تاثیر تکانه منابع و مصارف تامین اجتماعی بر نابرابری درآمد در ایران

محورهای موضوعی : سلامت، آموزش و رفاه

اصغر حسن پور ¹ (دانشجوی دکتری اقتصاد، دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران [e-mail] )
کریم امامی ² (دانشیار، گروه اقتصاد، دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (*نویسنده مسئول)، [e-mail])
مرتضی عزتی ³ (دانشیار ، دانشکده اقتصاد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران [e-mail])

تاریخ دریافت : 1402/03/01 تاریخ پذیرش : 1403/03/05 تاریخ انتشار : 1403/03/05

کلید واژه: منابع و مصارف تامین اجتماعی, نابرابری درآمد, الگوی SVAR ,

چکیده مقاله :

نابرابری درآمد یکی از پدیده های نامطلوب اجتماعی است و سرمایه گذاری در تامین اجتماعی و گسترش دامنه آن، یکی از موثرترین ابزارهای مقابله با این پدیده است. این مقاله با استفاده از الگوی خودهمبستگی برداری ساختاری (SVAR) تاثیر تکانه منابع و مصارف تامین اجتماعی بر نابرابری درآمد در ایران را طی دوره 1367 تا 1399 بررسی می کند. نتایج مطالعه نشان می دهد که در واکنش به تکانه منابع بیمه ای، نابرابری درآمد در ابتدا کاهش و در ادامه افزایش یافته و به وضعیت اولیه خود می رسد. اما در واکنش به تکانه منابع بیمه بیکاری در ابتدا افزایش و سپس کاهش می یابد. واکنش نابرابری درآمد به تکانه مصارف بیمه ای و تکانه مصارف بیمه بیکاری کاهشی است، اما اثرگذاری تکانه مصارف بیمه ای بیشتر است. افزایش منابع تامین اجتماعی از طریق بیمه بیکاری باید با حساسیت زیادی انجام شود تا آثار نامطلوبی بر نابرابری درآمد نداشته باشد. برای افزایش منابع تامین اجتماعی، توجه به منابع بیمه ای می تواند تاثیر به مراتب بهتری داشته باشد. مصارف تامین اجتماعی چه از ناحیه مصارف بیمه ای و چه از ناحیه مصارف بیمه بیکاری موجب کاهش نابرابری می¬شود.

چکیده انگلیسی:

Income inequality poses a major social challenge, and expanding social security is a key strategy to combat it. This study examines how social security resources and expenditures affect income inequality in Iran from 1988 to 2020 using the structural vector autocorrelation (SVAR) model. The results reveal a nuanced relationship between social security inputs and income inequality. An increase in general insurance resource initially decreases inequality but later returns it to its original state. On the other hand, an uptick in unemployment insurance resources causes a brief increase in inequality before it declines. Expenditures in both general insurance and unemployment insurance tend to reduce income inequality, with general insurance having a more substantial effect. These findings suggest that increasing unemployment insurance resources requires careful management to avoid worsening income inequality, while investing in general insurance resources shows a stronger potential to reduce it. Social security expenditure can be a powerful tool for reducing income inequality in Iran when applied thoughtfully.

منابع و مأخذ:

- اخوان بهبهانی، علی و مسعودی اصل، ایروان (1396). اصول و مبانی تامین اجتماعی. موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی: تهران.
- التجايي، ابراهيم و سليمي، مهدي (1392). رابطه ميان مصارف بيمه¬هاي اجتماعي و رشد اقتصادي در ايران، پژوهشنامه بیمه، شماره 3، 147-170.
- اسدی، سمیه (1394). نقش نظام تامین اجتماعی در کاهش فقر و بهبود توزیع درآمد(مطالعه موردی اقتصاد ایران طی دوره 92-1380). پایانامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور.
- تقی¬نژاد عمران، وحید، میلا علمی، زهرا و رمضان¬پور، مبین (1401). تاثیر متغیرهای سیاسی در رابطه میان حق¬الضرب و نابرابری درآمدی در کشورهای منتخب (D8 و OEDC)، فصلنامه مدلسازی اقتصادی، 58، 101-85.
- سبحانی، سهیلا، فطرس، محمدحسن، حاجی، غلامعلی و ترکمنی، اسماعیل (1401). تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در منابع تامین اجتماعی در ایران، فصلنامه مدلسازی اقتصادی، 58، 1-17.
- زارع، بیژن و اسدی، زهرا (1390). رابطه تامین اجتماعی با توسعه اقتصادی- اجتماعی در ایران، فصلنامه رفاه اجتماعی، 42، 105-67.
- صفایی، علی، سلاطین، پروانه، قویدل، صالح و صوفی مجیدپور، مسعود (1400). تاثیر هزینه¬های سازمان تامین اجتماعی بر همگرایی توزیع درآمد در استان¬ها: رهیافت اقتصاد سنجی فضایی، فصلنامه مدلسازی اقتصادسنجی، 6(6)، 39-9.
- مانی، کامران (1400). رابطه مصارف بیمه¬ای سازمان تامین اجتماعی، صندوق بیکاری و رشد اقتصادی در ایران، بررسی مسائل اقتصاد ایران، 2، 304-279.
- مهرگان، نادر و سالاریان، محمد (1387). اثر بیمه¬¬های اجتماعی بر نابرابری درآمد در ایران، فصلنامه رفاه اجتماعی، 8(30و 31)، 263-243.
- هادیان، ابراهیم و اسلامی‌اندارگلی، مجید (1395). اثرات رفاهی افزایش پوشش تأمین اجتماعی در اقتصاد ایران با استفاده از مدل تعادل عمومی قابل محاسبه. پژوهشهای اقتصادی (رشد و توسعه پایدار), 60(16), 154-135.‎
- Asadi, S. (2014). The role of the social security system in reducing poverty and improving income distribution (a case study of Iran's economy during the period 2010-2019). Master's thesis. Payam Noor University. (in Persian)
- Bastagli, F., Hagen-Zanker, J., Harman, L., Barca, V., Sturge, G., Schmidt, T., & Pellerano, L. (2016). Cash transfers: What does the evidence say? Overseas Development Institute.
- Behbahani, B. A., & Masoudi, A. Y. (2015). Basics and basics of social security. Higher Research Institute of Social Security: Tehran. (in Persian)
- Bräuninger, M. (2005). Social security, unemployment, and growth. International Tax and Public Finance, 12, 423-434.
- Bruce, N,. Turnovsky, J. Stephen. (2013). Social security, growth and welfare in overlapping generations economies with or without annuities. Journal of Public Economics, 101, 12–24.
- Chambers, D., & Dhongde, S. (2016). Convergence in income distributions: Evidence from a panel of countries. Economic Modelling, 59, 262-270.
- Docquier, F., & Paddison, O. (2003). Social security benefit rules, growth and inequality. Journal of Macroeconomics, 25(1), 47-71.
- Eltejaei, E., & Salimi, M. (2013). Social security costs and economic growth in Iran. Iranian Journal of Insurance Research, 2(3), 267-280. (in Persian)
- Fishback, Price V. and Valentina Kachanovskaya. (2010). In Search of the Multiplier for Federal Spending in the States During the Great Depression. Working Paper 16561. Cambridge, MA: National Bureau of Economic Research.
- Gechert, S., Paetz, C., & Villanueva, P. (2021). The macroeconomic effects of social security contributions and benefits. Journal of Monetary Economics, 117, 571-584.
- Ghilarducci, Teresa, Joelle Saad-Lessler, and Eloy Fisher. (2012). The Macroeconomic Stabilization Effects of Social Security and 401(k) Plans. Cambridge Journal of Economics, 36(1): 237-251.
- Hadian, E., & Andargoli, E. M. (2016). The Welfare Effects of Increased Social Security on the Iranian Economy: CGE Approac. The Economic Research (Sustainable Growth and Development), 60(16), 135-154. (in Persian).
- Helliwell, J. F., Layard, R., Sachs, J. D., & Neve, J. E. D. (2021). World happiness report 2021.
- International Monetary Fund (IMF) (2021). Fiscal Monitor, April 2021. Washington, D. C., International Monetary Fund (IMF).
- Klob, R. A., 1988. Economic and social aspects of retirement pensions, In: International Social Security Association: Economic and Social Aspects of Social Security Financing. Geneve, pp. 85-94.
- Koenig, Gary and Al Myles. (2013). Social Security’s Impact on the National Economy. Working Paper 2013-11. Washington, DC: AARP Public Policy Institute.
- Lee, D. J., & Cho, C. (2022). Public expenditures and inequality in Asia-Pacific: understanding the relationship.
- Lu, J. (2022). On the Impact of Social Spending on Long-term Economic Performance in the USA.
- Mani, K. (2022). Relationship between Social Security Organization Insurance Expenditures, Unemployment Insurance Fund and Economic Growth in Iran. Journal of Iranian Economic, 8(2), 277-304. (in Persian).
- McClanahan, S., Tran, A., Bailey-Athias, D., Kidd, S., & Langhan, S. (2018). Social protection at the centre of national development in Uganda: How social protection enhances other investments. National Planning Authority.
- Mehregan, N., & Salarian, M. (2008). The Impact of Social Insurances on Income Inequality in Iran, Social Welfare Quarterly, 8(30&3)1, 243-264. (in Persian)
- Nakamura, Emi and Jon Steinsson. (2014). Fiscal Stimulus in a Monetary Union: Evidence from US Regions. American Economic Review 104, 753-792.
- Safai, A., Salatin, P., Ghavidel, S., & Soufiajidpour, M. (2022). The Impact of Social Security Expenditures on Convergence of Income Distribution in Provinces: A Spatial Econometric Approach. Econometric Modeling, 6(5), 9-39. (in Persian)
- Shoag, Danial. (2010). The Impact of Government Spending Shocks: Evidence on the Multiplier from State Pension Plan Returns. Working Paper. Cambridge, MA: Harvard University.
- Sobhani, S., Fitras, M. H., Haji, G. A., & Turkmani, I. (1401). The impact of information and communication technology on social security resources in Iran. Economic Modeling, 58, 1-17. https://sanad.iau.ir/fa/Journal/eco/Issue/44183 (in Persian)
- Taghinjad, I. V., & MilaElmi, Z., Ramzanpour, M. (1401). The effect of political variables on the relationship between interest and income inequality in selected countries (D8 and OEDC). Economic Modeling, 58, 85-101. https://sanad.iau.ir/fa/Journal/eco/Issue/44183 (in Persian)
- Vincent, K., & Cull, T. (2009). Impacts of social cash transfers: Case study evidence from across southern Africa. 17.
- YU, L. R., & LI, X. Y. (2021). The effects of social security expenditure on reducing income inequality and rural poverty in China. Journal of Integrative Agriculture, 20(4), 1060-1067.
- Zare, B., & Asadi, Z., (2012). The Analysis of Socio-Economic Development Relationship with Social Security. Social Welfare Quarterly, 11(42), 67-106. (in Persian)

