تحلیل تضاد نمایندگی با تأکید بر ابعاد مدیریت سود، کیفیت حسابرسی و هزینه حقوق صاحبان سهام؛ رویکرد نظریه بازی ها
محورهای موضوعی : اقتصاد مالی
زهرا مقدم
1
,
حمزه دیدار
2
,
کیومرث شهبازی
3
,
علی عبادیان
4
1 - دانشجوی دکتری حسابداری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران، moghadam@urmia.ac.ir
2 - دانشیار، گروه حسابداری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران (نویسنده مسئول)، h.didar@urmia.ac.ir
3 - استاد، گروه علوم اقتصادی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران، k.shahbazi@urmia.ac.ir
4 - استاد، گروه ریاضی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران، a.ebadian@urmia.ac.ir
کلید واژه: ابعاد مدیریت سود, تئوری بازی¬ها, تعادل نش, کیفیت حسابرسی, نرخ هزینه¬ سرمایه سهام عادی.,
چکیده مقاله :
هدف این مقاله تشریح و تبیین رفتار استراتژیک مدیران و سهامداران در محیط تعاملی-تعارضی شرکت¬های سهامی با استفاده از ابزار نظریه بازی¬ها و در قالب بازی¬های علامت-دهی است. بدین صورت که ابتدا مدیر با در نظر گرفتن سطح کیفیت کنترل¬های داخلی، اقدام به (مدیریت سود فریبنده، آگاهی¬دهنده) کرده و سپس سهام¬دار با استراتژی¬های (هزینه¬سرمایه بالا، هزینه سرمایه پایین) و نیز (دریافت خدمات حسابرسی با کیفیت بالا، دریافت خدمات حسابرسی با کیفیت پایین) به آن واکنش نشان می¬دهد. یافته¬های مقاله ، به-صورت نظری، شروط لازم برای برقراری تعادل در استراتژی¬های (مدیریت سود فریبنده، هزینه سرمایه بالا)، (مدیریت سود فریبنده، دریافت خدمات حسابرسی با کیفیت بالا) در محیط کنترل¬های داخلی ضعیف و همچنین استراتژی¬های (مدیریت سود آگاهی¬دهنده، هزینه سرمایه پایین)، (مدیریت سود آگاهی¬دهنده، دریافت خدمات حسابرسی با کیفیت پایین) در محیط کنترل¬های داخلی قوی را بیان می¬دارد. نتایج این مقاله ضمن ارائه بینشی در زمینه علل گزینش استراتژی¬های گوناگون از جانب مدیران و سهام¬داران، به یافتن نقطه تعادلی در منافع طرفین بازی منجر می¬شود که در آن طرفین بازی یعنی مدیر و سهام¬دار از منافع خود راضی باشند.
This article aims to describe and explain the strategic behavior of managers and shareholders in the interactive conflict environment of joint-stock firms using the tools of game theory, specifically through signaling games. Managers, considering the quality of internal controls, engage in both deceptive and informative earnings management strategies. Shareholders then respond with strategies involving high or low capital costs and opt for either high or low-quality audit services. The findings of the research outline the theoretical conditions necessary for establishing balance in strategies such as deceptive earnings management with high capital costs and deceptive earnings management with high-quality audit services in environments characterized by weak internal controls. Additionally, it highlights the conditions required to establish equilibrium in strategies like informative earnings management with low capital costs and informative earnings management with low-quality audit services within environments boasting strong internal controls.
- جودی، سمیرا و منصورفر، غلامرضا (1399). نقش کیفیت حسابرسی بر رابطه بین عدم تقارن اطلاعاتی و ابعاد آگاهی دهندگی و فریبندگی مدیریت سود. پژوهش های حسابداری مالی، 12(1)، 38-19.
- رهنمای رودپشتی، فریدون و بیات، علی (1391). تعامل سازمانی حسابداری مدیریت و حاکمیت شرکتی: تبیین یک روش نوین برای تفسیر مشکل نمایندگی. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 1(1)، 18-1.
- صادقی، حسین و تمری، اقلیم (1394). بررسی طرح اسقاط خودروهای فرسوده با رویکرد نظریه بازیها. مدلسازی اقتصادی، 8(28)، 102-83 .
- عبدلي، قهرمان (1391). نظريه بازي¬ها و كاربردهاي آن (بازيهاي اطلاعات ناقص، تكاملي و همكارانه). انتشارات سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني (سمت): تهران، چاپ اول.
- عرب کیاسری، محسن و عبدی، سامان (1394). طراحی و تحلیل بازی استراتژیک مدیر ـ سهامدار: به کارگیری نظریه‌های بازی، مدیریت سود و حاکمیت شرکتی. بررسیهای حسابداری و حسابرسی، 22(2)، 242-221.
- گیبونز، رابرت (1397). کاربرد نظریه بازی در اقتصاد، ترجمه کیومرث شهبازی. انتشارات سمت: تهران، چاپ اول.
