.عوامل مؤثر بر سودآوری بانک‌ها در استان‌های ایران با تأکید بر اثر انتقالی رشد اقتصادی: روش داده‌های تابلویی پویای GMM

محورهای موضوعی : اقتصاد مالی

فاطمه ساعتی چوبر ¹ (گروه اقتصاد، واحدقشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران)
محمد محبی ² (استادیار گروه اقتصاد، دانشکده مدیریت، اقتصاد و حسابداری، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران)
سید یعقوب زراعت کیش ³ (گروه اقتصاد، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
ابراهیم نگهداری ⁴ (گروه اقتصاد، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران)

تاریخ دریافت : 1401/12/04 تاریخ انتشار : 1403/06/21

کلید واژه: بانکداری, سودآوری بانک‌ها, روش گشتاورهای تعمیم‌یافته (GMM), اقتصاد ایران,

چکیده مقاله :

با توجه به نقش مهم صنعت ‌بانکداری در توسعه اقتصادی از یک سو و اهمیت سودآوری بانک‌ها به عنوان ضرورتی برای موفقیت بانکداری از سوی دیگر، این مطالعه در تلاش است تا به بررسی عوامل مؤثر بر سودآوری بانک‌ها در استان‌های ایران با تأکید برا اثر انتقالی رشد اقتصادی در دوره 1397-1385 با به کارگیری روش داده‌های تابلویی پویا (GMM) بپردازد. نتایج این مطالعه نشان می‌دهند که سیاست پولی و رشد اقتصادی تأثیر مثبت و نرخ تورم و مطالبات معوق اثر منفی بر سودآوری بانک‌ها دارند. به علاوه، رشد اقتصادی تأثیر مثبتی بر رابطه بین سیاست پولی و سودآوری بانک‌ها دارد. اما تأثیر حجم تسهیلات اعطایی بر سودآوری بانک‌ها ناچیز و قابل صرف نظر است. با توجه به نتایج، پیشنهاد می‌شود سیاستگزاران در پی افزایش رشد اقتصادی و کاهش نرخ تورم بوده و بانک‌ها نیز به جای افزایش تسهیلات به بررسی دقیق‌تر وضعیت اعتباری وام‌گیرندگان و در نتیجه کاهش ریسک اعتباری خود بپردازند.

چکیده انگلیسی:

According to the important role of the banking industry in the economic development on one hand, and the importance of bank profitability as a necessity for the banks success on the other hand, this study tries to examine of the determinants of bank profitability in Iran provinces, emphasizing the transitional effect of economic growth during 1385-1397 applying GMM method. The results show that monetary policy and economic growth have positive effects, and inflation and nonperforming of loans have negative effects on the banks' profitability. In addition, the effect of the economic growth on the relationship between monetary policy and bank the profitability is positive. However, the effect of the granted loans is small and ignorable. Accordingly, it is suggested that policymakers increase the economic growth and reduce the inflation, and banks, instead of increasing their loans, check the credit status of the borrowers more closely and thus reduce credit risk.

متن کامل:



عوامل مؤثر بر سودآوری بانک­ها در استان­های ایران با تأکید بر اثر انتقالی رشد اقتصادی: روش داده­های تابلویی پویای GMM

 

 

چکیده

با توجه به نقش مهم صنعت ­بانکداری در توسعه اقتصادی از یک سو و اهمیت سودآوری بانک­ها به عنوان ضرورتی برای موفقیت بانکداری از سوی دیگر، این مطالعه در تلاش است تا به بررسی عوامل مؤثر بر سودآوری بانک­ها در استان­های ایران با تأکید برا اثر انتقالی رشد اقتصادی در دوره 1397-1385 با به کارگیری روش داده­های تابلویی پویا (GMM) بپردازد. نتایج این مطالعه نشان می­دهند که سیاست پولی و رشد اقتصادی تأثیر مثبت و نرخ تورم و مطالبات معوق اثر منفی بر سودآوری بانک­ها دارند. به علاوه، رشد اقتصادی تأثیر مثبتی بر رابطه بین سیاست پولی و سودآوری بانک­ها دارد. به این مفهوم که در شرایط رشد اقتصادی بالاتر، اثر سیاست پولی بر سودآوری بانک­ها بیشتر از شرایط رشد اقتصادی پایین­تر است. اما تأثیر حجم تسهیلات اعطایی بر سودآوری بانک­ها ناچیز و قابل صرف نظر است. با توجه به نتایج، پیشنهاد می­شود سیاستگزاران در پی افزایش رشد اقتصادی و کاهش نرخ تورم بوده و بانک­ها نیز به جای افزایش تسهیلات به بررسی دقیق­تر وضعیت اعتباری وام­گیرندگان و در نتیجه کاهش ریسک اعتباری خود بپردازند.

کلیدواژه­ها: بانکداری، سودآوری بانک­ها، روش گشتاورهای تعمیم­یافته (GMM)، اقتصاد ایران

طبقه­بندی JEL: G21، C23، E52.

 