متن کامل:



Economic Modeling https://eco.firuzkuh.iau.ir

 

Original Article

Effects of social security resources and expenditure on income inequality in Iran

Asghar Hasanpour¹ ، Karim Emami²* ، Morteza Ezzat³ 

DOI4

Abstract  Income inequality poses a major social challenge, and expanding social security is a key strategy to combat it. This study examines how social security resources and expenditures affect income inequality in Iran from 1988 to 2020 using the structural vector autocorrelation (SVAR) model. The results reveal a nuanced relationship between social security inputs and income inequality. An increase in general insurance resource initially decreases inequality but later returns it to its original state. On the other hand, an uptick in unemployment insurance resources causes a brief increase in inequality before it declines. Expenditures in both general insurance and unemployment insurance tend to reduce income inequality, with general insurance having a more substantial effect. These findings suggest that increasing unemployment insurance resources requires careful management to avoid worsening income inequality, while investing in general insurance resources shows a stronger potential to reduce it. Social security expenditure can be a powerful tool for reducing income inequality in Iran when applied thoughtfully.

Received: 22/05/2023   Accepted: 25/05/2024   Keywords: Resources and Expenditure of Social Security, Income Inequality, SVAR model.   JEL Classification: G22، D63، H55.

 Introduction

Social security plays a critical role in shaping economic outcomes, and its influence on various economic variables has gained significant attention in recent years. The frequent occurrence of economic crises has heightened the focus on social security among policymakers and academics, with a growing interest in understanding its broader implications. However, while the academic literature extensively discusses the relationship between social security and economic growth, the findings often remain contentious, especially in political debates. A comprehensive examination of social security's impact on economic variables, beyond just spending, is crucial. Previous studies typically analyze social security's effect on economic growth from the perspective of expenditure. Yet, social security consists of both resources and expenditures, and it is essential to assess their distinct impacts. This broader approach can offer deeper insights into how social security policies influence the economy. Given the varied effects of social security resources and expenditures, comparing their roles and evaluating their influence on economic growth and employment is vital. The current research aims to bridge this gap by investigating the impact of social security resources and expenditures on these key economic variables in Iran between 1988 and 2020. By exploring both aspects, the study seeks to provide a more holistic understanding of social security's role in the Iranian economy and contribute to informed policy discussions.

 

1.       Research method and data

This study explores the relationship between social security resources, expenditures, economic growth, and employment in Iran using a Structural Vector Autoregression (SVAR) model. Theoretical foundations and existing literature inform our analysis, while the SVAR model allows us to consider both lagged and current values within a system of interconnected equations. To understand the structural dynamics, we use the AB model (Blanchard-Quah decomposition), which helps isolate and analyze the impact of shocks or impulses within the SVAR structure. By applying this method, we aim to examine how social security inputs and outputs affect key economic outcomes in Iran, offering insights into the broader economic implications of social security policies.

 

2.       Analysis and discussion

An impulse to insurance resources initially reduced income inequality to 0.018 but then saw a steady increase, reaching 0.003 by the second period. This pattern indicates that although a boost in insurance resources—often resulting from increased insurance premiums—temporarily reduces income inequality, the effect diminishes over time, and income inequality tends to revert to its original level after five periods. When we applied an impulse to unemployment insurance resources, the initial reaction was an increase in income inequality. However, by the second period, the rate decreased by -0.003, before it gradually returned to its initial state by the seventh period. This suggests that while unemployment insurance may initially contribute to higher income inequality, it stabilizes over time. Comparing these two impacts, we found that an impulse to general insurance resources initially lowers income inequality, while an impulse to unemployment insurance resources has the opposite effect. However, both impulses tend to return to their baseline levels eventually.

An impulse to insurance expenditures decrease in income inequality to 0.017 at the outset, with the reduction reaching 0.023 by the second period. However, after the second period, income inequality began to rise and continued to increase until it returned to its initial state. An impulse to unemployment insurance expenditures resulted in a small initial decrease of 0.0013 but returned to its baseline by the fifth period. The comparison between these impulses shows that insurance resources generally have a more significant and lasting impact on reducing income inequality, while unemployment insurance resources can cause short-term increases in inequality. Moreover, insurance expenditures tend to decrease income inequality, but this effect is less durable than the impact of insurance resources. The key take away is that insurance resources play a critical role in influencing income inequality, and their effects are generally more stable than those of unemployment insurance resources are.

 

3.       Conclusion

Our study examined how social security resources and expenditures affect income inequality in Iran, revealing distinct trends. When we applied an impulse to insurance resources, income inequality initially decreased, but this effect reversed after a few periods, returning to its original state. Conversely, an impulse to unemployment insurance resources caused an initial increase in income inequality, followed by a gradual decline. Looking at social security expenditures, both insurance and unemployment insurance expenditures initially reduced income inequality, but their long-term impacts varied. Insurance expenditures showed a larger reduction in inequality during the second period, but the trend reversed over the following seven periods. For unemployment insurance expenditures, the reduction in inequality persisted for several periods, reverting to baseline by the sixth period. These findings suggest that social security resources derived from insurance premiums require careful management to avoid adverse effects on income inequality. Insurance expenditures appear more favorable in the short term, while unemployment insurance costs offer only temporary relief. Policymakers must carefully balance these effects, coordinating social security strategies with broader macroeconomic policies to ensure that they support economic stability and do not inadvertently worsen income inequality.

.

Declaration of Competing Interest

The author has no conflicts of interest to declare that are relevant to the content of this article.

 

Acknowledgments

We thank anonymous reviewers for their useful comments greatly contributing to improve ourwork.

 

 

---

[1] * Ph.D. students, Department of Economics, Faculty of Management and Economics, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran, [e-mail]

[2] **Associate Professor, Department of Economics, Faculty of Management and Economics, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran (Corresponding Author),  [e-mail]

[3] + Associate Professor, Faculty of Economics, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran, [e-mail]

[4] How to cit: Hasanpour, A; Emami, K & Ezzati, M. (2024). Effects of social security resources and expenditure on income inequality in Iran. Economic Modeling, 17(64):97-112.