- محمدی، ناهید، بهار مقدم، مهدی و پورحیدری، امید (1401). تأثیر مکانیزم¬هاي حاکمیت شرکتی بر رابطه چسبندگی انتظارات مدیران و بازده آتی سهام. مطالعات تجربی حسابداري مالی، 19(73)، 56-27.
- معصوم زاده، فرامرز و شهبازی، کیومرث (1400). تحلیل تعامل رانندگان و پلیس راهور (کاربرد نظریه بازیها). مدلسازی اقتصادی، 15(56)، 14-1.
- ولی نیا، سید نیما، رنجبر، محمد حسین، خدادادی، داوود و سالاری، حجت الله (1401). واکنش بازار سهام به مدیریت سود، ریسک شرکت و ضعف کنترل های داخلی. دانش سرمایه‌گذاری، 11(42)، 578-563 .
- Abdeli, G. (2012). Game theory and its applications (incomplete, evolutionary and cooperative information games). Organization for the study and compilation of human sciences books (Samt): Tehran, first edition. (In Persian)
- Arab Kiasri, M., & Abdi, S. (2015). Designing and analyzing the manager-shareholder strategic game: applying game theories, profit management and corporate governance. Accounting and Auditing Reviews, 22(2), 221-242. (in persian)
- Chan, K. & Chan, L. & Jegadeesh, N. & Lakonishok, J. (2018). Earnings quality and stock
returns. Journal of Business, 79(3), 1041-1082.
- Fischbacher, U. Stefani, U. (2007). Strategic errors and audit quality: An experimental investigation. The Accounting Review, 82(3), 679–704.
- Gibbons, R. (2018). The application of game theory in economics, translated by Kyomarth Shahbazi. Samt Publications: Tehran, first edition. (in persian)
- Jensen, M. C & Meckling, W. H. (1976). Theory of the firm: managerial behavior, agency costs, and ownership structure. Journal of Financial Economics, 3(4), 305-360.
- Joudi, S., & Mansourfar, G. (2020). The role of audit quality on the relationship between information asymmetry and both informative and deceptive dimensions of income smoothing. Financial Accounting Research, 12(1), 19-38. (in persian)
- Khan, M. K., Qin, Y., & Zhang, C. (2022). Financial structure and earnings manipulation activities in China. The World Economy, 45(8), 2593-2621.
- Kim, J-B. & Sohn, B.C. (2013). Real earnings management and cost of capital. Accounting Public Policy, 32(6), 518–543.
- Li, X. (2022). The mediating effect of internal control for the impact of institutional shareholding on corporate financial performance. Asia‐Pacific Journal of Financial Studies, 51(2), 194-222.
- Masoumzadeh, F., & Shahbazi, K. (2022). Analysis of driver-police interaction using game theory. Economic Modeling, 15(56), 1-14. (in persian)
- Mohammadi, N., Bahar Moghadam, M., & Pourheidari, O. (2022). The effect of corporate governance mechanisms on the relationship between the stickiness of managers' expectations and future stock returns, Financial Accounting Empirical Studies, 19(73), 27-56. (in persian)
- Purwaka, A. J., Firmansyah, A., Qadri, R. A., Dinarjito, A., & Arfiansyah, Z. (2022). Cost of capital, corporate tax plannings, and corporate social responsibility disclosure. Jurnal Akuntansi, 26(1), 1-22.
- Rahnamaye roodposhti, F., & Bayat, A. (2012). Organizational interaction of management accounting and corporate governance: explaining a new method to interpret the agency problem, Management Accounting and Auditing Knowledge, 1(1), 1-18. (in persian)
- Sadeghi, H., & Tamri, E. (2015). Evaluation of accelerated vehicles retirement program by game theory approach. Economic Modeling, 8(28), 83-102. (in persian)
- Saffar, Y., Nodeh, F. M., Rezaei, F., & Sadrara, M. (2021). Investigating the relationship between manager and shareholder using game theory: Applying accounting conservatism and financial reporting quality. Journal of Contemporary Issues in Business and Government, 27(2), 843.
- Vali Nia, S., Ranjbar, M., Khodadad, D., & Salari, H. (2022). Stock market reaction to profit management, company risk and weak internal controls. Investment Knowledge, 11(42), 578-563. (in persian)
- Wan, X. (2014). Cooperation and game between producers and managers based on the linear contract. Journal of Applied Mathematics, 2014 (1), 1-7.
