بررسی اثر نوسانات قیمت نفت خام بر شاخص بازدهی بورس اوراق بهادار تهران
محورهای موضوعی : اقتصاد مالی
محمد علی خطیب سمنانی
1
(استادیار گروه اقتصاد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحدتهران مرکزی، تهران، ایران.)
معصومه شجاعی
2
(استادیار گروه مهندسی محیط زیست،دانشگاه آزاد اسلامی، واحدپرند، تهران، ایران)
مسعود شجاعی خسروشاهی
3
(دانش آموخته کارشناسی ارشد اقتصاد ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحدتهران مرکزی، تهران، ایران)
کلید واژه: قیمت نفت, نوسانات, شاخص بازدهی بورس, مدل VECM-EGARCH. طبقه بندی JEL : E3, M52,
چکیده مقاله :
در این مطالعه اثرات نوسانات قیمت نفت خام ایران بر شاخص بازدهی بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار گرفته است، داده های مورد استفاده در این پژوهش از نوع داده های سری زمانی هفتگی طی دوره هفته اول 1380:2 الی هفته چهارم 1390:4 می باشد. به همین منظور، ابتدا به مدل سازی نوسانات قیمت نفت خام سنگین ایران با استفاده از مدل EGARCH پرداخته‌شده و سپس از طریق یک مدل VECM، اثرات کوتاه مدت و بلندمدت نوسانات قیمت نفت خام ایران بر شاخص بازدهی بورس تهران بررسی خواهد شد. نتایج به‌دست آمده از این پژوهش، از یک سو بیانگر عدم وجود مثبت و معنادار در بلندمدت و کوتاه مدت میان متغیرهای نوسانات قیمت نفت خام سنگین ایران و شاخص بازدهی بورس اوراق بهادار تهران بوده و از سوی دیگر بر اساس نتایج مدل VECM، وجود رابطه بلندمدت و معکوس بین متغیرهای نامبرده می باشد. در حقیقت با توجه به رابطه بلندمدت به‌دست آمده از مدل VECM، در بلندمدت با افزایش نوسانات قیمت نفت خام سنگین ایران، شاخص بازدهی بورس اوراق بهادار تهران کاهش می یابد. همچنین کشش قیمتی شاخص بازدهی بورس اوراق بهادار تهران نسبت به نوسانات قیمت نفت خام، 54/9 درصد بوده، بنابراین اگر نوسانات قیمت نفت خام یک درصد افزایش یابد، آنگاه در بلندمدت شاخص بازدهی بورس اوراق بهادار تهران 54/9 درصد کاهش خواهد یافت. در نهایت اینکه، وجود همگرایی بین نوسانات قیمت نفت خام سنگین ایران و شاخص بازدهی بورس اوراق بهادار تهران مورد تأیید واقع‌شده و ضریب متغیر ECT(1)به‌دست آمده، نشان می دهد که اگر در کوتاه مدت شوکی از جانب قیمت نفت خام سنگین ایران به شاخص بازدهی بورس اوراق بهادار تهران وارد شود، در هر دوره به میزان 36/0 از اثر این شوک در مسیر بازگشت به تعادل بلندمدت کاسته شده و شاخص بازدهی بورس اوراق بهادار تهران پس از حدود سه دوره به تعادل بلندمدت می رسد.
فهرست منابع
1) آذر، عادل و افسر، امیر (۱۳۸۵)، «مدلسازی پیشبینی قیمت سهام با رویکرد شبکههای عصبی فازی»، فصلنامه پژوهشهای بازرگانی شماره ۴۰.
2) آرمان، بهمن و پوریان، حیدر (۱۳۷۹)، «نقش بورس اوراق بهادار در برنامه پنج ساله دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی در ایران»، چاپ دوم، انتشارات مؤسسه تحقیقات پولی و بانکی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
3) ابریشمی، حمید و مهر آرا، محسن و آریانا، یاسمین (۱۳۸۶)، «ارزیابی عملکرد مدلهای پیشبینی بیثباتی قیمت نفت»، مجله تحقیقات اقتصادی، شماره ۷۸.
4) ابو نوری، اسماعیل و خانعلی پور، امیر و عباسی، جعفر (۱۳۸۸)، «اثر اخبار بر نوسانات نرخ ارز در ایران: کاربردی از خانواده ARCH»، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، شماره ۵۰، بهار.