پژوهشی

تاثیر تکانه منابع و مصارف تامین اجتماعی بر نابرابری درآمد در ایران¹

اصغر حسن‌پور²،  کریم امامی³*، مرتضی عزتی⁴ 

DOI

تاریخ دریافت: 01/03/1402 تاریخ پذیرش: 05/03/1403   واژگان کلیدی:  منابع و مصارف تامین اجتماعی، نابرابری درآمد، الگوی SVAR  طبقه‌بندی JEL: G22، D63، H55

چکیده نابرابری درآمد یکی از پدیده­های نامطلوب اجتماعی است و سرمایه­گذاری در تامین اجتماعی و گسترش دامنه آن، یکی از موثرترین ابزارهای مقابله با این پدیده است. این مقاله با استفاده از الگوی خودهمبستگی ­برداری­ ساختاری (SVAR) تاثیر تکانه منابع و مصارف تامین اجتماعی بر نابرابری درآمد در ایران را طی دوره 1367 تا 1399 بررسی می­کند. نتایج مطالعه نشان می­دهد که در واکنش به تکانه منابع بیمه­ای، نابرابری درآمد در ابتدا کاهش و در ادامه افزایش یافته و به وضعیت اولیه خود می­رسد. اما در واکنش به تکانه منابع بیمه بیکاری در ابتدا افزایش و سپس کاهش می­یابد. واکنش نابرابری درآمد به تکانه مصارف بیمه­ای و تکانه مصارف بیمه بیکاری کاهشی است، اما اثرگذاری تکانه مصارف بیمه­ای بیشتر است. افزایش منابع تامین اجتماعی از طریق بیمه بیکاری باید با حساسیت زیادی انجام شود تا آثار نامطلوبی بر نابرابری درآمد نداشته باشد. برای افزایش منابع تامین اجتماعی، توجه به منابع بیمه­ای می­تواند تاثیر به مراتب بهتری داشته باشد. مصارف تامین اجتماعی چه از ناحیه مصارف بیمه­­ای و چه از ناحیه مصارف بیمه­ بیکاری موجب کاهش نابرابری می­شود.

 

 

 

1. مقدمه

نابرابری درآمد یکی از پدیده­های نامطلوب اجتماعی است که از تفاوت افراد در دستیابی به منابع اقتصادی به­وجود می­آید. نابرابری درآمد می­تواند طیف گسترده­ای از آثار منفی به همراه داشته باشد و بر افراد از نظر سلامت و رفاه تاثیرگذار باشد. نابرابری درآمد آثار رفاهی بزرگی برای جامعه به همراه دارد (تقی­نژاد و همکاران، 1401)، همچنین می­تواند با تضغیف انسجام اجتماعی و رشد اقتصادی، به کشورها در سطح کلان آسیب برساند. این تاثیرات منفی، کشورها را به فراهم کردن اقدامات لازم برای مقابله با نابرابری و کاهش آن ملزم می­کند (هیلول و همکاران⁵، 2021). اهداف توسعه پایدار⁶ (SDGs) به وضوح ضرورت کشورها را برای مقابله با نابرابری بیان می­کند⁷. گزارش مجمع جهانی اقتصاد (2015) نیز بیان می­کند که هیچ چالش سیاستی بزرگ­تر از کاهش نابرابری و فراگیرتر کردن رشد وجود ندارد (چمبرز و دونگده⁸، 2016). سرمایه­گذاری در تامین اجتماعی و گسترش دامنه آن، یکی از موثرترین ابزارهای مقابله با نابرابری است. نظام­های تامین اجتماعی که به خوبی طراحی شده­اند، درآمد را با هدف ایجاد جوامع عادلانه­تر و برابرتر از افراد دارای رفاه بالاتر به افراد کم برخوردار منتقل و با انجام این کار، سرمایه انسانی را تقویت و به رشد اقتصادی کمک می­کنند. در کشورهای با درآمد بالا، تامین اجتماعی ابزاری موثر در کاهش نابرابری است. بیشترین کاهش در نابرابری را کشورهایی انجام داده­اند که در تامین اجتماعی سرمایه­گذاری کرده­اند (لی و چو⁹، 2022).

تاثیر تامین اجتماعی بر متغیرهای اقتصاد کلان و نقش آن به عنوان نیروی تثبیت­کننده اقتصاد، از موضوعاتی است که در سال­های اخیر توجه ویژه­ای بدان شده است (گیلاردوسی و همکاران¹⁰ ،2012؛ کونیگ و مایلز¹¹، 2013). مطالعات نشان می­دهند که اگر بسیاری از مردم از طریق درآمد پایدار تامین اجتماعی از رکود و کسادی اقتصاد مصون بمانند، به تقاضای کالاها و خدمات ادامه می­دهند که این امر موجب تقویت اشتغال و درآمد ملی خواهد شد (فیشبک و کاچانوفسکایا¹²، 2010؛ شواگ¹³، 2010؛ ناکامورا و استینسون¹⁴، 2014).

در خصوص تاثیر تامین اجتماعی بر نابرابری درآمد، مطالعاتی در داخل و خارج کشور انجام شده است. بیشتر این مطالعات، رابطه بین نابرابری درآمد و مصارف تامین اجتماعی را بررسی کرده­اند (مطالعاتی مانند التجایی و سلیمی، 1392؛ اسدی، 1394؛ صفایی و همکاران، 1400؛ براونینگر¹⁵، 2005؛ یو و لی¹⁶، 2021 و لو¹⁷، 2022). این مطالعات تنها یک بخش از تامین اجتماعی را بررسی کرده­اند، این درحالی است که تامین اجتماعی از دو بخش منابع و مصارف تشکیل شده است که بررسی و مقایسه اثرگذاری هر دو بخش بر نابرابری درآمد باید مورد توجه قرار گیرد. بنابراین، در این مقاله با استفاده از یک الگوی خودهمبستگی ­برداری­ ساختاری تاثیر منابع و مصارف تامین اجتماعی بر نابرابری درآمد با استفاده از داده­های دوره 1367 تا 1399 بررسی شده است. همچنین با توجه به ساختار منابع و مصارف تامین اجتماعی که به دو بخش تعهدات بلندمدت و کوتاه­مدت تقسیم می­شود، اثرگذاری منابع و مصارف از دو ناحیه یعنی منابع و مصارف بیمه­ای (بلندمدت) و همچنین منابع و مصارف بیمه بیکاری (کوتاه­مدت) مطالعه شده است. ساختار مقاله در ادامه به این­صورت است که پس از بیان مقدمه در بخش دوم مبانی نظری و پیشینه تحقیق مرور می­شود. در بخش سوم، روش­شناسی داده­ها تبیین می­شوند. در بخش چهارم، برآورد تحلیل الگو بیان و در بخش پنجم جمع­بندی و نتیجه­گیری انجام می­شود.

 

2. مروری بر ادبیات

سازمان تامین اجتماعی یک سازمان بیمه­گر اجتماعی است که ماموریت اصلی آن پوشش کارگران و مزد و حقوق­بگیر (به­صورت اجباری) و صاحبان حرف و مشاغل آزاد (به­صورت اختیاری) است. بر­اساس قانون، سازمان تامین اجتماعی یک سازمان عمومی غیردولتی است که بخش عمده منابع مالی آن از محل حق بیمه­ها (با مشارکت بیمه­شده، کارفرما و دولت) تامین می­شود. اصول و مبانی بیمه­گری این سازمان به­نحوی تنظیم شده است که بین اهداف اصلی آن با اهداف کلان نظام اقتصادی کشور همسویی کامل وجود دارد. از یک سو، رونق فعالیت­های تولیدی و صنعتی موجب افزایش جمعیت تحت پوشش بیمه و تقویت منابع مالی این سازمان می­شود. از­سوی دیگر، پوشش بیمه­ای کارگران به افزایش اطمینان خاطر، ایجاد امنیت روحی و سلامت جسمی و درنهایت، ارتقای بهره­وری نیروی کار منجر می­شود. همچنین، همه عواملی که فعالیت­های اقتصادی و صنعتی را تحت تاثیر قرار می­دهند بر منابع و مصارف سازمان تامین اجتماعی نیز اثرگذار است (سازمان تامین اجتماعی، 1390). در ایران «سازمان تامین اجتماعی» بزرگ‌ترین عرضه­کننده خدمات بیمه­ای است که از منابع مالی مختلفی بهره می­برد (سبحانی و همکاران، 1401). مرکز آمار ایران (۱۳۹۸) جمعیت شاغل ۱۵ساله و بیشتر کل کشور را ۲۴٬۴۴۶٬۰۰۰ نفر اعلام کرده است، که از این میزان ۱۴٬۳۷۳٬۲۶۰ نفر است تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار دارند¹⁸. این موضوع نشان می­دهد که ۵۹ درصد از جمعیت شاغل کشور تحت پوشش سازمان تأمین اجتماعی قرار دارند. 