Original Article
Analysis of agency conflict with emphasis on aspects of earnings management, audit quality, and cost of equity: Game theory approach1
Zahra Moghadam*, Hamzeh Didar**, Kiumars Shahbazi+, Ali Ebadian´2
https://doi.org/10.30495/eco.2024.1993373.2776 | |
Abstract This article aims to describe and explain the strategic behavior of managers and shareholders in the interactive conflict environment of joint-stock firms using the tools of game theory, specifically through signaling games. Managers, considering the quality of internal controls, engage in both deceptive and informative earnings management strategies. Shareholders then respond with strategies involving high or low capital costs and opt for either high or low-quality audit services. The findings of the research outline the theoretical conditions necessary for establishing balance in strategies such as deceptive earnings management with high capital costs and deceptive earnings management with high-quality audit services in environments characterized by weak internal controls. Additionally, it highlights the conditions required to establish equilibrium in strategies like informative earnings management with low capital costs and informative earnings management with low-quality audit services within environments boasting strong internal controls. | Received: 23/08/2023
Accepted: 31/12/2023
Keywords: Aspects of Earnings Management, Game Theory, Nash Equilibrium, Audit Quality, Cost of Equity.
JEL Classification: A12, M41, M42
|
1. Introduction
The separation of ownership from management in joint-stock companies establishes an agency relationship wherein conflicts of interest between managers and shareholders often arise, giving rise to the agency problem. Earnings management emerges as a measure some managers adopt to shape the economic enterprise's performance by manipulating financial period profits, reflecting the conflict of interests between managers and shareholders. According to agency theory, shareholders continually seek methods to control and counter managers' opportunistic behaviors. Elevating the cost of capital for common stock is one approach shareholders can employ to penalize managers and impede their financing. Additionally, shareholders utilize independent auditors to ensure managerial performance; high-quality audits serve to deter managers from engaging in opportunistic behaviors.
Game theory, a branch of applied mathematics, enables the modeling of strategic situations, particularly those characterized by conflicts of interest. This research aims to construct a manager-shareholder game within an interactive-conflict environment to address the question of whether strategies such as deceptive earnings management coupled with high capital costs, and deceptive earnings management paired with high-quality audit services, within a weak internal control environment, as well as strategies like informative earnings management linked with low capital costs, and informative earnings management aligned with low-quality audit services, within a strong internal control environment, represent equilibrium points or not.
2. Research Method and Data
In this article, signaling games have employed to model the relations between managers and shareholders, constituting two players: the sender (manager) and the receiver (shareholder). The timing of the signaling game unfolds as follows:
1. The environment determines the type (state) of 
for the sending player (manager).
2. The sender (manager) sees and then selects the message 
from the set of possible messages 
3. The recipient (shareholder) observes mj and not and then chooses the move 
or 
from the set of possible moves 
or 
4. Utility of manager and shareholder are determined by
.
To find the perfect Bayesian equilibrium in signaling games, it is necessary to apply three conditions for establishing Nash-Bayesian equilibrium in these games.
3. Analysis and Discussion
In this research, based on theoretical and logical foundations, the expected relations between the utility functions of the manager and the shareholder at various levels of internal controls derived. Subsequently, by aligning these relations with the three conditions for establishing Nash-Bayesian equilibrium, the existence of equilibrium points was examined
,
,
, 
.
4. Conclusion
The theoretical results of the research indicate that if the logical relationships established between the utility functions of the manager and the shareholder are valid, the three conditions of the Nash-Bayesian equilibrium will be met, thereby establishing equilibrium at the points , 
,
, .
Funding
There is no funding support for this research
Declaration of Competing Interest:
The authors declare that there is no conflict of interest regarding the publication of this research article.
Acknowledgments
The authors express their gratitude to all the esteemed members of the journal and the anonymous reviewers whose valuable feedback and suggestions have significantly contributed to enhancing the quality of this article.
[1] This article is derived from Zahra Moghadam's doctoral dissertation, conducted under the guidance of Dr. Hamzeh Didar at the Faculty of Economics, Management, and Accounting of Urmia University.