1.       مقدمه

در دﻫﻪ ﻫﺎی اﺧﯿﺮ رﺷﺪ و توسعه اﻗﺘﺼﺎدی در ﮐﺸﻮرﻫﺎی در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎری ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ. برای رسیدن به رشد اقتصادی، وﺟﻮد حوزه ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ مناسب ﺑﺮای ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ­ﮔﺬاری در ﺑﺨﺶ­های ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎدی ضروری است. چرا که سازمان­های تأمین مالی با جمع­آوری ﻣﻨﺎﺑﻊ و وﺟﻮه کوچک و تبدیل آنها به مبالغ کلان جهت ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاری­­ﻫﺎی بزرگ، رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی ﮐﺸﻮرﻫﺎ را آسان­تر ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ. در این میان بانک­ها یکی از ابزارهای لازم و مؤثر برای توسعه اقتصادی و نبض فعالیت­های مالی هستند که وضعیت آن­ها می­تواند تأثیر قابل توجهی بر سایر بخش­های اقتصاد یک جامعه داشته باشد (احمدی و همکاران، 1395). اهمیت سلامت سیستم بانکداری و عملکرد صحیح نظام بانکی در بحران مالی جهانی سال 2007 و ورشکستگی بانک­های معروف در نتیجه از دست دادن اعتماد مردم، آشکارتر شد (کوشال و پاتاک¹، 2010). نقش بانکها در کشورهای در حال توسعه که وامها مهمترین منبع تأمین مالی خارجی برای کسب و کارها هستند، حیاتی­تر است. بنابراین همواره یکی از نگرانی­های سیاستگزاران و اقتصاددانان، سلامت سیستم بانکی بوده است (چولاکو و علیو²، 2021). در این میان، سودآوری بانکها یک متغیر مهم در تعیین نحوه عملکرد بانک به شمار می­رود. چرا که سود، پیش نیاز هر موسسه بانکی ارزان‌ترین منبع سرمایه است. علاوه بر این، اگر بخش بانکی سودآور باشد، قدرت مقاومت در برابر شوکهای منفی را دارد. بر این اساس ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣؤﺛﺮ ﺑﺮ ﺳﻮدآوری ﺑﺎﻧﮏ ﻫﺎ حائز اﻫﻤﯿﺖ فراوانی می­باشد. این مطالعه زمانی اهمیت بیشتری می­یابد که بدانیم شاخصهای سودآوری بانکها در ایران در مقایسه با سالهای قبل (اواخر دهه 80) و نیز در مقایسه با حداقل­های موجود در سطح بین­المللی در وضعیت نامطلوبی قرار دارد. بدتر شدن وضعیت این شاخصها در سالهای اخیر،  ثبات و پایداری سود صنعت بانکداری را متزلزل کرده است. (رحیمی و هراتی، 1399). بر این اساس، مطالعه حاضر در تلاش است تا با بکارگیری روش گشتاورهای تعمیم­یافته (GMM) به بررسی عوامل مؤثر بر سودآوری بانک­ها در استان­های ایران با تأکید بر اثر انتقالی رشد اقتصادی در دوره زمانی 1397-1385 بپردازد. سازماندهی مقاله اینگونه است که بعد از مقدمه مروری بر ادبیات نظری و تجربی انجام می­شود. سپس روش تحقیق توضیح داده شده و بعد از آن تخمین و تفسیر نتایج تبیین می­گردد. در نهایت، خلاصه و نتیجه مطالعه بیان خواهد شد.

2.       چارچوب نظری و پیشینه پژوهش

سودآوری به مفهوم توانایی شرکت در کسب سود اشاره دارد و در واقع حاصل همه برنامه­ها و تصمیمات مالی شرکت است. امروزه همه شرکت­ها برای باقی ماندن در فضای رقابتی بازار، در پی حدکثرسازی ارزش شرکت هستند و رشد سود یکی از راه­های افزایش ارزش شرکت است. (مهران­پور و همکاران، 1396) بانک­ها نیز به عنوان مؤسسات انتفاعی از این قضیه مستثنی نیستند. بر اساس مباحث مطرح شده توسط آنتونیو تروجیلو پونز³ (2013) عوامل مؤثر بر سودآوری بانک به دو گروه عمده تقسیم می­شوند: دسته اول عوامل سودآوری مختص هر بانک (عوامل درونی) هستند و نتیجه مستقیم تصمیمات مالی مدیران بانک­ها می­باشند. این معیارها شامل ساختار دارایی­ها، کیفیت دارایی­ها، سرمایه، بدهی و عواملی از این قبیل هستند. گروه دوم، عوامل بیرونی هستند که شامل عوامل مؤثر بر سودآوری مربوط به ساختار صنعت و محیط کلان اقتصادی هستند. این عوامل عبارتند از نرخ تورم، رشد اقتصادی و عواملی از این قبیل که برای همه بانک­ها یکسان هستند. نظریه­های متفاوتی در رابط با عوامل مؤثر بر سودآوری شرکت­ها و بانک­ها وجود دارد. به عنوان مثال لوین⁴ (1997) بیان کرده است که رابطه بین سیستم مالی و رشد اقتصادی مثبت و معنی­دار است. بنابراین بررسی اثر سیکل­های تجاری و رشد اقتصادی بر فعالیت بانک­ها مهم و قابل تأمل است. چرا که در دوران رونق اقتصادی تولید و درآمد افزایش یافته و باعث اقزایش پس­انداز افراد می­شود و در نتیجه سپرده­گذاری در بانک­ها و قدرت وام­دهی و سودآوری بانک­ها افزایش می­یابد. اما در دوران رکود حجم فعالیت بانک­ها به دلیل کاهش تولید و درآمد، کاهش می­یابد. از سوی دیگر شرکت­ها و افراد قادر به بازپرداخت وام­ها خود نیستند و بنابراین مطالبات معوق بانکی افزایش می­یابد. این امر منجر به کاهش سودآوری بانک­ها خواهد شد (قربانی و همکاران، 1397). همچنین در رابطه با تأثیر نرخ تورم، فیشر در کتاب خود با پیش کشیدن بحث انتظارات تورمی تبیین می­کند که نرخ تورم و نرخ تورم انتظاری در بلندمدت برابرند و در نتیجه نرخ بهره اسمی به میزان نرخ تورم افزایش می­یابد. تانزی نیز معتقد است که علاوه بر نرخ بهره سیکل­های تجاری نیز بر نرخ بهره مؤثرند و بنابراین با فرض ثابت بودن تولید واقعی، نظریه فیشر برقرار است. جان بیتس کلارک⁵ (1895) نیز در بررسی­های خود به تأثیر نرخ تورم بر نرخ سود اسمی سپرده­ها اشاره کرده و بیان کرده است که نرخ سود اسمی باید مطابق با نرخ تورم تغییر کند. علاوه بر این بر اساس تئوری­های اقتصاد کلان، افزایش سطح قیمت­ها باعث کاهش عرضه حقیقی پول می­گردد. اثر دیگر تورم کاهش ارزش حقیقی بدهی­هاست. در این شرایط دریافت وام به صرفه خواهد بود. بنابراین می­توان گفت تورم از یک سو موجب افزایش نرخ سود سپرده­ها می­گردد و در نتیجه افزایش سپرده­ها و از سوی دیگر باعث کاهش ارزش پول می­شود و افزایش تقاضای وام می­گردد. (قربانی و همکاران، 1397) بنابراین تأثیر نرخ تورم بر سود بانک­ها می­تواند منفی و یا مثبت باشد. علاوه بر این، نیلی و محمودزاده (1393) اظهار داشته­اند که مطالبات معوق بانک­ها یکی از عوامل مهمی است که بر عملکرد بانک­ها تأثیر می­گذارد. یکی از اثرات آشکار و اساسی مطالبات معوق این است که از آنجایی­که منابع اصلی اعطای وام بانک­ها، وصولی­های وام­ها دوره­های قبل و سپرده­ها هستند، افزایش مطالبات وصول نشده باعث کاهش قدرت وام­دهی و در نتیجه سودآوری بانک­ها می­شود. نظریه دیگری که در زمینه ارتبطا متغیرهای کلان اقتصادی و عملکرد شرکت وجود دارد نظریه سبد دارایی است که بیانگر این است که سرمایه­گذار بر اساس عوامل مؤثر، بهترین پورتفولیو را انتخاب می­کند. با توجه به این که سبد دارایی افراد شامل عناصر مختلفی از جمله پول نقد، سپرده، سهام، اوراق قرضه، ارز، دلار، کالاهای بادوام و غیره است، هر گونه تغییری در بازارهای مربوط به هر کدام از دارایی­ها می­تواند قیمت سایر دارایی­ها از جمله سهام را تغییر دهد. سهام بانک­ها نیز مانند سهام سایر شرکت­­ها در معرض این تغییر قرار می­گیرد و این امر نیز می­تواند از طریق تأثیر بر دید سرمایه­گذاران، نقدشوندگی سهام، و عواملی از این قبیل بر عملکرد آن­ها تأثیر بگذارد. (محمدزاده، 1396)