5) احمدیان، مجید (۱۳۷۲)، «اقتصاد نظری و کاربردی نفت» انتشارات دانشگاه تربیت مدرس، پژوهشکدهی اقتصاد.
6) احمدیان، مجید (۱۳۷۸)، «نظریه قیمت در اقتصاد منابع پایانپذیر انرژی و مواد»انتشارات دانشگاه تهران، محل انتشار تهران، چاپ دوم.
7) اصفهانیان، مجید و امین ناصری، محمدرضا (۱۳۸۷)، نشریه بین‌الملل علوم مهندسی دانشگاه علم و صنعت ایران، جلد ۱۹، شمارهی ۱.
8) امینی، علیرضا (۱۳۸۵)، «نفت، سیاست و اقتصاد»، انتشارات خط سوم.
9) اندرس، والتر (2004)، «اقتصادسنجی سری زمانی با رویکرد کاربردی»، ترجمه: سعید شوال پور و مهدی صادقی، جلد یکم.
10) بابایی، آرش و کشاورز حداد، غلامرضا (۱۳۸۷)، «بررسی تلاطم بازده سهام در بورس تهران با استفاده از دادههای پانل و مدل GARCH»، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه صنعتی شریف، مهندسی سیستمهای اقتصادی و اجتماعی.
11) بهروزیایزدموسی، وحید، «محاسبهی بازده بدون ریسک بازارهای مالی ایران به روش کالمن فیلتر»، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، ۱۳۸۸.
12) پاکیزه، کامران (۱۳۹۰)، « تلاطم و بازده شواهدی از بورس اوراق بهادار تهران و بورسهای بین‌الملل»، فصلنامه تحقیقات مدلسازی اقتصادی، شماره ۲.
13) پور کاظمی، محمدحسین و افسر، امیر و نهاوندی، بیژن (۱۳۸۴)، «مطالعه تطبیقی روشهای خطی ARIMA و غیرخطی شبکههای عصبی فازی در پیشبینی تقاضای اشتراک گاز شهری»، مجله تحقیقات اقتصادی، شماره ۷۱.
14) ترازنامه انرژی سال ۱۳۸۷، تهیه و تدوین دفتر برنامه‌ریزی کلان برق و انرژی، تهران، وزارت نیرو، معاونت امور برق و انرژی.
15) تقوی، مهدی (۱۳۸۲)، «اثرات» تغییر نرخ ارز بازار آزاد و جریان نقد آتی بر ارزش سهام شرکت‌های سهامی عام پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران، «فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی»، شماره ۱۰.
16) تقوی، مهدی و بیابانی، شاعر (۱۳۸۲)، «اثرات تغییر نرخ ارز بازار آزاد و جریان نقد آتی بر ارزش سهام شرکت های سهامی عام پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران»پژوهشنامه اقتصادی، شماره ۱۰ و ۱۱.
17) تقوی، مهدی محمد زاده، امیر (۱۳۸۱)، «واکنش بازار سرمایه نسبت به متغیرهای کلان اقتصادی»، پژوهشنامه اقتصادی، شماره٤.
18) تو کلی، احمد (1376)«تحلیل سری های زمانی»، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، چاپ اول.
19) تهرانی، رضا و پور ابراهیمی، محمدرضا (۱۳۸۸)، «مقایسه عملکرد مدهای مختلف در خصوص پیشبینی نوسان بازده بورس اوراق بهادار تهران و تحلیل تأثیر برخی عوامل بر رفتار نوسان بازده»، فصلنامه پژوهشهای اقتصادی ایران، شماره ۴۰.
20) جعفریصمیمی، احمد علیمرادی، محمد و بیات، ندا و علمی، سیامک (۱۳۸۹)، «هزینههای مبادله و تعدیل غیرخطی نرخ ارز حقیقی با استفاده از الگوی Star: مطالعه موردی ایران»، فصلنامه پژوهشها و سیاست‌های اقتصادی، شماره ۵۳.
21) حافظ نیا، محمدرضا (۱۳۸۶) «مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم آنسانی»، انتشارات سمت.
22) حیدریزارع، بهزاد و کردلوئی، حمیدرضا (۱۳۸۹)، «پیشبینی قیمت سهام با استفاده از شبکه عصبی مصنوعی»، فصلنامه مدیریت، شماره ۱۷.