[2] * Ph.D. student in Accounting, Urmia University, Urmia, Iran, z.moghadam@urmia.ac.ir
**Associate Professor, Department of Accounting, Urmia University, Urmia, Iran (Corresponding Author), h.didar@urmia.ac.ir
+ Department of Economic Sciences, Urmia University, Urmia, Iran, k.shahbazi@urmia.ac.ir
´ Department of Mathematics, Urmia University, Urmia, Iran, a.ebadian@urmia.ac.ir
How to Cite: Moghaddam, Z., Didar, H., Shahbazi, K., & Ebadian, A. (2024). Analysis of agency conflict with emphasis on aspects of earnings management, audit quality and cost of equity; Game theory approach. Economic Modeling, 17(63), 117-139. doi: 10.30495/eco.2024.1993373.2776
پژوهشی
تحلیل تضاد نمایندگی با تأکید بر ابعاد مدیریت سود، کیفیت حسابرسی و هزینه حقوق صاحبان سهام؛ رویکرد نظریه بازیها
زهرا مقدم1، حمزه دیدار2، کیومرث شهبازی3، علی عبادیان4
| ||
تاریخ دریافت: 01/06/1402 تاریخ پذیرش: 10/11/1402
واژگان کلیدی: ابعاد مدیریت سود، تئوری بازیها، تعادل نش، کیفیت حسابرسی، نرخ هزینه سرمایه سهام عادی. طبقه‌بندی JEL: A12, M41, M42
| چکیده هدف این مقاله تشریح و تبیین رفتار استراتژیک مدیران و سهامداران در محیط تعاملی-تعارضی شرکتهای سهامی با استفاده از ابزار نظریه بازیها و در قالب بازیهای علامتدهی است. بدین صورت که ابتدا مدیر با در نظر گرفتن سطح کیفیت کنترلهای داخلی، اقدام به (مدیریت سود فریبنده، آگاهیدهنده) کرده و سپس سهامدار با استراتژیهای (هزینهسرمایه بالا، هزینه سرمایه پایین) و نیز (دریافت خدمات حسابرسی با کیفیت بالا، دریافت خدمات حسابرسی با کیفیت پایین) به آن واکنش نشان میدهد. یافتههای مقاله ، بهصورت نظری، شروط لازم برای برقراری تعادل در استراتژیهای (مدیریت سود فریبنده، هزینه سرمایه بالا)، (مدیریت سود فریبنده، دریافت خدمات حسابرسی با کیفیت بالا) در محیط کنترلهای داخلی ضعیف و همچنین استراتژیهای (مدیریت سود آگاهیدهنده، هزینه سرمایه پایین)، (مدیریت سود آگاهیدهنده، دریافت خدمات حسابرسی با کیفیت پایین) در محیط کنترلهای داخلی قوی را بیان میدارد. نتایج این مقاله ضمن ارائه بینشی در زمینه علل گزینش استراتژیهای گوناگون از جانب مدیران و سهامداران، به یافتن نقطه تعادلی در منافع طرفین بازی منجر میشود که در آن طرفین بازی یعنی مدیر و سهامدار از منافع خود راضی باشند.
| |
1. مقدمه
تضاد و تعارض از پیامدهای طبیعی و اجتنابناپذیر در رفتار انسانها، نهادها، سازمانها و كشورهاست كه اگر بهدرستی مدیریت شود، نهتنها یک جنبه منفی در روابط متقابل نیست، بلکه ظرفیتی است که میتواند بهعنوان محرکی برای کمک به بهبود عملکرد افراد و سازمانها ایفای نقش کند. با جدایی مالکیت از مدیریت و شکلگیری رابطه نمایندگی در شرکتهای سهامی، تضاد منافع بین مدیران و سهامداران سبب بروز مشکل نمایندگی میشود جنسن و مکلينگ5 (1976)، مشکل نمایندگی را وضعيتی تعریف میکنند که در آن مدیران به انجام فعاليتهایی میپردازند که مغایر با منافع سهامداران است. برای رسیدن به تعادل در روابط مدیر-سهامدار، باید تأثیر انتخاب رفتارهای مختلف طرفین بر روابط متقابل و نیز بهترین نحوه پاسخ هرکدام از طرفین به آن محرک (رفتار خارجی) را شناسایی نمود. لذا بررسی موقعیت‌های تعارض منافع در روابط مدیر و سهامدار و جستجوی رفتارهای بهینه آنان با هدف مدیریت تعارضات، میتواند نقش مؤثری در بهبود عملکرد شرکتهای سهامی ایفا کند.
مدیریت سود6 یکی از اقدامهایی است که در نتیجه تعارض منافع بین مدیران و سهامداران توسط برخی مدیران انجام میگیرد تا با دستکاری سود دوره مالی، تصویر مورد نظر خود را از عملکرد بنگاه اقتصادی ارائه نمایند. البته نکته درخور توجه این است که مدیریت سود دارای جنبههای مثبت و منفی است؛ به جنبه مثبت مدیریت سود، مدیریت سود آگاهیدهنده نیز گفته میشود که شامل فعالیتهایی است که در چارچوب قوانین و اخلاق حرفهای قرار میگیرد. این درحالی است که جنبه منفی مدیریت سود که به مدیریت سود فریبنده معروف است، میتواند جامه فریبآمیزی بر تن نماید و به تقلب مدیران در گزارشگری و فساد در شرکتها منجر شود (جودی و منصورفر، 1399). نبود تقارن اطلاعاتی بین مدیر و سهامداران نیز انگیزه مدیران برای دستکاری درآمدها و نشان دادن تصویری ساختگی از وضعیت مالی شرکت برای سهامداران را افزایش میدهد (خان، کین و ژانگ7، 2021). با عنایت به اینکه استقرار سامانههای کنترل داخلی در واحدهای اقتصادی یکی از مؤلفههای مؤثر در کنترل رفتارهای فرصتطلبانه مدیران بوده و با داشتن نقش نظارت و کنترل بر عملیات شرکت، یکی از مهمترین عوامل تحقق اثربخشی و کارایی عملیات و کاهش هزینههای نمایندگی به شمار میرود، برقراری و اجرای صحیح کنترلهای داخلی میتواند تا حد زیادی مانع رفتارهای فرصتطلبانه مدیران شود (لی8، 2022).