 

بر این اساس، با تعدیل نظریه پن و پن⁶ (2014) با استفاده از نظریه بورک⁷ (1986) می­توان عوامل مؤثر بر سودآوری بانک ها را به دو گروه عوامل درونی و عوامل بیرونی تقسیم­بندی نمود:

1) عوامل درونی: عوامل درونی یا عوامل سطح بانک، به عوامل داخلی بانک­ها اشاهر دارد. بر اساس مطالعه میلر و نولاس⁸ (1997) یکی از مهم­ترین عوامل داخلی که بر سودآوری بانک­ها مؤثرند مطالبات معوق و وام­های غیر جاری است. تحقیقات پیشین نشان داده است که دلیل شکست بانک‌ها وام­های به تأخیر افتاده فزاینده ناشی از شرایط سخت اقتصادی، مدیریت ناکارآمد وام، و درک ناقص شرایط وام و بسیاری موارد دیگر است. علاوه بر این، درآمدهای بهره نیز تأثیر بسزایی بر سودآوری بانکها دارند. از این­رو حجم وام و تسهیلات پرداختی را می­توان یکی از عوامل مؤثر بر عملکرد بانک­ها شمرد.

2) عوامل بیرونی: عوامل بیرونی عمدتاً شامل عواملی مانند رشد اقتصادی، سیاست پولی، تورم و چرخه اقتصادی است. برخی از نظریه های اقتصاد کلان و سودآوری به عوامل زیر به عنوان تعیین­کننده­های سودآوری بانک­ها اشاره نموده­اند:

الف) رشد اقتصادی: رشد اقتصادی منجر به افزایش انواع سرمایه‌گذاری شده و از این طریق، تقاضا برای اعتبار بانکی را افزایش می‌دهد. به علاوه، رشد اقتصادی باعث افزایش فعالیت­های تجاری و درآمد و سود بانک­ها می­شود.علاوه بر این، برخی مطالعات همچون آنا⁹ و همکاران (2015) و تامسچیک¹⁰ (2015) و دولو و همکاران (1396) به تأثیر ادوار تجاری و رشد اقتصادی بر رابطه سایر عوامل مؤثر با سودآوری در بازار سهام نیز اشاره کرده­اند. می­توان همین رابطه را در بخش بانکداری نیز متصور شد. یعنی می­توان تصور کرد که شرایط رشد اقتصادی کشور می­تواند بر میزان رابطه سیاست پولی با سودآوری بانک­ها مؤثر باشد. بنابر آنچه ذکر شد، در رابطه با تأثیر ادوار اتجاری بر سودآوری بانک­ها دو نوع دیدگاه وجود دارد. دیدگاه اول اشاره می­کند که رکود و رونق تجاری و وضعیت رشد اقتصادی مستقیما بر سودآوری بانک­ها مؤثر است. (مثل مطالعات آمینو¹¹، 2013؛ آدئوسی¹² و همکاران، 2014 ) دیدگاه دوم بر این واقعیت اشاره می­کند که ادوار تجاری بطور غیر مستقیم بر رابطه متغیرهای مستقل با سودآوری اثر می­گذارد. (همچون مطالعات آنا و همکاران، 2015؛ و تامسچیک، 2015)

 

ب) سیاست های پولی: سیاست­های پولی به عنوان یکی از انواع سیاست­های اقتصادی، عبارت است از فرآیندی که بانک مرکزی و یا مقام پولی کشور به کنترل عرضه پول و یا سایر متغیرهای پولی می­پردازد. این سیاست معمولا برای دستیابی به مجموعه­ای از اهداف متمرکز بر رشد و ثبات اقتصادی که شامل مواردی چون تسریع در رشد اقتصادی، ایجاد اشتغال کامل، تثبیت سطح عمومی قیمت­ها و غیره می­باشد، به کار گرفته می­شود. ابزارهای سیاست پولی متغیرها یا فعالیتهایی هستند که مستقیما توسط مقامات مربوطه برای اثرگذاری بر متغیرهای هدف به کار گرفته شده و قابل کنترل هستند. ابزارهای سیاست پولی به دو بخش عمده ابزارهای مستقیم و ابزارهای غیرمستقیم تقسیم می شوند. در اقتصاد ایران عمدتا سیاست پولی از طریق ابزارهای مستقیم کنترل سود بانکی و تعیین سقف اعتباری و نیز ابزارهای غیرمستقیم مثل نسبت سپرده قانونی، اوراق مشارکت بانک مرکزی و سپرده ویژه بانکها نزد بانک مرکزی اعمال می شود. سیاست­های پولی به دو نوع تقسیم می­شوند: الف) سیاست پولی انبساطی به معنای سیاست­هایی که موجب افزایش عرضه پول در اقتصاد می­شوند و ب) سیاست پولی انقباضی به معنای سیاست­هایی که موجب کاهش عرضه پول در اقتصاد می­شوند. (چودری و حسین، 1382) سیاست­های پولی با کنترل عرضه پول بر سودآوری بانک­های تجاری تأثیر می­گذارند. سیاست پولی انبساطی باعث افزایش عرضه پول می­شود که به طور مستقیم وجوه موجود در بانک های تجاری را افزایش می­دهد و در نتیجه سود بانکی را افزایش می دهد. علاوه بر این، افزایش تقاضا برای اوراق قرضه، قیمت آن را افزایش می­دهد. همانطور که می دانیم بین قیمت اوراق و نرخ بهره رابطه معکوس وجود دارد. قیمت بالاتر اوراق قرضه منجر به کاهش نرخ بهره شده و باعث تحریک مصرف و افزایش سرمایه گذاری، گسترش مقیاس اعتبار بانک­های تجاری و در نتیجه افزایش سودآوری بانک های تجاری می­گردد. سیاست پولی مبتنی بر قیمت، مانند نرخ‌های وام‌دهی نیز به درآمد بانک‌های تجاری مربوط می‌شود. بدین صورت که افزایش نرخ بهره تعداد وام‌ها را کاهش می‌دهد و بهره وام را افزایش می‌دهد و در نتیجه منجر به تغییر در سودآوری بانک تجاری می‌شود  بنابراین سیاست پولی با کنترل عرضه پول بر سودآوری بانک­های تجاری تأثیر می­گذارد. سیاست پولی انبساطی باعث افزایش عرضه پول می­شود که به طور مستقیم وجوه موجود در بانک های تجاری را افزایش می­دهد و در نتیجه سود بانکی را افزایش می دهد.