افرادی که برای دوره بازنشستگی خود سهم بازنشستگی می­پردازند، بر این باورند که در دوره بازنشستگی از یک درآمد قطعی برخوردار می­شوند. ازاین­رو پرداخت­های یاد شده را مانند پس­انداز برای آینده تلقی نموده و این امر باعث می­شود تا افراد احساس نیاز کمتری برای پس­انداز شخصی کنند. این تاثیر که در جهت کاهش سرمایه­گذاری یا انباشت سرمایه است، اثر جانشینی ثروت خوانده می­شود. از طرفی، چنانچه این سیستم باعث شود تا عامل کار، خود را زودتر از موعد بازنشسته کند و دوران بیکاری و استفاده از پس­انداز خود را افزایش دهد، شخص برای دوره بیکاری طولانی­تر، به پس­انداز بیشتری نیازمند خواهد بود. در این­صورت در کنار حقوق بازنشستگی به منبع درآمد دیگری از پس­انداز نیز احساس نیاز می­کند. ثبات و امنیت درآمد خانوارها موجب تزریق پول به جوامع محلی را فراهم می­کند. به این ترتیب، مزایای تامین اجتماعی فراتر از تاثیرات بر افراد و خانوارها دریافت­کننده این انتقال است، یعنی آثار سرریز این مزایا در اقتصاد محلی، ذی­نفعان غیرمستقیم گسترده­تری ایجاد می­کند (وینسنت و کال¹⁹، 2009). با افزایش مصرف، تامین اجتماعی می­تواند محرکی برای کارآفرینی محلی و فرصت­های شغلی ایجاد کند و در نهایت موجب پویایی اقتصاد شود.

صاحب­نظران نظام­های تامین اجتماعی بر این باورند که توسعه نظام­های تامین اجتماعی همواره با رشد اقتصادی توام بوده است. از یک سو رشد اقتصادی بر تامین اجتماعی موثر است و از­سوی دیگر سازمان­های تامین اجتماعی بر رشد اقتصادی تاثیر دارند (اخوان بهبانی و مسعودی اصل، 1396). درحالی که رشد اقتصادی هدف اصلی سیاست تامین اجتماعی نیست، تامین اجتماعی با ارائه سطح بالاتری از امنیت درآمد در طول چرخه زندگی، افراد و خانوارها را قادر می­سازد تا مصرف خود را هموار کنند، همچنین موانع مالی برای دسترسی به خدمات عمومی ضروری مانند مراقبت­های بهداشتی را برطرف نمایند (باستالی و همکاران²⁰، 2016). از این طریق افراد و خانوارها به تکانه­های درآمدی به­وجود آمده واکنش بهتری نشان داده و از دست دادن درآمد را به حداقل می­رسانند، این امر همچنین به آنها امکان سرمایه­گذاری پایدارتر و مستمر در آموزش، بهداشت و تغذیه را می­دهد و موجب افزایش رشد اقتصادی می‌شود. تامین اجتماعی با افزایش مصرف موجب تقویت فعالیت­های بازار شده و فرصت­های درآمد­زایی را افزایش و افراد را قادر می­سازد تا در بازار نیروی کار مشارکت بهتر داشته باشند و به نوبه خود، از طریق سیاست­های توزیع مجدد، سطح بالاتر امنیت درآمد موجب کاهش نابرابری درآمد در جامعه شده و با افزایش ثبات فضای مطلوب­تری برای سرمایه­گذاری را فراهم می­کند (مک­کلاناهان و همکاران²¹، 2018).

سطوح نابرابری درآمد در داخل کشور­ها را می­توان به طرق مختلف حل کرد و دولت­ها برای دستیابی به این هدف سازوکارهای مختلفی در اختیار دارند. صندوق بین­المللی پول (2021) سه ابزار اصلی را بیان می­کند که از طریق آنها دولت­ها می­توانند با نابرابری مقابله کنند. این سه ابزار توسط دو سیاست پیش­توزیعی²² و بازتوزیعی²³ متمایز می‌شود. سیاست پیش­توزیع شامل ابزار ارائه خدمات عمومی مانند بهداشت و آموزش و همچنین ابزار سیاست­های فعال بازار کار مانند قانون حداقل دستمزد می­شود. این سیاست­ها با افزایش فرصت­ها و افزایش سرمایه انسانی و همچنین حمایت از مشارکت عادلانه در بازار کار، رشد فراگیر را تشویق می­کنند. سیاست بازتوزیعی هم مالیات و پرداخت­های انتقالی تامین اجتماعی را دربرمی­گیرد. به­عبارت دیگر، سرمایه­گذاری در تامین اجتماعی، نه تنها ثروت را از ثروتمندان به سایر افراد جامعه منتقل می­کند، بلکه با انجام این کار، سرمایه انسانی را تقویت و به رشد اقتصادی کمک می­کند. توزیع مجدد در واقع، نابرابری درآمد قابل تصرف را از طریق مالیات­ها و پرداخت­های تامین اجتماعی کاهش و در عین حال فرصت­ها را برای خانواده­ها و افراد از طریق سرمایه­گذاری در سمت تقاضا افزایش می­دهد. از زمان جنگ جهانی دوم و به دنبال توافق بین­المللی در مورد اعلامیه حقوق بشر، تامین اجتماعی هم به­عنون یک حق اساسی و هم به­عنوان ابزاری کلیدی شناخته شده است، که از طریق آن کشورها می­توانند با نابرابری مقابله و جوامع بهتری را برای همه ایجاد کنند. کاهش نابرابری درآمد به­دست آمده توسط تامین اجتماعی نتیجه هر دو توزیع است. در نظام تامین اجتماعی، درآمدها به دو صورت افقی و عمودی باز توزیع می­شوند. در بازتوزیع افقی درآمد که به توزیع بین نسلی معروف است، مردم مالیات­ها یا حق بیمه را بر یک مبنای منظم و مستمر پرداخت می­کنند و سپس این وجوه به کسانی انتقال می­یابد که نظام تامین اجتماعی از آنها مراقبت می­کند. باز توزیع عمودی به توزیع درون نسلی معروف است. این وضعیت به­معنای آن است که درآمد از افراد دارای درآمد بالاتر به افراد دارای درآمد پایین­تر انتقال می­یابد. وضع مالیات بر درآمد، کنترل قیمت­ها، تعیین دستمزدها و نرخ سودها، از روش­های مستقیم بازتوزیع عمودی است (صفایی و همکاران، 1400).

مهرگان و سالاریان (1387) در مطالعه­ای با استفاده از مدل­های رگرسیونی، اثر بیمه­های اجتماعی بر نابرابری درآمد در ایران را برای دوره 1384-1374 بررسی کردند. یافته­ها نشان داد که فرضیه کوزنتس در ایران صادق نیست. همچنین، حق بیمه دریافتی بیمه­های عمر و غیرعمر باعث کاهش نابرابری می­شوند. توسعه بیمه­های اجتماعی باعث کاهش نابرابری درآمد می­شوند. زارع و اسدی (1390) به بررسی رابطه بین کل هزینه­های سازمان تامین اجتماعی و توسعه اقتصادی در ایران با استفاده از مدل رگرسیون ساده پرداختند. نتایج حاصل از برآورد مدل­های مختلف رگرسیونی حاکی از آن بود که از یک سو هزینه­های تامین اجتماعی اثر مثبتی بر رشد اقتصادی داشته است ولی میزان اثربخشی آن از نیروی کار و سرمایه کمتر است. از­سوی دیگر، توسعه تامین اجتماعی با کاهش فقر همراه بوده، اما به علت محدودیت بودجه و آثار شدیدتر همچون تورم، تاثیر مطلوب آن در سطح معنا­دار نبوده است.

التجایی و سلیمی (1392) در مطالعه­ای رابطه میان مصارف بیمه­ای و رشد اقتصادی در ایران بررسی کردند. یافته‌های پژوهش با استفاده از داده­های دوره 1387-1352 و با استفاده از روش همگرایی انگل-گرنجر نشان می­دهد که میان مقادیر حقیقی مصارف بیمه­ای و تولید ناخالص داخلی همگرایی متقابل وجود دارد. روش VAR نیز نشان می‌دهد رشد مصارف بیمه­های اجتماعی، درصد قابل­ملاحظه­ای را از تغییرات رشد GDP توضیح می­دهد. اسدی (1394) در مطالعه­ای با عنوان «نقش نظام تامین اجتماعی در کاهش فقر و بهبود توزیع درآمد در ایران»، تاثیر هزینه‌های تامین اجتماعی روی فقر و نابرابری درآمد را با استفاه از داده­های دوره زمانی 1392-1380 بررسی کرد. نتایج نشان داد که مخارج تامین اجتماعی اثر منفی و معناداری بر کاهش فقر و بهبود توزیع درآمد دارد.

هادیان و اسلامی (1395) با استفاده از مدل تعادل عمومی قابل محاسبه و شبیه­سازی سناریو افزایش در نرخ مالیات بخش خصوصی، آثار رفاهی ناشی از پوشش تامین اجتماعی را برای اقتصاد ایران مطالعه کردند. شبیه­سازی تمامی سناریوهای افزایش در نرخ مالیات بر درآمد تا سقف دو برابر نرخ موجود و در مقابل گسترش پوشش تامین اجتماعی، با استفاده از منافع کسب شده از طریق این افزایش نرخ مالیات، نشان می­دهد که تولید ناخالص داخلی مهمترین شاخص رفاه اقتصادی به­صورت کاهنده افزایش خواهد یافت. صفایی و همکاران (1400) تاثیر هزینه­های تامین اجتماعی بر همگرایی توزیع درآمد استان­های ایران را در دوره زمانی 1397-1385 با استفاده از اقتصاد سنجی فضایی بررسی کردند. نتایج مطالعه نشان داد که هزینه­های بلندمدت تامین اجتماعی تاثیر معنا­دار بر همگرایی توزیع درآمد در استان­ها دارد. همچنین، هزینه­های بلندمدت تامین اجتماعی در یک استان بر استان مجاور تاثیرگذار است.