طبق تئوری نمایندگی، بهدلیل تضاد منافع بين مدیران و سهامداران، همواره سهامداران بهدنبال راهي براي کنترل و مقابله با رفتارهای فرصتطلبانه مدیران بودهاند تا به نحوي مديران را برای هدف اصلي هر شركت، يعني حداكثرسازي منافع سهامداران، تحريك نمايند. افزایش هزینه سرمایه سهام عادی یکی از گزینههایی است که سهامداران از این طریق میتوانند مدیران را جریمه نموده و تأمین مالی را برای آنان دشوارتر کنند. هزینهسرمایه بهعنوان حداقل نرخ بازدهی تعریف میشود که شرکت باید کسب نماید تا ثروت سهامدارانش تغییر نیابد. بهطور طبیعی مدیران در تأمینمالی خود، به دنبال کاهش هزینه سرمایه میباشند (پورواکا، فیرمانسا، قدری، دینارجیتو و آرفیانسا9، 2022). یکی دیگر از ابزارهای سهامداران برای اطمینان از عملکرد مدیران، بهرهگیری از خدمات حسابرسان مستقل است که با حسابرسیهای دقیق و با کیفیت، مدیران را در مقابل انجام رفتارهای فرصتطلبانه در تنگنا قرار میدهند (فیسباچر و استفانی10، 2007).
با توجه به موارد پیش گفته، بهدليل وجود روابط انساني و عمل و عکسالعملها در ارتباطات ميان سهامداران و مديران، استفاده از تئوري بازیها میتواند پاسخگوي شرایط تعارض و تضاد منافع باشد. نظریه بازی اصول و قواعد تصمیم‌گیری را در شرایط بازیهای تعاملی به بازیکنان یک بازی نشان میدهد (صادقی و تمری، 1393). با عنایت به مسئله عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیر و سهامدار و همچنین کیفیت متفاوت کنترلهای داخلی در محیط شرکتهای سهامی، هدف اين مقاله از طراحي بازي علامتدهی مديرـ سهامدار در يك محيط تعاملي ـ تعارضي، پاسخ به اين سؤال است كه آيا پیامدهای (مدیریت سود فریبنده و نرخ هزینه سرمایه بالاتر) و (مديريت سود فریبنده و دریافت خدمات حسابرسی با کیفیت بالاتر) در محیط کنترل داخلی ضعیف و پیامدهای (مدیریت سود آگاهیدهنده و نرخ هزینه سرمایه پایینتر) و (مديريت سود آگاهیدهنده و دریافت خدمات حسابرسی با کیفیت پایینتر) در محیط کنترل داخلی قوی، پیامدهای تعادلی هستند يا خير؟
برای پاسخ به این پرسشها، مقاله به این شکل سازماندهی میشود: در ادامه، در بخش دوم ادبیات و مبانی نظری و تجربی موضوع مرور میشود؛ در بخش سوم، روش پژوهش بیان خوهد شد. بخش چهارم به یافتهها و بخش پنجم به نتیجهگیری و پیشنهادها اختصاص دارد.
2. مروری بر ادبیات
ﺑﺎ ﺟﺪایی ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ از ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ، ﻣﺪﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه سهامداران، ﺷﺮﮐﺖ را از ﻃﺮف آنها اداره ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ که به دنبال آن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺪﯾﺮان دﺳﺖ ﺑﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻓﺮصتﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺑﺰﻧﻨﺪ و ﺗﺼﻤﯿﻤﺎﺗﯽ اﺗﺨﺎذ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در ﺟﻬﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ سهامداران ﻧﺒﺎﺷﺪ. بهعبارت دیگر سوگیریهای رفتاری مدیران میتواند زمینهساز مدیریت سود شود که این اعمال مدیریت در راستای حفاظت از منافع سهامداران نیست (محمدی، بهار مقدم و پور حیدری، 1401). درواقع میتوان ادعا کرد در روابط بین مدیر و سهامدار، هريك از طرفين سعي دارند كه منافع شخصي خود را حداكثر کنند؛ منافع فردي هريك نيز بستگي به تابع مطلوبيت و نیز استراتژی هرکدام از طرفین بازی دارد كه تابع مطلوبيت و استراتژیهای انتخابی، در خصوص مدير و سهامدار يكسان نيست (رهنمای رودپشتی و بیات، 1391)؛ در محیط استراتژیک شرکتهای سهامی، استراتژیهای مختلفی از جانب آنان میتواند اعمال شود. در این مقاله، دو ابزار استراتژیک مدیران یعنی مدیریت سود (فریبنده و آگاهیدهنده) و نیز چهار انتخاب استراتژیک از جانب سهامداران یعنی نرخ هزینهسرمایه (بالا و پایین) و کیفیت خدمات حسابرسی (بالا و پایین)، در قالب بازیهای علامتدهی مورد بررسی قرار میگیرند. ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد که مدیران ممکن است در ﺟﻬﺖ ﺣﺪاﻛﺜﺮﺳﺎزي ﻣنافع سهامداران، به مدیریت سود آگاهیدهنده اقدام کنند، یا نکنند؛ از طرفی سهامداران نیز براساس شناخت خود از شرکت میتوانند متقاضی خدمات حسابرسی با کیفیت بالاتر و یا طالب نرخ هزینه سرمایه بالایی باشند. در چنین شرایطی مطلوبیت بهینه برای طرفین مشخص نیست، لکن با استفاده از نظریه بازیها میتوان تقابل استراتژیک طرفین بازی مدیر- سهامدار را مدلسازی نموده و بررسی کرد که آیا موقعیتهایی وجود دارد که در آنها پیامدهای مدیر-سهامدار به تعادل برسند؟ انتظار میرود بالا بودن کیفیت کنترلهای داخلی در محیط شرکتهای سهامی، با محدود نمودن آزادی عمل مدیران در رفتارهای فرصتطلبانه، منجر به انجام مدیریت سود آگاهیدهنده توسط مدیران گردد و با این اقدام مدیران، سهامداران نیز هزینه سرمایه کمتری را برشرکت تحمیل نموده و همچنین کیفیت پایین خدمات حسابرسی نیز برای مقاصد آنان کفایت نماید. ازسوی دیگر، انتظار بر آنست که پایین بودن کیفیت کنترلهای داخلی در محیط شرکتهای سهامی، زمینه را برای انجام مدیریت سود فریبنده برای مدیران فراهم نموده و متقابلاً سهامداران نیز هزینه سرمایه بیشتری را برشرکت تحمیل نموده و همچنین جهت حفاظت از منافع خود در شرکت، کیفیت بالای خدمات حسابرسی را ترجیح دهند. در ادامه، برخی از مهمترین پژوهشهای داخلی و خارجی در مورد موضوع معرفی و تحلیل میشود.
صفار، نوده، رضایی و صدرآرا11 (2021)، در پژوهشی با عنوان رابطه مدیر و سهامدار با استفاده از نظریه بازیها بهکارگیری محافظه کاری حسابداری و کیفیت گزارشگری مالی، به بررسی کاربرد نظریه بازیها در تعامل ویژگیهای اطلاعات حسابداری، محافظهکاری حسابداری و کیفیت گزارشگری مدیران و سهامداران در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد که که ترکیبی از استراتژیهای گزارشگری با کیفیت پایین مدیر- کیفیت گزارشدهی پایین سهامدار، کیفیت گزارشدهی بالای مدیر- کیفیت گزارشدهی بالای سهامدار، محافظهکاری پایین مدیر- محافظهکاری پایین سهامدار، محافظهکاری بالای مدیر- محافظهکاری بالای سهامدار بهعنوان تعادل نش ضعیف هستند.
چان، چان، جگادیش و لاکونیشوک12 (2018) نشان دادند که کیفیت کنترلهای داخلی از مدیریت سود میکاهد و موجب بهبود کیفیت حسابرسی میشود.
وان13 (2014) مطالعهاي متفاوت با عنوان شركت و بازي بين توليدكنندگان و مديران بر مبناي قرارداد خطي داشته است. وي با فرض همكاري کردن و همکاری نکردن بازيگران، به بررسي تعادل نش پرداخت و با ايجاد رابطهاي خطي، سود خالص، مجموع ريسك و رفاه بازيگران را بررسي كرد. نتايج اين پژوهش نشان داد ضريب همبستگي بين منافع بازيگران با همكاري، ارتباط مثبت معناداري دارد.
کیم و سان14 (۲۰۱۳)، به بررسی ارتباط مدیریت واقعی و مصنوعی سود با هزینه حقوق صاحبان سهام پرداختند. یافتههای آنها ارتباط مثبت بین میزان مدیریت سود (که برمبنای اقلام تعهدی محاسبه شده) از طریق دستکاری فعالیتهای مصنوعی با هزینه حقوق صاحبان سهام شرکتها را نشان میدهد.
ولینیا، رنجبر، خدادای و سالاری (1401) در پژوهشی با عنوان اثر ضعف کنترلهای داخلی بر تغییرات بازده سهام، مدیریت سود واقعی و ریسک شرکتها نشان دادند که ضعف ساختار کنترل داخلی اثر معناداری بر تغییرات بازده سهام شرکتهای مورد مطالعه دارد. همچنین شرکتهای با ضعف ساختار کنترلهای داخلی دستکاری فعالیتهای واقعی بیشتری انجام میدهند و ریسک مالی بیشتری دارند.
معصوم‌زاده و شهبازی (1400) در پژوهشی با عنوان تحلیل تعامل رانندگان و پلیس راهور (کاربرد نظریه بازیها)، تعامل پلیس راهور و رانندگان را در چارچوب بازی پویای دومرحله‌ای با اطلاعات ناقص مدلسازی کرد. نتایج پژوهش آنان نشان داد هرچقدر پلیس قانونمندتر باشد، رشوه دادن کمتر میشود.