ج) تورم: تورم درآمد واقعی مصرف‌کنندگان را کاهش می‌دهد و تمایل مصرف‌کنندگان را به سرمایه‌گذاری در سایر محصولات مالی که نرخ بازدهی بالاتری دارند، افزایش می­دهد. همچنین، تورم بر سیاست مالی و سیاست پولی تأثیر خواهد گذاشت. سیاست مالی محتاطانه و سیاست پولی سختگیرانه باعث کاهش رشد اقتصادی و در نتیجه کاهش سود می شود. علاوه بر این، برخی از نظریه ها بر این باورند که تأثیر تورم بستگی به این دارد که آیا این تورم طبق انتظار بوده است یا خیر.

رحمانی و همکاران (1402) با بکارگیری روش رگرسیون چندگانه GMM و با استفاده از صورت­های مالی بانک سرمایه و اطلاعات بانک مرکزی در دوره زمانی 1398-1390 به تبیین اثرات زیان پرداخت وام و هزینه سپرده بر رشد سودآوری بانک پرداخته و دریافتند که زیان پرداخت وام و هزینه سپرده به عنوان عوامل مؤثر بر سودآوری بانک سرمایه مطرح می­باشند. بطوری که افزایش هر کدام، منجر به کاهش سودآوری بانک سرمایه می­شود.

حسین زاده و جامی (1401) با جمع­آوری داده­های مربوط به 105 شعبه بانک ملی استان آذبایجان­شرقی در دوره 1395-1390 و تحلیل با استفاده از رگرسیون ساده و رگرسیون چندگانه، به تعیین آثار وصول مطالبات معوق بر سوددهی بانک ملی پرداختند. آنها دریافتند که متغیرهاي مؤثر بر سوددهی بانک ملی به ترتیب عبارتند از: نرخ سود تسهیلات با مقدار تاثیر 572/0، نوع تسهیلات اعطایی با مقدار تاثیر 069/0، نوع طبقه بندي مشتریان با مقدار تاثیر 063/0 و مدت زمان ارائه تسهیلات با مقدار تاثیر 053/0.

شاهرضا و همکاران (1401) با استفاده از آمار 17 بانک تجاری فعال در بورس اوراق بهادار تهران طی سال­های 1399-1394 و با بکارگیری آزمون فریدمن به رتبه­بندی عوامل مؤثر بر سودآوری بانک­ها پرداخته و دریافتند که سرمایه مالي و سرمایه فکری به عنوان عوامل حسابداری، اهميت بيشتری نسبت به شاخصهای صنعت بانکداری و اقتصاد کلان به عنوان عوامل محيطي داشته­اند و متغيرهای اندازه بانک، کارایي سرمایه انساني، تمرکز مالکيت و کارایي مدیریت به ترتيب بيشترین اهميت و متغيرهای کارایي سرمایه نوآوری، رقابت، توليد ناخالص داخلي و کارایي سرمایه ارتباطي به ترتيب کمترین اهميت را در سودآوری بانک­های تجاری داشته­اند.

رحمانی و همکاران (1400) به تدوین الگوی عوامل مؤثر بر سودآوری صنعت بانکداری بر اساس مدل­سازی ساختاری-تفسیری در بانک تجارت استان آذربایجان­شرقی پرداختند. جامعه آماری این پژوهش مدیران و رؤسای شعب بانک تجارت استان آذربایجان­شرقی و خبرگان بودند. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که عوامل مؤثر بر سودآوري را می­توان در قالب دوازده معرف و سه مؤلفه اصلی دسته­بندي نمود. همچنین نتایج مدل­سازي ساختاری-تفسیري نشان می­دهد که براي سودآوري بانک­هاي ایرانی، در درجه اول عوامل دولتی داراي اهمیت بوده و پس از آن عوامل اقتصادي و در نهایت ویژگی­هاي خاص بانک قرار دارد.

رجائی باغ سیائی و صفائی ایلخچی (1400) با استفاده از داده­های شانزده بانک عضو بورس اوراق بهادار در دوره 1391 تا 1398 و بکارگیری رگرسیون چندمتغیره به بررسی تأثیر متغیرهای کلان اقتصادی و صکوک بر سودآوری بانک­ها پرداخته و دریافتند که رشد تولید ناخالص داخلی و تورم و اندازه بانک تأثیر مثبت و معناداری بر سودآوری داشته، ولی رشد نرخ ارز و کل صکوک مبادله‌شده و اهرم عملیاتی تأثیر منفی و معناداری بر سودآوری دارد.

خادمی و همکاران (1399) با استفاده از الگوی رگرسیون خودبرداری پنل دیتاو با بکارگیری آمار 10 بانک و مؤسسه مالی دولتی و خصوصی در سال­های 1380 تا 1397، در مطالعه­ای با عنوان «بررسی اثرات متغیرهای خاص بانکی و کلان اقتصادی بر سودآوری بانک‌ها» به بررسی اثرات متغیرهای خاص بانکی و کلان اقتصادی بر سودآوری بانک­ها پرداخته و دریافتند که  رشد اقتصادی بر سودآوری نظام بانکی اثر مثبت و معناداری دارد.  همچنین رابطه معنا­داری بین معوقات بانکی  و تسهیلات اعطایی وجود دارد. این مطالعه همچنین با آزمون علیت گرانجر، وجود رابطه یک‌طرفه مثبت بین تسهیلات اعطایی بانک‌های مورد مطالعه و میزان پس‌انداز را تائید کرده است.

رفیعی و همکاران (1398) با به کارگیری مدل تعادل عمومی پویای تصادفی (DSGE) و در نظر گرفتن پنج بخش اقتصادی خانوار، کارآفرین، بانک واسط، توزیع­کنند، دولت در دهه 1370 و 1380 واکنش بانک­ها در صورت بروز شوک­های پولی را مورد بررسی قرار دادند. نتایج آنها نشان می­دهد که با بروز یک شوک مثبت روی نرخ سود به علت کاهش تقاضا برای وام و میزان پول وام داده شده، نرخ وام­دهی و در نتیجه سود بانک­ها کاهش می­یابد و بر اثر شوک مثبت نفتی، حجم نقدینگی افزایش یافته که در این صورت نرخ وام­دهی کاهش و میزان سرمایه­گذاری افزایش می­یابد و در نهایت تمایل خانوارها به پس­انداز کاهش می­یابدکه برآیند کاهش نرخ وام­دهی و کاهش سپرده­گذاری، موجب کاهش سوددهی بانک­ها می­شود.