کلوب²⁴ (1988) به بررسی آثار تامین اجتماعی بر توزیع درآمد، عوامل تولید، ساختار تولید، پس­انداز خانوار، سرمایه­گذاری، تورم و قدرت رقابت تولیدات پرداخته است. وی اظهار می­کند برای بررسی اثر تامین مالی این صندوق­ها بر عوامل تولید، آگاهی از تعیین سطح مشارکت کارفرمایان با اهمیت است. آثار سیستم تامین مالی فعلی بر عوامل تولید، ساختار تولید، اشتغال و در نتیجه سرمایه­گذاری و همچنین آثار تورمی احتمالی آن، از میزان مشارکت کارفرمایان متاثر بوده که اگر این میزان بالا باشد، روش­های تولید کاربر کنار گذاشته می­شوند و عامل سرمایه به­طور نسبی مطلوب­تر می­شود. بنابراین، اشتغال یک اثر محدود­کننده ایجاد می­کند، چون استفاده بیشتر از سرمایه نیز باعث می­شود که عامل سرمایه گران­تر شود. دکوی و پادیسون²⁵ (2003) براساس قواعد سوددهی تامین اجتماعی، رشد اقتصادی و نابرابری، تعادل بین تاثیرات رشد برنامه­های درآمدی، نرخ رشد اقتصادی و توزیع درآمد را در یک اقتصاد بسته بررسی و نقش تصمیم­های فردی در تحصیلات و رشد اقتصادی را تحلیل کرده­اند. نتایج این مطالعه نشان می­دهد که تامین اجتماعی نرخ رشد اقتصادی بلندمدت را افزایش و نابرابری­ها را کاهش می­دهد.

بروس و ترنوسکی²⁶(2013) آثار تامین اجتماعی PYAG را در یک الگوی رشد متوازن از نسل­های همپوش بررسی کردند. آنها نشان دادند رشد برنامه­های تامین اجتماعی²⁷PAYG  در اقتصادهای با موقعیت پایدار بسیار اهسته­تر از دیگر اقتصادهایی است که نظام تامین اجتماعی باثبات دارند و مطلوبیت انتظارات دوره زندگی برای خانواده­های امروزی و آتی بسیار کم است. یو و لی²⁸ (2021) در مطالعه­ای با استفاده از تجزیه و تحلیل هم­انباشتگی، تاثیر مصارف تامین اجتماعی در کاهش نابرابری درآمد و فقر روستایی در چین را طی دوره 2018-1987بررسی کردند. نتایج مطالعه نشان داد که بین مصارف تامین اجتماعی و شکاف درآمد ساکنان شهر و روستایی در بلندمدت همبستگی مثبتی وجود دارد، اما تاثیر آن بسیار محدود است. نتایج مطالعه همچنین نشان می­دهد که کشش فقر روستایی نسبت به مصارف تامین اجتماعی 2255/0- است که بیانگر کمک مصارف تامین اجتماعی به کاهش فقر روستایی است.

لو²⁹  (2022) با استفاده از مدل­ خودرگرسیون برداری، تاثیر مخارج اجتماعی بر عملکرد اقتصادی امریکا را در دوره 1949 تا 2019 مطالعه کرد. به طور کلی، نتایج این مطالعه نشان می­دهد که در کوتاه­ مدت مخارج اجتماعی پس­انداز خصوصی و نرخ بیکاری را افزایش می­دهد. مخارج اجتماعی به­دلیل آثار نامطلوب بر بازار کار، GDP را کاهش می‌دهد. همچنین، آثاراقتصادی برنامه­های مخارج اجتماعی مختلف بر اقتصاد از نظر جهت مشابه اما از نظر بزرگی متفاوت است. به­طوری که تاثیر تامین اجتماعی و مراقبت­های پزشکی بر GDP قابل توجه نیست، اما تاثیر مخارج بیمه بیکاری بر GDP نامطلوب است.

با نگاهی به مطالعات انجام شده در­این خصوص می­توان گفت که بیشتر این مطالعات تاثیر مصارف (مخارج) تامین اجتماعی بر نابرابری درآمد را بررسی کرده­اند. این درحالی است که تامین اجتماعی از دو بخش مهم یعنی منابع و مصارف تشکیل شده است که مطالعه هر دو بخش و بررسی تاثیر آنها روی نابرابری درآمد مهم است. ازسوی دیگر نوع این منابع و مصارف است که به دو گروه بلندمدت و کوتاه­مدت و تقسیم می­شود نیز حائز اهیمت است، که در هیچ یک از مطالعات داخلی و خارجی مورد بررسی و مطالعه نشده است. بنابراین، این مطالعه تاثیر منابع و مصارف بیمه­ای (بلندمدت) و منابع و مصارف بیمه بیکاری (کوتاه­مدت) روی نابرابری درآمد را بررسی می­کند.

 

 

 

3. مدل نظری و روش تجزیه و تحلیل داده­ها (روش پژوهش)        

در این مطالعه به­منظور بررسی تاثیر منابع و مصارف تامین اجتماعی بر نابرابری درآمد از الگوی خود همبستگی­برداری ­ساختاری استفاده می­شود. هدف اصلی الگو خودهمبستگی­برداری­ساختاری به­کارگیری نظریات اقتصادی به جای تجزیه چولسکی³⁰ است تا بدین ترتیب امکان بازیابی تکانه­های ساختاری از تکانه­های فرم حل شده بوجود آید. شکل کلی یک الگوی خودهمبستگی­برداری­ساختاری برای شناسایی تکانه­های ساختاری به­صورت زیر است:

(1)

رابطه (1) فرم ساختاری است که در آن  نشان­دهنده ماتریس خودهمبستگی همزمان میان متغیرهای الگو،  نشان­دهنده بردار متغیرهای درون زای سیستم شامل، مخارج دولتی، نابرابری درآمد، منابع بیمه­ای تامین اجتماعی، مصارف بیمه­ای تامین اجتماعی، منابع بیمه بیکاری تامین اجتماعی و مصارف بیمه بیکاری تامین اجتماعی،  نشان دهنده پارامترهای فرم ساختاری الگو و  نشان دهنده ماتریس ضرایب خودبازگشت هستند.  نیز تکانه­های ساختاری الگو را نشان می­دهد که دارای میانگین صفر، واریانس و کوواریانس صفر است. همچنین ها خود همبستگی ندارند و جز خطای یک معادله با معادله دیگر همبستگی ندارد. با توجه به اجزای اخلال، چهار الگو برای برآورد پارامترها و شناسایی خودهمبستگی­برداری­ساختاری بیان شده است که شامل تجریه چولسکی (الگوی A)؛ تجزیه سیمز و برنانکی (الگوی B)؛ تجزیه پسران و شین (الگوی AB) و تجزیه بلانچارد-کوآ هستند. در این مطالعه برای برآورد پارامترهای ساختاری از الگو AB (تجزیه پسران و شین) استفاده می­شود.

به پیروی از مطالعه گچرت و همکاران³¹ (2021) متغیرهای الگو شامل، نابرابری درآمد، مخارج دولت، منابع و مصارف تامین اجتماعی هستند. همچنین با توجه به مطالعه مانی (1400) منابع تامین اجتماعی به دو بخش: الف) منابع درآمد حاصل از حق بیمه (منابع حق بیمه) و ب) منابع حاصل از بیمه بیکاری ( منابع بیمه بیکاری) و مصارف به دو بخش: الف) مصارف بیمه­ای و ب) مصارف بیمه بیکاری در الگو تقسیم می­شود. بنابراین، متغیرهای مورد استفاده در این مطالعه شامل، G: لگاریتم مخارج دولتی به قیمت ثابت 1390، GINI: لگاریتم ضریب جینی به­عنوان شاخص نابرابری درآمد، SR: لگاریتم منابع بیمه­ای تامین اجتماعی،  SE: لگاریتم مصارف بیمه­ای تامین اجتماعی، UR: لگاریتم منابع بیمه بیکاری تامین اجتماعی و UE: لگاریتم مصارف بیمه بیکاری تامین اجتماعی است. داده­ها از بانک سری زمانی بانک مرکزی، مرکز آمار و گزارش­های تامین اجتماعی اخذ شده­اند. نمودار زیر روند متغیرهای متغیرهای منابع و مصارف تامین اجتماعی را نشان می­دهد.

