرار مالیاتی و تحریم‌ها، تأثیر منفی بر درآمدهای مالیاتی این بخش دارند. همچنین، 10 متغیر فرار مالیاتی، تورم، رشد اقتصادی، تحریم، عادلانه بودن نظام مالیاتی، روحیه مالیاتی، فرهنگ مالیاتی، بیکاری، ضریب جینی و میانگین دستمزد مردان اصلی‌ترین متغیرهای مؤثر بر درآمد مالیاتی بخش حقیقی هستند.  براساس نتایج، پیشنهاد می­شود سیاستگذاران اقدامات مؤثری برای کنترل تورم اتخاذ کنند، زیرا افزایش تورم می‌تواند به کاهش درآمدهای مالیاتی منجر شود.

چکیده انگلیسی:

This paper aims to model and identify the key factors influencing tax revenues. Using the weighted least mean squares approach, the most significant explanatory variables affecting tax revenues were analyzed for the period 2001–2023, separately for the real and legal sectors. The findings indicate that inflation, the business environment, economic growth, the nominal tax rate, and the ratio of the service sector’s value added to GDP positively impact tax revenues in the legal sector. In contrast, tax evasion and sanctions exert a negative effect.

For the real sector, the ten most influential variables include tax evasion, inflation, economic growth, sanctions, tax system fairness, tax morale, tax culture, unemployment, the Gini coefficient, and the average male wage. Based on these results, policymakers are advised to implement effective measures to control inflation, as rising inflation can ultimately reduce tax revenues.

منابع و مأخذ:

- تمیزی، علیرضا (1397). بررسی عوامل تعیین‌کننده درآمدهای مالیاتی در ایران: رویکرد اقتصادسنجی بیزینی. فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد مقداری، 15(1)، 225-244.
- توتونچی ملکی، سعید.، موسوی جهرمی، یگانه، و مهرآرا، محسن (1398). ارزیابی عوامل موثر بر درآمدهای مالیاتی در اقتصاد ایران با رویکرد مدل‌های میانگین گیری پویا (TVP DMA)، پژوهشنامه مالیات، 27(44)، 69-98.
- امین خاکی،علیرضا، گیلک حکیم آبادی، محمد تقی.، کریمی پتانلار، سعید.، جعفری صمیمی، احمد (1390). برآورد فرار مالیاتی و عوامل تعیین‌کننده آن در اقتصاد ایران، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه مازندران، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، رساله دکترای تخصصی.
- جعفری صمیمی، احمد، کریمی پتانلار، سعید.، اعظمی، کوروش (1395). کاربرد الگوی رشد درون‌زا برای محاسبه نرخ بهینه مالیات بر ارزش افزوده با تاکید بر کالاهای مضر و پسماند. مدل‌سازی اقتصادی، 10(34)، 95-113.‎
- شکی، سمانه.، پیکارجو، کامبیز.، غفاری، فرهاد (1403). تاثیر متغیرهای کلان اقتصادی و مشوق‌های مالیاتی بر ادوار تجاری ایران، مدل‌سازی اقتصادی، 18(2)، 162-135.
- کریمی، جعفر، کریمی پتانلار، سعید (1400). مدلسازی عوامل مؤثر بر فرار مالیاتی در اقتصاد ایران بر اساس رویکرد میانگین‌گیری بیزی، فصلنامه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، ۲۹ (۱۰۰) : ۱۰۵-۱۵۲.
- کریمی پتانلار، سعید.، کریمی، جعفر (1401). شناسایی مهم‌ترین عوامل مؤثر بر فرار مالیاتی در اقتصاد ایران و بررسی نحوه اثرگذاری آن‌ها در طی زمان. مدلسازی اقتصادسنجی، 7(4)، 93-117.
- Andrejovská, A. (2019). Effective tax rate in the context of the economic determinants. Montenegrin Journal of Economics, 15, 31–40.
- Andrejovská, A., & Glova, J. (2023). Economic determinants concerning corporate tax revenue. Economies, 11, Article 268. https://doi.org/10.3390/economies11110268.
- Anyanwu, J. C. (1993). Monetary economics: Theory, policy, and institutions. Hybrid.
- Baker, M., & McKenzie, J. (1999). Survey of the effective tax burden in the European Union. Amsterdam: Report Commissioned by the Ministry of Finance.
- Balzer, R., Uzik, M., & Glova, J. (2020). Managing growth opportunities in the digital era—An empiric perspective of value creation. Polish Journal of Management Studies, 21, 87–100.
- Bánociová, A., & Pavliková, L. (2013). Application of econometric model in the studies of factors affecting the income tax of legal entities in the Slovak Republic. Journal of Applied Economic Sciences, 8, 141–53.
- Barrios, S., Iversen, P., Lewandowska, M., & Setzer, R. (2009). Determinants of intra-Euro area government bond spreads during the financial crisis (No. 388). Brussels: Directorate General Economic and Financial Affairs (DG ECFIN), European Commission.
- Bènassy-Quéré, A., Fontagné, L., & Lahrèche-Révil, A. (2000). Foreign direct investment and the prospects for tax co-ordination in Europe. Working Papers 2000-06. Paris: CEPII.
- Bird, R. M., Martinez-Vazquez, J., & Torgler, B. (2008). Tax effort in developing countries and high-income countries: The impact of corruption, voice, and accountability. Economic Analysis and Policy, 38(1), 55–71.
- Camara, A. (2023). The effect of foreign direct investment on tax revenue. Comparative Economic Studies, 65, 168–90.
- Castañeda Rodríguez, V. M. (2018). Tax determinants revisited. An unbalanced data panel analysis. Journal of Applied Economics, 21(1), 1–24.
- Castro, G. Á., & Camarillo, D. B. R. (2014). Determinants of tax revenue in OECD countries over the period 2001–2011. Contaduría y Administración, 59(3), 35–59.
- Chelliah, R. J., Baas, H. J., & Kelly, M. R. (1975). Tax ratios and tax effort in developing countries, 1969–71. Staff Papers, 22(1), 187–205. https://doi.org/10.2307/38665932.
- Chettri, K. K., Bhattarai, J. K., & Gautam, R. (2023). Determinants of tax revenue in South Asian countries. Global Business Review, 09721509231177784.‏
- Clausing, K. A. (2007). Corporate tax revenues in OECD countries. International Tax and Public Finance, 14, 115–33.
- Cozmei, C. (2015). Is it any EU corporate income tax rate-revenue paradox? Procedia Economics and Finance, 23, 818–27.
- Cung, N. H., & Son, T. T. (2020). Determinants of corporate income tax revenue in Vietnam. Advances in Management and Applied Economics, 10, 89–103.
- Desta, T., Reta, M., & Girma, B. (2022). Factors Affecting Tax Revenue in Ethiopia: Autoregressive Distributed Lag Approach.‏
- Devereux, M. P. (2007). Developments in the taxation of corporate profit in the OECD since 1965: Rates, bases and revenues.
- Devereux, M. P., & Griffith, R. (1998). The taxation of discrete investment choices. IFS Working Papers, No. W98/16. London: IFS.
- Inkabova, M., Andrejovska, A., & Glova, J. (2021). The impact of environmental taxes on agriculture—the case of Slovakia. Polish Journal of Environmental Studies, 30, 3085–97.
- Jafari Samimi, A., Karimi Patanlar, S., & Azami, K. (2016). Application of the endogenous growth model to calculate the optimal value-added tax rate with emphasis on harmful and waste products. Economic Modeling, 10(34), 95–113. [in Persian]
- Jhingan, M. L. (2004). Money, banking, international trade and public finance. Vrinda.
- Karimi Patanlar, S., & Karimi, J. (2022). Identifying the most important factors affecting tax evasion in Iran’s economy and examining their impact over time. Econometrics Modeling, 7(4), 93–117. [in Persian]
- Karimi, J., & Karimi Patanlar, S. (2021). Modeling the factors affecting tax evasion in Iran’s economy based on the Bayesian averaging approach. Quarterly Journal of Economic Research and Policies, 29(100), 105–152. [in Persian]
- Karpowicz, A., & Majewska, E. (2018). Corporate income tax revenue determinants: How important is the tax rate? Economic and Social Development: Book of Proceedings. Rabat: Varazdin Development and Entrepreneurship Agency, pp. 361–69.
- Khaki, A., Gilak Hakim Abadi, M. T., Karimi Patanlar, S., & Jafari Samimi, A. (2011). Estimation of tax evasion and its determinants in Iran’s economy. Ministry of Science, Research and Technology, University of Mazandaran, Faculty of Administrative Sciences and Economics, Doctoral Dissertation. [in Persian]
- Kubátová, K., & Ríhová, L. (2009). Regresní analýza faktor u ovlivňujících výnosy korporativní daně v zemích OECD. Politická Ekonomie, 57, 451–70.
- Listikarini, D. I., & Wijaya, S. (2024). Determinants of corporate income tax revenue in Latin America. Educoretax, 4(6), 696–712.
- Mansour, M., & Zolt, E. M. (2023). Personal income taxes in the Middle East and North Africa: Prospects and possibilities. International Monetary Fund.
- Minh Ha, N., Tan Minh, P., & Binh, Q. M. Q. (2022). The determinants of tax revenue: A study of Southeast Asia. Cogent Economics & Finance, 10(1), 2026660.
- Nzotta, S. M. (2007). Tax evasion problems in Nigeria: A critique. The Nigerian Accountant, 12(1), 40–43.
- Profeta, P., & Scabrosetti, S. (2010). The political economy of taxation: Lessons from developing countries. Edward Elgar Publishing.
- Santos, J. M., & Dias, M. A. (2022). Tax systems and economic growth: A systematic review of the literature. Journal of Economic Surveys, 36(3), 682-710.
- Schneiderman, D. (2020). Business environment and tax revenue generation in developing economies: Evidence from Latin America. World Development, 134.
- Shaki, S., Peykarjou, K., & Ghaffari, F. (2024). The impact of macroeconomic variables and tax incentives on Iran’s business cycles. Economic Modeling, 18(2), 135–162. [in Persian]
- Stotsky, M. J. G., & WoldeMariam, M. A. (1997). Tax effort in sub-Saharan Africa. Working Paper No. 97-107. International Monetary Fund.
- Tamizi, A. (2018). Investigating the determinants of tax revenues in Iran: A Bayesian econometrics approach. Quarterly Journal of Quantitative Economics, 15(1), 225–244. [in Persian]
- Tanzi, V. (1992). Structural factors and tax revenue in developing countries: A decade of evidence. In I. Goldin & L. A. Winters (Eds.), Open economies: Structural adjustment and agriculture (pp. 267–281). Cambridge University Press.
- Toutounchi Maleki, S., Mousavi Jahromi, Y., & Mehrara, M. (2019). Evaluating the factors affecting tax revenues in Iran’s economy using the dynamic model averaging (TVP-DMA) approach. Tax Research Journal, 27(44), 69–98. [in Persian]
- Wijaya, A. C. T., Karina, R., & Sumantri, S. (2022, August). Analysis of Factors Affecting Student Tax Compliance in Batam City. In CoMBInES-Conference on Management, Business, Innovation, Education and Social Sciences (Vol. 2, No. 1, pp. 609-620).
- Zhang, Y. (2021). Rethinking taxation for economic resilience: An analysis of measures to improve equity and efficiency. Public Finance Review, 49(6), 823–846.