عبدی و همکاران (1398) به بررسی اثرات نامتقارن متغیرهای اقتصادی بر سودآوری بانکها در ایران در دوره 1388 تا 1396 پرداختند و با استفاده از رویکرد مدل غیرخطی تغییر رژیم مارکوف به این نتیجه رسیدند که متغیرهای نرخ بهره اوراق مشارکت، شاخص تمرکز صنعت، نسبت هزينه به درآمد، نسبت وام های معوق به کل وامها، حقوق صاحبان سهام به کل دارايیها، اثر منفی و معنی­داری بر سودآوری داشته و متغیرهای نسبت وام به کل دارايیها، جمع دارايی­ها، سپرده مشتريان به کل بدهی­ها، تنوع درآمدی، نرخ تورم، نرخ رشد اقتصادی اثر مثبت و معنی­داری بر سودآوری بانک ملی داشته است.

نظریان و همکاران (1396) در مطالعه­ای با نام «بررسی اثر چرخه­های اقتصادی بر عملکرد بانک­ها در ایران مطالعه موردی بانک ملی ایران» بر اساس مدل داده­های تابلویی پویای GMM به ارزیابی تأثیر متغیرهای کلان اقتصادی بر سودآوری بانک ملی ایران در سا­های 1368 تا 1393 پرداخته و دریافته است که ارتباط معناداری بین نوسانات سیکل­های تجاری و سودآوری بانک ملی ایران وجود دارد و در این راستا بانک ملی ایران علاوه بر کوچک­سازی سازمان خود در جهت کسب سود بیشتر باید در دوران رکود سرمایه گذاری و کیفیت دارایی را مد نظر قرار داده و در دوران رونق وضعیت نقدینگی خود را بهبود بخشد تا با ریسک نقدینگی روبرو نشود.

جیگر و کورولوا¹³ (2023) با بکارگیری مدل رگرسیون داده­های تابلویی به بررسی عوامل درونی و بیرونی مؤثر بر سودآوری 16 بانک تجاری چین در دوره زمانی 2020-2008 پرداخته و دریافتند که عواملی همچون اندازه، کفایت سرمایه، کیفیت اعتبار، و کارایی عملیاتی از بین عوامل درونی و تولید ناخالص داخلی و تورم از بین عوامل بیرونی، تأثیر قابل توجهی بر سودآوری بانک­ها دارند.

فوآدی¹⁴ و همکاران (2022) با بکارگیری روش خود رگرسیون برداری (VAR) و با استفاده از داده­های بانک­های اسلامی اندونزی در دوره 2009 تا 2019 به بررسی اثر تورم، نرخ بهره بانکی و نرخ ارز بر سودآوری بانک­ها پرداخته و دریافته­اند که تورم اثر ناچیزی بر سودآوری بانک­ها دارد اما نرخ بهره بانکی اثر مثبت معنی­دار داشته است. نرخ ارز نیز در کوتاه مدت و بلندمدت بر سودآوری بانک­ها تأثیرگذار بوده است.

ایسایاس¹⁵ (2022) با بکارگیری روش داده­های تابلویی پویای GMM  و با استفاده از آمار 14 بانک اتیوپی در دوره زمانی 2019-2008 به بررسی عوامل اساسی درونی و بیرونی مؤثر بر سودآوری بانک­ها پرداخته و به این نتیجه رسیدند که اندازه شرکت، نسبت نقدینیگ، دارایی­های مشهود، کفایت سرمایه، اهرم و نرخ رشد تولید ناخالص داخلی واقعی بر سودآوری اثر مثبت و معنی­داری دارند، در حالی که سن شرکت و نرخ تورم اثر منفی بر سودآوری دارند.

عباس و همکاران (2021) به بررسی نقش رشد اقتصادی در تأثیرگذاری بر رابطه بین سرمایه، نقدینگی و سودآوری بانک­ها پرداختند. آنها با استفاده از داده­های سالانه بانک­های تجاری آسیا در دوره 2019-2011 و با بکارگیری روش حداقل مربعات دو مرحله­ای دریافتند که قدرت رابطه متقابل بین سرمایه، نقدینگی و سودآوری بانک­ها با رشد اقتصادی مرتبط است. نتایج آنها همچنین نشان می­دهد که تامین مالی بازار، نسبت وام، ریسک اعتباری، اندازه بانک و کارایی بانک شاخص‌های مهمی در تاثیرگذاری بر نقدینگی، سودآوری و سرمایه بانک‌ها در اقتصادهای نوظهور آسیایی هستند.

بابازیز¹⁶ و همکاران (2020) با استفاده از داده­های بانک­های تجاری ثبت شده در دوره 2018-2010 در اوگاندا به دنبال بررسی تأثیر سیاست پولی بر سودآوری بانک‌ها بوده­اند. این مطالعه با استفاده از روش GMM دریافت که سیاست پولی از طریق پیوند آن با نرخ وام‌دهی، اثر علی قابل‌توجهی بر بازده دارایی‌ها دارد. علاوه بر این، افزایش تورم اثر علی منفی و قابل‌توجهی بر سودآوری بانک‌ها دارد و همچنین بازده دارایی­های دوره قبل نیز اثر قابل‌توجهی از خود نشان داده­اند.

ویجایانتی و ماردیانا¹⁷ (2020) با استفاده از داده­های سالهای 2014 تا 2018 مربوط به 96 بانک تجاری اندونزی و با به کارگیری مدل­سازی معادلات ساختاری (SEM) به بررسی تأثیر رشد وام بر سودآوری بانک­ها پرداختند. نتایج آنها نشان می­دهد که رشد وام بر سودآوری بانک تأثیر مثبت معنادار دارد.

القاسم¹⁸ (2017) با استفاده از داده­های یک نمونه شامل شش بانک وام­دهنده بزرگ قطر در دوره 2008 تا 2015 به بررسی عوامل تعیین­کننده سودآوری بانک ها پرداخته و دریافتند که تغییرات متغیر مستقل نسبت کل سرمایه به ‌طور مثبت و معنی‌داری بر تغییرات تبیین‌شده عملکرد بانک‌های قطر تأثیر می‌گذارد، در حالی که تغییر در نسبت هزینه به درآمد، به طور منفی و قابل توجهی بر تغییرات تأثیر می گذارد. در عین حال، تغییرات در وام غیرجاری (NPL) و تغییر در نسبت وام به دارایی­ها به‌طور معنی‌داری و منفی بر عملکرد بانک­ها تأثیر می‌گذارد.