23) خاکی صدیق، علی (۱۳۸۳)، «ارزیابی روشهای پیشبینی قیمت سهام و ارائه مدل بهینه»، انتشارات مؤسسه تحقیقات پولی و بانکی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
24) ختایی، محمود (۱۳۷۸)، «گسترش بازارهای مالی و رشد اقتصادی»، انتشارات مؤسسه تحقیقات پولی و بانکی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
25) رحمتی، زینب و دلاوری، مجید (۱۳۸۷)، «بررسی عوامل قیمتی مؤثر بر قیمت طلا در ایران با توجه به مدل های ARCH»، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات خوزستان.
26) سجادی، سید حسین و فرازمند، حسن و صوفی، هاشمعلی (۱۳۸۹)، «بررسی رابطهی متغیرهای کلان اقتصادی و شاخص بازده نقدی سهام در بورس اوراق بهادار تهران»، پژوهشنامه علوم اقتصادی، سال دهم، شماره ۲.
27) سرمد، زهره و بازرگان، عباس و حجازی، الهه (۱۳۸۳) «روش های تحقیق در علوم رفتاری»، انتشارات آگاه.
28) سعیدی، پرویز و امیری، عبدالله (۱۳۸۹)، « بررسی رابطه متغیرهای کلان اقتصادی با شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران»، فصلنامه مدلسازی اقتصادی، سال دوم، شماره ۲.
29) صمدی، سعید و شیرانی فخر، زهره و داور زاده، مهتاب (۱۳۸۶)، «بررسی میزان اثرپذیری شاخص قیمت سهام بورس اوراق بهادار تهران از قیمت جهانی نفت و طلا (مدلسازی و پیشبینی)»، فصلنامه بررسی های اقتصادی، دوره ۴، شماره ۲.
30) علیابراهیمی. محسن (۱۳۸۸)، «اقتصاد منابع طبیعی و محیط‌زیست»، نشر نور علم، محل انتشار همدان، چاپ پنجم.
31) فلاحشمس، میر فیض و دلنواز اصغری، بیتا (۱۳۸۸)، «پیشبینی شاخص بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از شبکههای عصبی»، مجله فراسوی مدیریت، سال سوم، شماره ۹.
32) کریمزاده، مصطفی، «بررسی رابطه بلندمدت شاخص قیمت سهام بورس با متغیرهای کلان پولی با استفاده از روش هم جمعی در اقتصاد ایران» فصلنامه پژوهشهای اقتصادی ایران، شماره ۲۶، ۱۳۸۵.
33) کشاورز حداد، غلامرضا و صمدی، باقر (۱۳۸۸)، «برآورد و پیشبینی تلاطم بازدهی در بازار سهام تهران و مقایسه دقت روشها در تخمین ارزش در معرض خطر: کاربردی از مدلهای خانواده FIGARCH»، مجله تحقیقات اقتصادی، شماره ۸۶.
34) متولیزاده اردکانی، امید (۱۳۸۸)، «قیمت سایهای نفت خام ایران و سایر اعضاء اوپک»، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران.
35) مشیری، سعید (۱۳۸۰)، «پیشبینی تورم ایران با استفاده از مدلهای ساختاری، سریهای زمانی و شبکههای عصبی»، مجله تحقیقات اقتصادی، شماره ۵۸
36) مشیری، سعید و مروت، حبیب (۱۳۸۴). «بررسی وجود فرآیند آشوبی در شاخص بازدهی کل قیمت سهام بازار بورس تهران»، فصلنامه پژوهشهای اقتصادی ایران، سال هفتم، شماره ۲۵، صفحات ۴۷-۶۴.
37) مبینی دهکردی، علی و پاشنگ، محمد (۱۳۸۸)، «شناسایی عوامل مؤثر بر عرضه و تقاضای جهانی نفت و گاز با استفاده از تکنیک»، فصلنامهی مطالعات اقتصاد انرژی، سال ششم، شمارهی ۲۰.
38) موالی زاده، احمد و دلاوری، مجید (۱۳۸۸)، «بررسی عوامل مؤثر بر بیثباتی آلومینیوم و مس»، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات خوزستان.
39) مهر آرا، محسن و نیکی اسکویی، کریم (۱۳۸۵)، «تکانههای نفتی و اثرات پویای آن بر متغیرهای کلان اقتصادی»، فصلنامهی پژوهشهای بازرگانی، شماره ۴۰.
40) مهرزاد، صادق، «گسترش بازارهای مالی و نقش آن بر بخش صنعت کشور»، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، ۱۳۸۱.