نمودار 1. منابع و مصارف تامین اجتماعی منبع: سازمان تامین اجتماعی

 

با توجه به موضوع مطالعه الگوی  به­صورت زیر تصریح می­شود. با توجه متغیرها در هر الگو تعداد قیدها حداقل باید برابر 18 باشد. بنابراین تعداد 6 قید روی ماتریس A و 12 قید روی ماتریس B لحاظ شده است.

(2)

فرم ماتریسی (2) ارتباط میان جز اخلال فرم حل شده () و فرم ساختاری () را نشان می­دهد. ماتریس B ضرایب تکانه ساختاری و بردار  شامل جملات اختلال ساختاری است که به صورت زیر تعریف می­شوند:

: تکانه ساختاری مخارج دولت.

: تکانه ساختاری منابع بیمه بیکاری () و مصارف بیمه بیکاری ().

: تکانه ساختاری منابع بیمه­ای () و مصارف بیمه­ای ().

: تکانه ساختاری متغیر نابرابری درآمد ().

ماتریس A یک ماتریس مربع با درایه­های  که پاسخ متغیر mام به متغیر nام را نشان می­دهد. در این ماتریس اگر متغیری تحت تاثیر تکانه متغیر دیگری قرار نگیرد ضریب آن صفر در نظر گرفته می­شود، در غیر این‌صورت دارای مقدار خواهد بود.

 

4. برآورد مدل و تجزیه و تحلیل یافته‌ها

قبل از برآورد الگوها ابتدا مانایی متغیرهای مطالعه باید بررسی شوند. برای بررسی مانایی متغیرها از آزمون­های دیکی فولر تعمیم­یافته (ADF) و فیلیپس-پرون (PP) استفاده شده است. جدول (1) نتایج این دو آزمون را نشان می‌دهد.

جدول 1. آزمون ریشه واحد متغیرها

متغیر	آزمون ADF		آزمون PP
	آماره t سطح	آماره t تفاضل	آماره t سطح	آماره t تفاضل
G	951/1-	*322/4-	887/1-	*358/4-
GINI	349/1-	*216/5-	456/1-	*215/5-
SR	211/2-	*786/7-	096/2-	*488/8-
SE	365/2-	**791/3-	482/0-	*892/4-
UR	***369/3-	-	962/1-	**417/3-
UE	*699/5-	-	*365/18-	-

*، ** و *** به ترتیب معناداری در سطح 1%، 5% و 10%

منبع: محاسبات تحقیق

 

نتایج جدول 1 نشان می­هد که با توجه به آزمون ADF، متغیرهای منابع و مصارف بیمه بیکاری در سطح مانا و سایر متغیرها با تفاضل­گیری مانا می­شوند. نتایج آزمون PP نشان می­دهد که تمام متغیرها بجز مصارف بیمه بیکاری نامانا هستند. بنابراین برای مانا کردن متغیرها از تفاضل­گیری متغیرها استفاده می­شود. بعد از بررسی مانایی متغیرهای باید تعداد وقفه بهینه هر الگو مشخص شود. جدول (2) نتایج تعیین وقفه الگوها را براساس سه معیار حنان-کوئین (HQ)، شوارتز (SC) و آکائیک (AIC) نشان می­دهد.

 

جدول 2. تعیین وقفه بهینه الگوها

وقفه	الگو اول			الگو دوم
	HQ	SC	AIC	HQ	SC	AIC
0	974/9-	847/9-	034/10-	529/10-	894/9-	767/10-
1	*087/11-	*451/10-	*385/11-	*708/10-	*581/10-	828/10-
2	351/10-	206/9-	888/10-	321/10-	178/9-	*859/10-

طول وقفه بهینه هر معیار با علامت * مشخص شده است

منبع: محاسبات تحقیق

 

با توجه به نتایج جدول 2 انتخاب طول وقفه بهینه برای الگوها آن وقفه­ای است که حداقل دو معیار آن وقفه را به‌عنوان وقفه بهینه مشخص کنند. بنابراین، برای هر دو الگو طول وقفه بهینه یک انتخاب می­شود. پس از تعیین طول وقفه بهینه، با استفاده از الگوی خودهمبستگی­برداری­ساختاری سیستم معادلات را برآورد و توابع واکنش آنی حاصل خواهد شد. توابع واکنش³² آنی رفتار پویای متغیرهای معادلات را در طول زمان به هنگام بروز یک تکانه نشان می‌دهند. از آنجا که هدف مقاله حاضر بررسی تاثیر منابع و مصارف تامین اجتماعی بر نابرابری درآمد است، بنابراین تنها توابع ضربه و واکنش نابرابری درآمد به تکانه منابع و مصارف گزارش می­شود.

نمودار 2 واکنش نابرابری درآمد (GINI) به تکانه منابع بیمه بیکاری (UR) و منابع بیمه­ای (SR) را نشان می‌دهد. با یک تکانه به منابع بیمه­ای، نابرابری درآمد در ابتدا به اندازه 018/0 کاهش یافته و در ادامه روند افزایشی به خود گرفته و در دوره دوم این کاهش به 003/0 می­رسد. همان­طور که نمودار نشان می­دهد افزایش منابع بیمه­ای که حاصل افزایش حق بیمه است ابتدا موجب کاهش نابرابری درآمد شده و بعد از گذشت پنج دوره نابرابری درآمد به وضعیت اولیه می­رسد. واکنش نابرابری درآمد به تکانه منابع بیمه بیکاری در ابتدا، افزایشی است، اما در سال دوم میزان 003/0- کاهش می­یابد و به تدریج روند افزایشی به خود گرفته و در دوره هفتم به وضعیت اولیه خود می­رسد. مقایسه این دو تکانه بر نابرابری درآمد نشان می­دهد که تاثیر اولیه تکانه منابع بیمه­ بیکاری مثبت و تاثیر اولیه تکانه منابع بیمه­ای منفی است. همچنین مقایسه توابع واکنش دو تکانه نشان می­دهد که منابع بیمه­ای موجب کاهش نابرابری درآمد شده، اما منابع بیمه بیکاری موجب افزایش نابرابری درآمد می­شود. هادیان و اسلامی (1395) و مهرگان و سالاریان (1387) نیز بیان کردند که افزایش حق بیمه دریافتی موجب کاهش نابرابری درآمد می­شود.

 

نمودار 2. توابع واکنش آنی نابرابری درآمد به منابع بیمه­ای و منابع بیمه بیکاری

 

نمودار 3 واکنش نابرابری درآمد به تکانه مصارف بیمه بیکاری و مصارف بیمه­ای را نشان می­دهد. با یک تکانه به مصارف بیمه­ای، نابرابری درآمد در ابتدا به اندازه 017/0 کاهش یافته و در دوره دوم این کاهش به 023/0 می­رسد. از دوره دوم به بعد نابرابری درآمد نسبت به مصارف بیمه­ای روند افزایشی داشته و در ادامه به وضعیت اولیه خود می‌رسد. واکنش نابرابری درآمد به تکانه مصارف بیمه بیکاری در ابتدا، کاهش 0013/0 درصدی است و به در دوره پنجم به وضعیت اولیه خود می­رسد. مقایسه این دو تکانه بر نابرابری درآمد نشان می­دهد که تاثیر اولیه تکانه مصارف بیمه­­ای و منابع بیمه­ بیکاری یکسان است. همچنین مقایسه توابع واکنش دو تکانه نشان می­دهد که تاثیر منابع بیمه­ای نسبت به منابع بیمه­ بیکاری بیشتر و ماندگاری بیشتری دارد. اسدی (1394) نیز دریافت که مخارج تامین اجتماعی اثر منفی بر کاهش فقر و بهبود توزیع درآمد دارد. گوستمن و اشتاین­میر³³ (2001) نیز به نتایج مشابهی برای کشور آمریکا دست یافت. یو و لی³⁴ (2021) نتایج مشابهی در مورد تاثیر مصارف تامین اجتماعی بر کاهش نابرابری درآمد در چین رسیدند.

 

نمودار 3. توابع واکنش آنی نابرابری درآمد به مصارف بیمه­ای و مصارف بیمه بیکاری

 

جدول 3 نتایج تجزیه واریانس نابرابری درآمد را در ده دوره نشان می­دهد. این جدول نشان می­دهد که در دوره اول بیش از 10 درصد از تغییرات خطای نابرابری درآمد ، ناشی از خود نابرابری درآمد است. در این دوره مخارج دولت 4/34 درصد، منابع بیمه بیکاری 6/44 درصد و منابع بیمه­ای 8/41 درصد از تغییرات نابرابری درآمد را توضیح داده­اند. در تمام دوره­ها سهم منابع بیمه ­بیکاری بیشتر از منابع بیمه­ای است. در دوره دوم سهم نابرابری درآمد کاهش و سهم مخارج دولت و منابع هر دو بیمه کاهش می­یابد. با گذشت ده دوره سهم مخارج دولت افزایش و به 5/5، سهم منابع بیمه بیکاری کاهش و به 8/43، سهم منابع بیمه­ای کاهش و به 8/40 و سهم نابرابری درآمد کاهش و به 8/9 می‌رسد. به­طور کلی جدول 3 نشان می­دهد که منابع بیمه­ بیکاری نسبت به منابع بیمه­ای، سهم بیشتری در توضیح خطای واریانس پیش­بینی نابرابری درآمد دارد.