ژولفسکی¹⁹ (2017) به بررسی تأثیر نسبت وام­های غیرجاری بر شاخص­های سودآوری در سیستم بانکی جمهوری مقدونیه برای دوره 2015-2007 پرداخته است. این مطالعه به تحلیل همبستگی و رگرسیون بین نسبت وام های غیرجاری واحدهای غیرمالی و شاخص های سودآوری (نرخ بازده دارایی­ها و نرخ بازده حقوق صاحبان سهام) و همچنین فاصله بین نرخ سود وام­ها و سپرده ها می­پردازد و بیان می­کند که همبستگی منفی نسبتاً بالایی بین نسبت وام های غیرجاری و نرخ بازده حقوق صاحبان سهام و بازده دارایی­ها وجود دارد. تحلیل رگرسیون همچنین نشان می‌دهد که افزایش نسبت وام‌های غیرجاری با کاهش سودآوری بانک‌ها مرتبط است. همچنین، تجزیه و تحلیل آماری مؤید آن است که وضعیت سودآوری بخش حقیقی یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر حرکت و سطح وام‌های غیرجاری است.

3.       فرضیه­های پژوهش

فرضیه­های پژوهش حاضر، بصورت زیر تدوین گردیده است:

1.       سیاست پولی انبساطی تأثیر مثبت معنی­دار بر سودآوری بانک­ها دارد.

2.       میزان وام­دهی بانک­ها تأثیر مثبت معنی­داری بر سودآوری بانک­ها دارد.

3.       مطالبات معوق بانک­ها تأثیر منفی معنی­داری بر سودآوری بانک­ها دارد.

4.       رشد اقتصادی اثر مثبت مستقیم بر سودآوری بانک­ها بانک­ها دارد.

5.       رشد اقتصادی اثر مثبت غیرمستقیم بر رابطه بین سیاست پولی و سودآوری بانک­ها دارد.

6.       نرخ تورم تأثیر معنی­داری بر سودآوری بانک­ها دارد.

4.       روش­شناسی تحقیق

هدف مطالعه حاضر تبیین مدلی برای بررسی تأثیر عوامل مختلف بر سودآوری بانکی استان­ها با استفاده از رویکرد داده­های پانلی گشتاورهای تعمیم­یافته (GMM) در دوره 1397-1385 می­باشد. اطلاعات مربوط به متغیرهای استان­های ایران، از مرکز آمار ایران و سالنامه­های آماری استان­ها و اطلاعاتی همچون سیاست پولی که مربوط به کل کشور بوده­اند از پایگاه داده­های بانک مرکزی جمع­آوره گردیده­اند.

اگر داده‌ پانلی در زمان t وابسته به زمان قبلی هم باشد، با یک مدل داده پانلی به صورت پویا مواجه شده‌ایم. برای برآورد مدل داده­های تابلویی پویا، مدل گشتاورهای تعمیم یافته²⁰ (GMM) کاربرد بسیاری دارد. این روش یکی از تکنیک­های اقتصادسنجی است که هم در برآورد مقطعی و هم در برآورد داده­ های پانل مورد استفاده قرار گرفت، زیرا بسیار انعطاف­پذیر بوده و تنها به فروض ضعیفی نیاز دارد. این برآوردگر بر اساس مدل­های پانل پویا بوده و در معادلاتی استفاده می­شود که در آن تخمین اثرات غیرقابل مشاهده خاص برای هر دوره و وجود تأخیر متغیر وابسته بین متغیرهای توضیحی یک مشکل اساسی است (بارو و لی²¹، 1996). در این الگو وقفه متغیر وابسته به صورت متغیر مستقل در سمت راست معادله ظاهر می‌شود. بدین ترتیب امکان پارامتربندی مجدد مدل به روش داده­­های تلفیقی پویا به وجود می­­آید و کشش ­های کوتاه­ مدت امکان­پذیر می­گردد. در ادبیات نظری و تجربی، از روش گشتاورهای تعمیم­یافته در حل مسائل مربوط به خود همبستگی و ناهمگنی استفاده می شود. در حالت کلی، روش پانل ایستا دارای مشکلاتی در زمینه همبستگی سریال، ناهمگنی واریانس و چولگی برای برخی از متغیرهای توضیحی است. برآوردگر سیستم GMM حل مسائل مربوط به این پدیده­ها را برای برخی از متغیرها ممکن می­سازد. 

برای بیان جبری روش گشتاور تعمیم یافته، از معادله (1) استفاده می­شود:

معادله (1)                                

 در این رابطه،  متغیر وابسته،  بردار متغیرهای توضیحی،  بیانگر بیانگر اثرات انفرادی یا ثابت مقطع­ها،  اثرات ثابت زمان،  جمله اخلال، و i و t به ترتیب نشانگر مقطع و دوره زمانی می­باشد. شایان ذکر است که مدل نظری مورد استفاده در این مطالعه الگوی تعدیل یافته­ای از مبانی نظری پن و پن (2014) و بورک (1986) و تلفیق آن با نظریه میلر و نولاس (1997) می­باشد. بر این اساس و با توجه به اهمیت برجسته برخی متغیرها در ایران بر اساس مطالعات داخلی مذکور در فصل دوم، می­توان مدل سودآوری بانک­ها را به صورت معادله (2) تدوین و تصریح نمود:

معادله (2)                                               

که در آن  نشان­گر سودآوری بانک­ها،  نشان­دهنده شاخص سیاست پولی (حجم نقدینگی)،  نشان­دهنده میزان وام­دهی،  نشان­دهنده میزان مطالبات معوق و  نشان­دهنده نرخ تورم می­باشد.  نیز به مفهوم رشد اقتصادی در استان i و سال t است.

به منظور تخمین مدل، فرم خطی ‌شده آن را با گنجاندن مقدار وفقه متغیر وابسته، به صورت معادله (3) در نظر می‌گیریم:

   معادله (3) 

علاوه بر این بر اساس آنچه گفته شد، می­توان ادوار تجاری را به عنوان عاملی مؤثر بر میزان رابطه سیاست پولی و سودآوری بانک­ها در نظر گرفت. در این صورت فرم مدل پیشنهادی به صورت معادله (4) خواهد بود.