41) نجار زاده، رضا و زیودار، مهدی (۱۳۸۵)، «بررسی ارتباط تجربی بین حجم معاملات و نوسانات بازده سهام، در بورس اوراق بهادار تهران»، مجله تحقیقات اقتصادی، شماره ۷۴.
42) نوروزی، علیرضا (۱۳۷۶)، «بیثباتی صادرات و اثرات آن برم تغییر های کلان اقتصادی»؛ پایاننامه کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز.
43) نوفرستی، محمد (۱۳۸۷)، «ریشه واحد و هم جمعی در اقتصادسنجی»، انتشارات مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
44) هادیان، ابراهیم و پارسا، حجت (۱۳۸۵). «بررسی تأثیر نوسانات قیمت نفت بر عملکرد اقتصاد کلان در ایران»، پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی، پاییز ۱۳۸۵، شماره ۲۲ صفحات ۱۱۱-۱۳۲.
45) همتی، عبدالناصر (۱۳۸۴)، «اقتصاد نفت»، انتشارات سروش، محل نشر تهران، چاپ دوم.
46) Ame´ lie, Charles &Darne,Olivier (2009),” The efficiency of the crude oil markets: Evidence from variance ratio tests”, Energy Policy, pp 4267–4272.
47) Arouri, Mohamed El Hedi & Lahiani, Amine & Nguyen, Duc Khuong (2011),” Return and volatility transmission between world oil prices and stock markets of the GCC countries”, Economic Modelling, pp 1-12.
48) Arouri, M. E. H., & Nguyen, D. K. (2010). “Oil prices, stock markets and portfolio investment: evidence from sector analysis in Europe over the last decade”. Energy Policy, No.38, pages 4528− 4539.
49) Bau Lin, Jeng & chia liang, chin & liang yeh, ming (2011),”examining nonlinear dynamics of exchange rate and forecasting performance based on the exchange rate parity of four Asian economies”, Japan and the world economy, Vol. 23, Issue 2.
50) Balaban. Ercan, Bayar. Asil, Faff. Robert. 2002. Forecasting Stock Market Volatility: Evidence from Fourteen Countries. University of Edinburgh. Center for Financial Markets Research. Working Paper 02. 04.
51) Bildirici, Melike & Ömer Ersin, Özgür,”Improving forecasts of GARCH family models with the artificial neural networks:An application to the daily returns in Istanbul Stock Exchange”,Expert Systems with Applications, No. 36.
52) Bollerslev, T; 1986; "Generalized Autoregressive Conditional Hetero scedasticity, Journal of Econometrics"; 31(3), pp. 307-327.
53) Boutahar, Mohamed & Mootamri, Imène & Péguin-Feissolle, Anne (2009),”A fractionally integrated exponential STAR model applied to the US real effective exchange rate”, Economic Modeling, Vol. 26.
54) Cadenas, Erasmo & Rivera, Wilfrido (2010),”Wind speed forecasting in three different regions of Mexico, using a hybridarima-Ann model”, Renewable Energy, No. 35.
55) Campbell, John Y., Lo, Andrew W. and Mackinlay, A. Craig, 1996, The Econometrics of Financial Markets, Princeton University Press.
56) Chen, S. S. (2009). “Do higher oil prices push the stock market into bear territory?” Energy Economics, No. 32(2), pages 490− 495.
57) Chiou, Jer-Shiou & Lee, Yen-Hsien (2009),” Jump dynamics and volatility: Oil and the stock markets”, Energy. pp 788-796.
58) Chortareas, Georgios & Jiang, Ying & Nankervis, C. John (2011),”Forecasting exchange rate volatility using high-frequency data: Isthe euro different?”International Journal of Forecasting.
59) Dickey, D. A., and W. A. Fuller, 1979, "Distribution of the Estimation for Autoregressive Time Series with a Unite Root", Journal of the American Statistical Society, No 75, pp 427-431.
60) Ding, Z., Granger, C. W. J. and Engle, R. F. (1993); “A Long Memory Property of Stock Market Returns and a New Model”, Journal of Empirical Finance, Vol 1, pp. 83 – 106.
61) Engel, R. F (2001),’financial econometrics-a new discipline with new methods’, journal of econometric perspectives, VOL. 15, No.4, pp.157-168
62) Engle, R. F (1982); "Autoregressive conditional Heteroscedadticity with Estimates of The variance of UK Inflation, Econometrica"; 50 (4), pp. 987-1008.