 

جدول 3. تجزیه واریانس خطای پیش­بینی نابرابری درآمد

دوره	مخارج دولت	منابع بیمه بیکاری	منابع بیمه­ای	نابرابری درآمد
1	471/3	677/44	819/41	033/10
2	044/5	732/43	321/41	901/9
3	438/5	798/43	963/40	799/9
4	497/5	828/43	886/40	787/9
5	511/5	841/43	861/40	786/9
6	516/5	849/43	848/40	785/9
7	521/5	855/43	839/40	784/9
8	523/5	859/43	833/40	783/9
9	525/5	862/43	829/40	783/9
10	526/5	864/43	826/40	782/9

منبع: یافته­های تحقیق

جدول 4 نتایج تجزیه واریانس نابرابری درآمد را در ده دوره نشان می­دهد. این جدول نشان می­دهد که در دوره اول بیش از 74 درصد از تغییرات خطای نابرابری درآمد، ناشی از خود نابرابری درآمد است. در این دوره مخارج دولت 4/4 درصد، مصارف بیمه بیکاری بیش از 23/0 درصد و مصارف بیمه­ای بیش از 20 درصد از تغییرات نابرابری درآمد را توضیح داده­اند. در دوره اول سهم مصارف بیمه­ای بیشتر از مصارف بیمه­بیکاری است. در دوره دوم سهم نابرابری درآمد کاهش و سهم مخارج دولت و مصارف بیمه بیکاری افزایش می­یابد. با گذشت ده دوره سهم مخارج دولت افزایش و به 72/6، سهم مصارف بیمه بیکاری افزایش و به 73/0، سهم مصارف بیمه­ای با کاهش ناچیز به 15/20 و سهم نابرابری درآمد کاهش و به 38/72 می­رسد. به­طور کلی جدول 4 نشان می­دهد که مصارف بیمه­ بیکاری نسبت به مصارف بیمه­ای، سهم ناچیزی در توضیح خطای واریانس پیش­بینی نابرابری درآمد دارد.

 

جدول 4. تجزیه واریانس خطای پیش­بینی نابرابری درآمد

دوره	مخارج دولت	مصارف بیمه بیکاری	مصارف بیمه­ای	نابرابری درآمد
1	405/4	231/0	737/20	625/74
2	285/6	524/0	299/20	891/72
3	643/6	684/0	186/20	485/72
4	705/6	722/0	164/20	407/72
5	717/6	731/0	160/20	391/72
6	719/6	732/0	159/20	388/72
7	721/6	733/0	158/20	387/72
8	721/6	733/0	158/20	387/72
9	721/6	733/0	158/20	387/72
10	721/6	733/0	158/20	387/72

منبع: یافته­های تحقیق

 

5. نتیجه­گیری و پیشنهادها

تامین اجتماعی از دو بخش منابع و مصارف تشکیل شده است و اثرگذاری هر بخش بر متغیرهای اقتصادی متفاوت است. بنابراین، مطالعه حاضر با استفاده از یک الگوی خودهمبستگی­برداری­ساختاری و داده­های دوره زمانی 1367 تا 1399 تاثیر منابع (بیمه­ای و بیکاری) و مصارف (بیمه­ای و بیکاری) تامین اجتماعی را بر نابرابری درآمد بررسی کرد. نتایج مطالعه نشان داد که اثرگذاری منابع و مصارف چه از ناحیه منابع و مصارف بیمه­ای و چه از ناحیه منابع و مصارف بیمه بیکاری بر نابرابری درآمد متفاوت است. با یک تکانه به منابع بیمه­ای، نابرابری درآمد در ابتدا به اندازه 018/0 کاهش یافته است، این درحالی است که واکنش نابرابری درآمد به تکانه منابع بیمه بیکاری افزایش 018/0 است. مقایسه این دو تکانه بر نابرابری درآمد نشان می­دهد که تکانه منابع بیمه­ای موجب کاهش نابرابری شده است درحالی که تکانه منابع بیمه بیکاری موجب افزایش نابرابری درآمد شده است. به­عبارت دیگر، تاثیر افزایش منابع بیمه‌ای به دلیل کاهش درآمد و قدرت خرید افراد موجب افزایش نابرابری شده است. اما در واکنش به افزایش منابع بیمه بیکاری این موضوع در ابتدا و واکنش اولیه متفاوت است یعنی موجب کاهش نابرابری شده است. اما با گذشت زمان و در دوره­های بعدی رفتار نابرابری در واکنش به هر دو منبع تا حدودی یکسان و مشابه است. می­توان گفت که افزایش منابع تامین اجتماعی موجب کاهش درآمد افراد شده و قدرت خرید آنها را کاهش می­دهد. نابرابری درآمد در واکنش به تکانه مصارف بیمه­ای 017/0 کاهش یافت. تکانه مصارف بیمه بیکاری نیز موجب کاهش اولیه نابرابری به اندازه 0013/0 شده ­است. مقایسه این دو تکانه بر نابرابری درآمد نیز نشان می­دهد که مصارف بیمه­ای موجب کاهش نابرابری شده است، اما تاثیر و دوره ماندگاری مصارف بیمه­ای به مراتب بیشتر از مصارف بیمه بیکاری است. به­عبارت دیگر، افزایش مصارف تامین اجتماعی موجب افزایش قدرت خرید افراد شده و نابرابری را کاهش می­دهند. این درحالی است که افزایش مصارف بیمه­ای به دلیل آثار بلندمدتی که روی مصرف و درآمد خانوار دارد به مراتب تاثیر بیشتری در کاهش نابرابری خواهد داشت. تاثیر افزایش مصارف بیمه بیکاری به­دلیل افق زمانی کوتاه­تر تاثیر اندکی روی نابرابری دارد و به­طور کلی نمی­تواند نابرابری را آن­گونه که باید تحت تاثیر قرار دهد.

با توجه به نتایج مطالعه و تفاوت اثرگذاری منابع و مصارف تامین اجتماعی می­توان بیان کرد که افزایش منابع تامین اجتماعی از ناحیه افزایش درآمد حاصل از حق بیمه (منابع بیمه­ای) نابرابری درآمد را کاهش می­دهد. درحالی که افزایش منابع از طریق منابع بیمه بیکاری موجب افزایش نابرابری شد. بنابراین، افزایش منابع تامین اجتماعی از طریق بیمه بیکاری باید با حساسیت بالای انجام شود تا آثار نامطلوبی نداشته باشد. برای افزایش منابع تامین اجتماعی، توجه به منابع بیمه­ای می­تواند تاثیر به مراتب بهتری داشته باشد. ازسوی دیگر، افزایش مصارف تامین اجتماعی هم از بعد مصارف بیمه­ای و هم از بعد مصارف بیمه بیکاری آثار مطلوبی را بر نابرابری درآمد به همراه دارد. آنچه مشخص است توجه به منابع تامین اجتماعی برای پوشش مصارف حائز اهمیت است. هماهنگی نظام تامین اجتماعی با سیاست­های کلان اقتصادی در شرایط مخلف اقتصادی می­تواند موجب افزایش کارآیی این نظام در اقتصاد شود.

هدف اصلی نویسندگان این مقاله رشد و توسعه ادبیات رفاه اجتماعی و آگاهی بخشیدن به مدیران و افرادی که در این حوزه فعالیت می­کنند، است. نویسندگان این مقاله با حفظ امانت و سلامت داده­ها و اطلاعات، تحلیل و بررسی موضوع مطالعه را انجام داده­اند.

 

حامی مالی

این مقاله حامی مالی ندارد.

تعارض منافع

تعارض منافع وجود ندارد.

سپاسگزاری

نویسندگان از داوران ناشناس که در بهبود کیفبت مقاله کمک کرده­اند تشکر می‌کنند

 

 

 

 

منابع

-       اخوان بهبهانی، علی و مسعودی اصل، ایروان (1396). اصول و مبانی تامین اجتماعی. موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی: تهران.

-       التجايي، ابراهيم و سليمي، مهدي (1392). رابطه ميان مصارف بيمه­هاي اجتماعي و رشد اقتصادي در ايران، پژوهشنامه بیمه، شماره 3، 147-170.

-       اسدی، سمیه (1394). نقش نظام تامین اجتماعی در کاهش فقر و بهبود توزیع درآمد(مطالعه موردی اقتصاد ایران طی دوره 92-1380). پایانامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور.

-       تقی­نژاد عمران، وحید، میلا علمی، زهرا و رمضان­پور، مبین (1401). تاثیر متغیرهای سیاسی در رابطه میان حق­الضرب و نابرابری درآمدی در کشورهای منتخب (D8 و OEDC)، فصلنامه مدلسازی اقتصادی، 58، 101-85.