معادله (4)

 

5.       یافته­ها

برای تحلیل مدل های رگرسیونی، فروض مربوط به روش مورد استفاده (GMM) باید برقرار باشند. یکی از فرض­های موجود، عدم خودهمبستگی بین جملات خطای مدل و متغیرهای ابزاری است. در صورت وجود همبستگی بین جملات خطا و متغیرهای ابزاری، برآوردگرهای مدل رگرسیونی دارای حداقل واریانس نبوده و در نتیجه کارایی لازم را نخواهند داشت و تحلیل مدل رگرسیونی و استنباط آماری، قابل اعتماد نخواهد بود. برای تأیید اعتبار متغیرهای ابزاری در روش گشتاورهای تعمیم­یافته، از آزمون سارگان²² استفاده می­شود. نتایج آزمون سارگان، در جدول (1) نشان داده است. با توجه به عدم رد فرضیه صفر، می­توان گفت که اعتبار متغیرهای ابزاری مورد تأیید است.

جدول 1- نتیجه آزمون سارگان

Chi2	P-Value
98/29	07/0

منبع: یافته­های پژوهش

یکی دیگر از آزمون­های تشخیصی مربوط به روش GMM، آزمون خودهمبستگی آرلانو-باند²³ (1991) می­باشد. آزمون آرلانو-باند ايـن فرضيه را كه جملات پسماند براي رگرسيون­هاي تخميني داراي همبستگي هستند بررسي مي­كند. نتایج این آزمون در جدول (2) نشان داده شده است. مشاهده می­گردد که فرضیه صفر مبنی بر عدم همبستگی سریالی پسماندها در هیچ کدام از دو مدل رد نمی­شود. بنابراین مدل پویای تخمین زده شده، معتبر است.

جدول 2- نتیجه آزمون آرلانو-باند

مرحله	آماره Z	P-Value
1	0193/1-	3081/0
2	9233/0	3558/0

منبع: یافته­های پژوهش

 

بعد از انجام آزمون­های تشخیصی مربوطه، گزارش و تجزیه و تحلیل نتایج مربوط به تخمین مدل پویا به روش گشتاورهای تعمیم­یافته (GMM) انجام می­گیرد. نتایج مذکور برای مدل در جدول (3) گزارش شده است.

جدول 3- نتایج تخمین معادله (3) به روش GMM

متغیر	ضریب	z	P-Value
سودآوری بانک­ها در دوره قبل (وقفه متغیر وابسته)	2386/0	46/1314	000/0
سیاست پولی (حجم نقدینگی)	0033/0	51/253	000/0
رشد اقتصادی	0133/0	97/53	000/0
نرخ تورم	0058/0-	98/41-	000/0
مطالبات معوق	00026/0-	90/2-	004/0
وام و تسهیلات	00000002/0	37/1392-	000/0

منبع: یافته­های پژوهش

با توجه به جدول (3) مشاهده می­شود که همه ضرایب مربوط به متغیرهای مستقل در این مدل، معنی­دار می­باشند. اما ضریب متغیر مربوط به حجم تسهیلات اعطایی بسیار ناچیز و قابل صرف نظر است. مشاهده می­گردد که سودآوری بانک­ها رابطه مثبت و معنی­داری با عملکرد بانک­ها در دوره قبل دارند. این بدان معنی است که بالا بودن سودآوری در یک دوره باعث بالا بودن آن در دوره بعد نیز می­شود. به علاوه، متغیرهای رشد اقتصادی و سیاست پولی نیز رابطه مثبت و معنی­داری با سودآوری بانک­ها داشته­اند. وجود رابطه مثبت بین رشد اقتصادی و سودآوری بانکی با نتایج بسیاری از مطالعات پیشین از جمله پن و پن (2014)، آنا و همکاران (2015)، تامسچیک (2015)، و دولو و همکاران (1396) سازگار می­باشد. رابطه مثبت سیاست پولی و سودآوری بانک­ها نیز منطبق بر نتایج بسیاری از مطالعات خارجی و داخلی پیشین از جمله رفیعی و همکاران (1398)، سیهوتانگ و همکاران (2022)، و بابازیز و همکاران (2020) می­باشد.تأثیر مثبت و معنی­دار رشد اقتصادی و سیاست پولی به ترتیب فرضیه چهارم و فرضیه اول را تأیید می­کنند.

اما در مقابل، متغیرهای نرخ تورم و مطالبات معوق رابطه معکوس و معنی­داری با متغیر وابسته دارند. یعنی سودآوری بانک­ها در نرخ تورم بالاتر، کاهش می­یابد. بسیاری از مطالعات پیشین همچون فرانسیز (2013)، پن و پن (2014)،و الجعفری و الچامی (2014) نتیجه مذکور را تأیید نموده­اند. همچنین بالا بودن مطالبات معوق نیز طبق انتظار، باعث کاهش سودآوری می­شود. تأثیر منفی مطالبات معوق نیز بر اساس مطالعاتی از قبیل میلر و نولاس (1997) و سینق²⁴ و همکاران (2021) مورد تأیید ادبیات پیشین می­باشد. رابطه منفی و معنی­دار بین مطالبات معوق و سودآوری بانک­ها فرضیه سوم را تأیید می­کند و رابطه معنی­دار بین نرخ تورم و سودآوری تأییدکننده فرضیه ششم است

علت ناچیز بودن رابطه بین میزان تسهیلات و سودآوری بانکی را می­توان به این واقعیت نسبت داد که امروزه بانک­ها به جای توجه کافی به ریسک اعتباری و کاهش نسبت مطالبات مشکوک­الوصول، بر میزان تسهیلات اعظایی متمرکز می­شوند. تا جایی که مطالبات معوق در نظام بانکی ایران تقریبا 4 برابر استانداردهای بین­المللی می­باشد. همچنین بر اساس آمار بانک مرکزی، نسبت مطالبات معوق به کل تسهیلات اعطا شده به حدود 20 درصد رسیده است. علت افزایش مطالبات معوق می­تواند شرایط تورم رکودی حاکم بر کشور، تحریم­های بین­المللی و افزایش نرخ ارز باشد. بنابراین می­توان گفت که هزینه­های ناشی از مطالبات معوق و وام­های غیرجاری تا حد زیادی سود ناشی از پرداخت تسهیلات و وام­های جاری را خنثی کرده است.  در حالت کلی معنی­دار بودن رابطه تسهیلات و سودآوری می­تواند تأییدی بر فرضیه دوم باشد، اما به دلیل کوچک بودن ضریب تأثیر، این فرضیه بطور قوی تأیید نمی­گردد.