63) Filis, G. (2010). “Macro economy, stock market and oil prices: Do meaningful relationships exist among their cyclical fluctuations? Energy Economics, No.32 (4), pages 877− 886.
64) Filis, George & Stavros, Degiannakis& Christos, Floros (2011).” Dynamic correlation between stock market and oil prices: The case of oil-importing and oil-exporting countries”, International Review of Financial Analysis, No.20, pages152–164.
65) Glosten, L. R. Jagannathan, R. and Runkle, D. E. (1993); “On the relation between the expected value and the volatility of the nominal excess return on stocks”, Journal of Finance, Vol 48, pp. 1779 - 1801.
66) Granger, C.W.J & Timmermann, A," Efficient market hypothesis and forecasting", International Journal of Forecasting 20(2004) pages, pp15–27.
67) Guo, H. & Kliesen, L. (2005). “Oil price volatility and US macroeconomic activity”. Federal Reserve Bank of St. Louis Review, 87, pp. 669 –683.
68) Guresen, Erkam & Kayakutlu, Gulgun & Daim, u. Tugrul (2011),” Using artificial neural network models in stock market index prediction”, Expert Systems with Applications.
69) Higgins, M. L. and Bera, A. K. (1992); “A Class of Nonlinear ARCH Models”, International Economic Review, Vol 33, pp. 137 - 158.
70) Jones, C., & Kaul, G. (1996). "Oil and stock markets". Journal of Finance, No.51, pp 463 – 491.
71) Kumar, Ujjwal& Jain,V. K (2010),” Arima forecasting of ambient air pollutants(O3, NO, NO2 and CO)”, publisher: Springer.
72) Lamourex, C. G. and W. D. Lastrapes. 1990. “Heteroskedasticity in stock returns data: Volume versus Garch effects.” Journal of Finance, No. 45, 221-229.
73) Laurent. Sebastien, Peters. Jean-Philippe; 2002; "A Tutorial for G@RCH 2. 3, a Complete Ox Package for Estimating and Forecasting ARCH models; aprile 26.
74) Magnus, F.J. and Fosu, O.E., “Modeling and Forecasting Volatility of Returns on the Ghana Stock Exchange Using GARCH Models”, Mpra Paper, No. 593, posted 07, 2006.
75) Malik, Frooq & Hammoudeh, Shawkat. (2007),” Shock and volatility transmission in the oil, US and Gulf equity markets”, International Review of Economics and Finance, No.16, pages 357 – 368.
76) Mandelbrot, B., TheVariation of Certain Speculative Prices, Journal of Business, 36, pp.394-419, 1963.
77) McMillan, David G.(2009),”Revisiting dividend yield dynamics and returns predictability: Evidence from a Time-varying ESTAR model”, The quarterly review of Economics and Finance, Vol. 49, Issue. 3.
78) Miller, J. I., & Ratti, R. A. (2009). “Crude oil and stock markets: stability, instability, and bubbles”. Energy Economics, No.31 (4), pages 559−568.
79) Mohammadi, Hassan & Su, Lixian (2010),”International evidence on crude oil price dynamics: Applications ofArima-Garchmodels”,Energy Economics, No. 32.
80) O'Neill, J. T., Penm, J., & Terrell, D. R. (2008).”The role of higher oil prices: a case of major developed countries”. Research in Finance, No.24, pages 287−299.
81) Rescher, N. (1998),” Predicting the future: An introduction to the theory of forecasting”, State University of New York Press.
82) Robinson, c., 1975, Energy Depletion Economics of OPEC, The Henley Center of Forecasting, March.
83) Schwert, G. W., (1989); “Why Does Market Volatility Change over Time”, Journal of Finance, Vol 5, pp. 1115 - 1153.
84) Taylor, S. (1986); “Modeling Financial Time Series”, John Wiley and Sons, New York.
85) Turchin, P. (2007),” Scientific Prediction in Historical Sociology”, History&Mathematics: Historical Dynamics and Development of Complex Societies. KomKniga.
86) Vo, Minh (2011).” Oil and stock market volatility: A multivariate stochastic volatility perspective” journal of Energy Economics, N0. 2078.
87) Zakoian, J-M. (1991); “Threshold Heteroskedastic Models”, Unpublished paper Institute National de la Statistique ET des Etudes Economiques, Paris.
88) Hentschel, L. (1995); “All in the Family: Nesting Symmetric and Asymmetric GARCH Models”, Journal of Financial Economics, Vol 39, pp. 71 - 104.
ی