جودی و منصورفر (1399) در پژوهشی با عنوان نقش کیفیت حسابرسی بر رابطه بین عدم تقارن اطلاعاتی و ابعاد آگاهیدهندگی و فریبندگی مدیریت سود، نشان دادند که وجود کيفيت حسابرسی، شدت تأثير منفی عدم تقارن اطلاعاتی بر مدیریت سود آگاهیدهنده و شدت تأثير مثبت عدم تقارن اطلاعاتی بر مدیریت سود فریبنده را تا حد چشمگيری کاهش میدهد.
عرب كياسري و عبدي (1394) در پژوهشي با عنوان طراحي و تحليل بازي استراتژيك مدير و سهامدار، نسبت به يافتن تعادل نش در بازي آنها پرداختند. در پژوهش آنها استراتژي مدير، مديريت سود و استراتژي سهامدار، حاكميت شركتي براي رسيدن به منافع خود بود. نتایج پژوهش نشان داد که كه در تركيب استراتژي مديريت سود خفيف توسط مديريت و حاكميت شركتي قوي توسط سهامداران، تعادل نش ضعيف است.
بررسی مطالعات نظری و تجربی در زمینه موضوع پژوهش، نشان میدهد که تاکنون هیچکدام از حالات تقابل استراتژیک مدیر و سهامدار، با متغیرهای مد نظر این مقاله، بررسی نشده است. همچنین در اغلب پژوهشهای انجام گرفته با رویکرد نظریه بازیها، اغلب بازیها به فرم ایستا و در قالب بازی با اطلاعات کامل (بدون توجه به مسئله عدم تقارن اطلاعاتی) بررسی شده است، لکن در این مقاله برای مدلسازی روابط مدیر-سهامدار از بازیهای علامتدهی استفاده میگردد؛ زیرا یکی از مفروضات این نوع از بازیها وجود مزیت اطلاعاتی برای یکی از طرفین بازی است و با توجه به اینکه در شرکتهای سهامی، مدیریت بنا به موقعیت خود دارای اطلاعات بیشتری نسبت به سهامدارن است، لذا استفاده از بازیهای علامتدهی برای تحلیل روابط متقابل مدیر و سهامدار مطلوب بهنظر میرسد. این مطالعه بهدنبال پر کردن خلاء مطالعاتی موجود در این زمینه و بررسی رفتار مدیر و سهامدار در قالب بازیهای علامتدهی است.
با توجه به پيشينه نظري و تجربی پژوهش و انگيزه مديران و مالکان براي انتخاب استراتژي در بازي غیرهمكارانه، در سؤالات اول تا چهارم این مقاله بررسی میشود که آیا در شرایطی که کنترلهای داخلی ضعیف باشد، مدير از مدير از طريق اعمال استراتژي مديريت سود آگاهی دهنده و سهامدار از طریق اعمال استراتژیهای تقاضای نرخ هزینه سرمایه پایینتر و همچنین تقاضای خدمات حسابرسی باکیفیت پایینتر به حداكثر مطلوبيت خود میرسند؟
سؤال اول: با فرض وجود کنترلهای داخلی ضعیف، آیا پیامد (مدیریت سود فریبنده، هزینه سرمایه بالا) میتواند یک تعادل بیزین کامل باشد؟
سؤال دوم: با فرض وجود کنترلهای داخلی قوی، آیا پیامد (مدیریت سود آگاهیدهنده، هزینه سرمایه پایین) میتواند یک تعادل بیزین کامل باشد؟
سؤال سوم: با فرض وجود کنترلهای داخلی ضعیف، آیا پیامد (مدیریت سود فریبنده، دریافت خدمات حسابرسی با کیفیت بالا) میتواند یک تعادل بیزین کامل باشد؟
سؤال چهارم: با فرض وجود کنترلهای داخلی قوی، آیا پیامد (مدیریت سود آگاهیدهنده، دریافت خدمات حسابرسی با کیفیت پایین) میتواند یک تعادل بیزین کامل باشد؟
3. روش پژوهش
در این مقاله برای دستیابی به هدف، از نظریه بازیها استفاده شده است. بازیها دارای ابعاد زیادی هستند که در مقاله حاضر، برای مدلسازی روابط مدیر و سهامدار از بازیهای علامتدهی بهره گرفته شده است؛ در ادامه، به ارائه تعریف این بازیها و مفاهیم مرتبط با آن پرداخته شده است.