-       سبحانی، سهیلا، فطرس، محمدحسن، حاجی، غلامعلی و ترکمنی، اسماعیل (1401). تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در منابع تامین اجتماعی در ایران، فصلنامه مدلسازی اقتصادی، 58، 1-17.

-       زارع، بیژن و اسدی، زهرا (1390). رابطه تامین اجتماعی با توسعه اقتصادی- اجتماعی در ایران، فصلنامه  رفاه اجتماعی، 42، 105-67.

-       صفایی، علی، سلاطین، پروانه، قویدل، صالح و صوفی مجیدپور، مسعود (1400). تاثیر هزینه­های سازمان تامین اجتماعی بر همگرایی توزیع درآمد در استان­ها: رهیافت اقتصاد سنجی فضایی، فصلنامه مدلسازی اقتصادسنجی، 6(6)، 39-9.

-       مانی، کامران (1400). رابطه مصارف بیمه­ای سازمان تامین اجتماعی، صندوق بیکاری و رشد اقتصادی در ایران، بررسی مسائل اقتصاد ایران، 2، 304-279.

-       مهرگان، نادر و سالاریان، محمد (1387). اثر بیمه­­های اجتماعی بر نابرابری درآمد در ایران، فصلنامه رفاه اجتماعی، 8(30و 31)، 263-243.

-       هادیان، ابراهیم و اسلامی‌اندارگلی، مجید (1395). اثرات رفاهی افزایش پوشش تأمین اجتماعی در اقتصاد ایران با استفاده از مدل تعادل عمومی قابل محاسبه. پژوهشهای اقتصادی (رشد و توسعه پایدار), 60(16), 154-135.‎

-       Asadi, S. (2014). The role of the social security system in reducing poverty and improving income distribution (a case study of Iran's economy during the period 2010-2019). Master's thesis. Payam Noor University. (in Persian)

-       Bastagli, F., Hagen-Zanker, J., Harman, L., Barca, V., Sturge, G., Schmidt, T., & Pellerano, L. (2016). Cash transfers: What does the evidence say? Overseas Development Institute.

-       Behbahani, B. A., & Masoudi, A. Y. (2015). Basics and basics of social security. Higher Research Institute of Social Security: Tehran. (in Persian)

-       Bräuninger, M. (2005). Social security, unemployment, and growth. International Tax and Public Finance, 12, 423-434.

-       Bruce, N,. Turnovsky, J. Stephen. (2013). Social security, growth and welfare in overlapping generations economies with or without annuities. Journal of Public Economics, 101, 12–24.

-       Chambers, D., & Dhongde, S. (2016). Convergence in income distributions: Evidence from a panel of countries. Economic Modelling, 59, 262-270.

-       Docquier, F., & Paddison, O. (2003). Social security benefit rules, growth and inequality. Journal of Macroeconomics, 25(1), 47-71.

-       Eltejaei, E., & Salimi, M. (2013). Social security costs and economic growth in Iran. Iranian Journal of Insurance Research, 2(3), 267-280. (in Persian)

-       Fishback, Price V. and Valentina Kachanovskaya. (2010). In Search of the Multiplier for Federal Spending in the States During the Great Depression. Working Paper 16561. Cambridge, MA: National Bureau of Economic Research.

-       Gechert, S., Paetz, C., & Villanueva, P. (2021). The macroeconomic effects of social security contributions and benefits. Journal of Monetary Economics, 117, 571-584.

-       Ghilarducci, Teresa, Joelle Saad-Lessler, and Eloy Fisher. (2012). The Macroeconomic Stabilization Effects of Social Security and 401(k) Plans. Cambridge Journal of Economics, 36(1): 237-251.

-       Hadian, E., & Andargoli, E. M. (2016). The Welfare Effects of Increased Social Security on the Iranian Economy: CGE Approac. The Economic Research (Sustainable Growth and Development), 60(16), 135-154. (in Persian).

-       Helliwell, J. F., Layard, R., Sachs, J. D., & Neve, J. E. D. (2021). World happiness report 2021.

-       International Monetary Fund (IMF) (2021). Fiscal Monitor, April 2021. Washington, D. C., International Monetary Fund (IMF).

-       Klob, R. A., 1988. Economic and social aspects of retirement pensions, In: International Social Security Association: Economic and Social Aspects of Social Security Financing. Geneve, pp. 85-94.

-       Koenig, Gary and Al Myles. (2013). Social Security’s Impact on the National Economy. Working Paper 2013-11. Washington, DC: AARP Public Policy Institute.

-       Lee, D. J., & Cho, C. (2022). Public expenditures and inequality in Asia-Pacific: understanding the relationship.

-       Lu, J. (2022). On the Impact of Social Spending on Long-term Economic Performance in the USA.

-       Mani, K. (2022). Relationship between Social Security Organization Insurance Expenditures, Unemployment Insurance Fund and Economic Growth in Iran. Journal of Iranian Economic, 8(2), 277-304. (in Persian).

-       McClanahan, S., Tran, A., Bailey-Athias, D., Kidd, S., & Langhan, S. (2018). Social protection at the centre of national development in Uganda: How social protection enhances other investments. National Planning Authority.

-       Mehregan, N., & Salarian, M. (2008). The Impact of Social Insurances on Income Inequality in Iran, Social Welfare Quarterly, 8(30&3)1, 243-264. (in Persian)

-       Nakamura, Emi and Jon Steinsson. (2014). Fiscal Stimulus in a Monetary Union: Evidence from US Regions. American Economic Review 104, 753-792.

-       Safai, A., Salatin, P., Ghavidel, S., & Soufiajidpour, M. (2022). The Impact of Social Security Expenditures on Convergence of Income Distribution in Provinces: A Spatial Econometric Approach. Econometric Modeling, 6(5), 9-39. (in Persian)

-       Shoag, Danial. (2010). The Impact of Government Spending Shocks: Evidence on the Multiplier from State Pension Plan Returns. Working Paper. Cambridge, MA: Harvard University.

-       Sobhani, S., Fitras, M. H., Haji, G. A., & Turkmani, I. (1401). The impact of information and communication technology on social security resources in Iran. Economic Modeling, 58, 1-17. https://sanad.iau.ir/fa/Journal/eco/Issue/44183 (in Persian) 

-       Taghinjad, I. V., & MilaElmi, Z., Ramzanpour, M. (1401). The effect of political variables on the relationship between interest and income inequality in selected countries (D8 and OEDC). Economic Modeling, 58, 85-101. https://sanad.iau.ir/fa/Journal/eco/Issue/44183 (in Persian)

-       Vincent, K., & Cull, T. (2009). Impacts of social cash transfers: Case study evidence from across southern Africa. 17.

-       YU, L. R., & LI, X. Y. (2021). The effects of social security expenditure on reducing income inequality and rural poverty in China. Journal of Integrative Agriculture, 20(4), 1060-1067.

-       Zare, B., & Asadi, Z., (2012). The Analysis of Socio-Economic Development Relationship with Social Security. Social Welfare Quarterly, 11(42), 67-106. (in Persian)

97

 

---

[1] 1 این مقاله مستخرج از رساله دکتری اصغر حسن­پور به راهنمایی دکتر کریم امامی و مشاوره دکتر مرتضی عزتی در دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی است.

[2] * دانشجوی دکتری  اقتصاد، دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران [e-mail] 

[3] ** دانشیار، گروه اقتصاد، دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول)، [e-mail]

[4] + دانشیار، دانشکده اقتصاد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران [e-mail]

[5]  Helliwell et al

[6]  Sustainable Development Goals (SDGs)

[7]  . هدف دهم توسعه پایدار یعنی «کاهش نابرابری در داخل و بین کشورها» بیانگر این موضوع است.

[8]  Chambers and Dhongdet

[9]  Lee and Cho 

[10]  Ghilarducci et al.

[11]  Konig and Myles

[12]  Fishback and Kachanovskaya

[13]  Shoag

[14]  Nakamura and Steinsson

[15]  Brauninger

[16]  Yu and Li

[17]  Lu

[18]   گزارش سازمان تأمین اجتماعی، 1399.

[19]  Vincent and Cull

[20]  Bastagli et al.

[21]   McClanahan et al.

[22]  predistributive

[23]  redistributive

[24]  Klob

[25]  Docqie and Paddison

[26]  Bruce and Turnovsky

[27]  Pay- As-You- Go (PAYG)

[28]  Yu and Li

[29]  Lu

[30]  Cholesky Decomposition

[31]  Gechert et al

[32]  در توابع واکنش آنی، آزمون معناداری نتایج با استفاده از فاصله اطمینان 95% صورت گرفته است. فواصل اطمینان با خط و نقطه­چین نشان داده شده است.

 

[33]  Gustman and Sitenmeier

[34]  Yu and Li

---