بازیهای علامتدهی
بازیهای علامتدهی، بازی‌هایی پویا با اطلاعات نامتقارن هستند که دو بازیکن در آن شرکت دارند. یکی از بازیکنان اطلاعات بیشتری نسبت به بازیکن حریف دارد و گاهی این احتمال وجود دارد که اگر حریف به این اطلاعات اضافی پی ببرد، عملی را انجام دهد که به نفع بازیکن با اطلاعات بیشتر باشد؛ لذا بازیکن با اطلاعات بیشتر تمایل خواهد داشت تا با ارسال پیغام و علامتهایی به بازیکن حریف اطلاعاتی را منتقل کرده و او را به انجام عملی در راستای منافع خود وادار کند. بازیکن با اطلاعات بیشتر را فرستنده و با اطلاعات کمتر را گیرنده میگویند. گیرنده باید تمام حالتهای ممکن را که بازیکن فرستنده میتواند داشته باشد، همراه با احتمال هر حالت (نوع) مد نظر قرار دهد. حالتهای ممکن فرستنده را از طریق محیط نشان میدهند؛ یعنی محیط، بازیکن مصنوعی است که حالتهای ممکن فرستنده، مجموعه عمل بازیکن مصنوعی است که هر حالت را با احتمالی تعیین میکند. فرستنده بعد انتخاب محیط، حالت خود را دقیقاً میداند که آن را حالت موجود یا واقعی فرستنده گویند. میتوان تبادل فرستنده و گیرنده را بهصورت یک بازی پویا در نظر گرفت و نحوه تعامل آنها را مورد تحلیل قرار داد و عمل بهینه و علامت ارسالی را مشخص کرد (عبدلی، 1391، صفحه 163-164).
بازیهای علامتدهی، بازیهای پویا با اطلاعات نامتقارن هستند که در آن دو بازیکن وجود دارد. یک بازیکن فرستنده (S) و دیگری گیرنده (R) است و زمانبندی بازی علامتدهی به اینصورت است:
1. محیط نوع (حالت) را برای بازیکن فرستنده معلوم میکند. بهعبارت دیگر فرستنده میتواند حالتهای مختلفی به خود بگیرد که این حالتهای مختلف را با 
نشان میدهیم و 
. هرکدام از اعضای با احتمالی امکان وقوع دارند، که آن را توزیع احتمال میگوییم که با ویژگیهای زیر بیان میشود:
(1) |
|
(2) |
|
(3) |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(4) |
|
(5) |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(6) |
|
(7) |
|
شرط 2 برای فرستنده: فرستنده با توجه به نوع خود میتواند پیغامهای مختلفی را برای گیرنده ارسال کند، ولی با توجه به واکنش گیرنده طبق شرط 2، یعنی استراتژی گیرنده 
، باید پیغامی را بفرستد که پیامد او را حداکثر کند. این پیغام را با 
نشان میدهند. بهعبارت دیگر جواب بهینهسازی زیر است:
(8) |
|
(9) |
|
(10) (11) (12) |
|
(13) |
|
(14) |
|
(15) |
|
(16) |
|
(17) |
|
(18) |
|
(19) (20) |
|
(21)
(22) |
|
(23) (24) |
|
|
(25) |
| |||||||
(26) |
| |||||||
(27) |
| |||||||
(28) |
|
(29) |
|
همچنین در صورتیکه مدیر در محیطی که کنترلهای داخلی قوی برقرار است، به مدیریت سود فریبنده اقدام نماید و سهامدار هزینه سرمایه بالا را بر شرکت تحمیل کند، مطلوبیت کمتری نسبت به حالتی که در محیط کنترلهای داخلی ضعیف اقدام به مدیریت سود آگاهیدهنده نماید و سهامدار هزینه سرمایه پایین را بر وی تحمیل نموده باشد، بدست آورد، شرط دوم در مورد (مدیر) برقرار خواهد شد (رابطه 30). این روابط بهصورت ذیل بیان میشود:
(30) |
|
(31) (32)
(33) (34) |
با باور فوق اگر سهامدار علامت مدیریت سود فریبنده را دریافت کند، میداند که محیط شرکت سهامی از نوع کنترل داخلی ضعیف
 [1] این مقاله مستخرج از رساله دکتری زهرا مقدم به راهنمایی دکتر حمزه دیدار در دانشکده اقتصاد، مدیریت و حسابداری دانشگاه ارومیه است. * دانشجوی دکتری حسابداری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران، moghadam@urmia.ac.ir [2] ** دانشیار، گروه حسابداری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران (نویسنده مسئول)، h.didar@urmia.ac.ir [3] +استاد، گروه علوم اقتصادی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران، k.shahbazi@urmia.ac.ir [4] ´ استاد، گروه ریاضی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران، a.ebadian@urmia.ac.ir [5] 1 Jensen & Meckling [6] Earning Management [7] Khan, Qin & Zhang [8] Li [9] 5 Purwaka, Firmansyah, Qadri, Dinarjito & Arfiansyah [10] 1 Fischbacher & Stefani [11] 1 Saffar, Nodeh, Rezaei & Sadrara [12] 2 Chan, Chan, Jegadeesh & Lakonishok [13] 3 Wan [14] 4 Kim & Sohn [15] 1 Gibbons مقالات مرتبط
حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است. |