مرحله نهایی این مطالعه به بررسی نتایج مربوط به اثر انتقالی رشد اقتصادی بر رابطه بین سیاست پولی و سودآوری بانک­ها (فرضیه پنجم) می­باشد. سایر ضرایب در این تخمین مشابه تخمین معادله (3) بوده است. نتیجه مرتبط با اثر انتقالی رشد اقتصادی در این تخمین در جدول (4) گزارش شده است. با بررسی این نتایج مشاهده می­شود که، رشد اقتصادی تأثیر معنی­داری بر رابطه بین سیاست پولی و سودآوری بانک­ها دارد. بدین معنی که در شرایط رشد بالای اقتصادی، اعمال سیاست پولی انبساطی (انقباضی) باعث افزایش (کاهش) بیشتر سودآوری بانک­ها می­شود. در حالی که این تأثیر در شرایط رکود، کمتر است. این نتیجه منطبق با مطالعات پیشین از قبیل آنا و همکاران (2015)، تامسچیک (2015) و دولو و همکاران (1396) می­باشد که به تأثیر مستقیم و معنی­دار ادوار تجاری بر رابطه عوامل مؤثر و عملکرد بانک­ها اشاره کرده­اند. بنابراین فرضیه پنجم مطالعه حاضر نیز تأیید می­گردد.

 

جدول 4- نتایج تخمین مدل اثر ادوار تجاری

متغیر	ضریب	z	P-Value
حاصلضرب متغیرهای سیاست پولی و ادوار تجاری	0907/0	68/2	007/0

منبع: یافته­های پژوهش

6.       بحث و نتیجه­گیری

بخش پولی و مالی یکی از حوزه­های مهم و تأثیرگذار در رشد و توسعه اقتصادی هر کشور به شمار می­رود. یکی از مهم­ترین مؤسساتی که نقش حیاتی در تعیین وضعیت بخش مالی هر کشور دارد، صنعت بانکداری می­باشد. چرا که بانک­ها واسطه­های مالی هستند که با جمع­آوری پس­اندازهای ناچیز و پراکنده و انتقال آن­ها به بخش تولید با اهداف بزرگ، به توسعه همه بخش­های اقتصادی مردم کمک می­کنند. نقش بانک­ها در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران مهم­تر است، چرا که در این کشور دریافت وام، مهمترین منبع تأمین مالی برای کسب و کارها محسوب می­شود. در این میان، سودآوری بانک­ها یکی از متغیرهای مهم و شناخته شده برای ارزیابی عمکلرد بانک­ها می­باشد. بنابراین با توجه به اهمیت مطالعه سودآوری بانک­ها در ایران هدف اساس مطالعه حاضر بررسی عوامل مؤثر بر بر سوددهی بانکی در استان­های ایران در دوره 1385 تا 1397 با به کارگیری روش GMM بوده است. نتایج تخمین مدل مذکور نشان می­دهند که سودآوری دوره قبل، سیاست پولی و رشد اقتصادی اثر مثبت و مطالبات معوق و نرخ تورم اثر منفی بر سودآوری بانک­ها دارد. همچنین رشد اقتصادی اثر انتقالی معنی­داری بر رابطه بین سیاست پولی و سودآوری بانکی دارد. علاوه بر این، اثر تسهیلات بر سودآوری بانک­ها معنی­دار اما بسیار ناچیز بوده است که علت آن را می­توان این­گونه توضیح داد که از آنجایی­که بانک­ها در اعطای تسهیلات خود به ریسک اعتباری توجه کافی نداشته­اند، افزایش تسهیلات توأم با افزایش بی­رویه مطالبات مشکوک­الوصول و معوق شده و باعث خنثی شدن اثرات سودآوری تسهیلات اعطایی گردیده است. با توجه به نتایج مطالعه حاضر فرضیه اول (رابطه مثبت و معنی­دار بین سیاست پولی و سودآوری بانک­ها)، سوم (رابطه منفی و معنی­دار بین مطالبات معوق و سودآوری بانک­ها)، چهارم (رابطه مثبت و معنی­دار بین رشد اقتصادی و سودآوری بانک­ها)، پنجم (اثر مثبت و معنی­دار رشد اقتصادی بر رابطه بین سیاست پولی و سودآوری بانک­ها)و ششم (رابطه معنی­دار بین نرخ تورم و سودآوری بانک­ها) تحقیق تأیید می­گردند، اما فرضیه دوم (رابطه مثبت و معنی­دار بین تسهیلات و سودآوری بانک­ها) اگر چه از لحاظ آمار مورد تأیید است، به دلیل کوچک بودن ضریب، بطور قوی تأیید نمی­شود.

بر اساس نتایج این مطالعه پیشنهادات سیاستی زیر ارائه می­گردد:

ü       با توجه به رابطه معکوس نرخ تورم و سودآوری بانکی استان­ها، به سیاست­گزاران کلان اقتصادی پیشنهاد می­شود به دنبال راهکارهای جدی برای کاهش نرخ تورم در راستای عدم فروپاشی نظام بانکی باشند.

ü       با توجه به رابطه مثبت رشد اقتصادی و سودآوری بانکی استان­ها، پیشنهاد می­شود تا سیاست­گزاران حوزه اقتصاد کلان راهکارهایی برای افزایش رشد اقتصادی در راستای بهبود وضعیت سیستم بانکداری کشور ارائه دهند.

ü       با توجه به تأثیر معنی­دار مطالبات معوق و تأثیر ناچیر حجم تسهیلات، پیشنهاد می­شود بانک­ها به جای افزایش تسهیلات در راستای بهبود سودآوری خود، به بررسی دقیق­تر وضعیت اعتباری وام­گیرندگان و در نتیجه کاهش ریسک اعتباری و کاهش مطالبات معوق و هزینه­های ناشی از آن بپردازند.

ü       با توجه به اثر معنی­دار رشد اقتصادی بر رابطه بین سیاست پولی و سودآوری بانک­ها، به سیاست­گزاران پیشنهاد می­شود که در اتخاذ سیاست­های خود علاوه بر کانال مستقیم اثر سیاست پولی بر عملکرد بانکی، کانال غیر مستقیم را نیز در نظر بگیرند و تصمیمات نهایی خود را با توجه به شرایط رکود یا رونق اقتصادی بگیرند.

 

فهرست منابع

·       احمدی، علی، علی احمدی جشفقانی، حسین، و ابوالحسنی هستیانی، اصغر (1395). تأثیر ریسک اعتباری بر عملکرد نظام بانکی ایران: مطالعه بین بانکی با رویکرد PANEL VAR. اقتصاد مالی، سال 10، شماره 34، صص 152-131.

·       چودری، انیس، و حسین، اختر (1382). سیاست­های پولی و مالی در کشورهای در حال توسعه (رشد وچود ثبات). ترجمه: محمد آسیایی و مسعود باباخانی، چاپ اول، پژوهشکده امور اقتصادی.

·       حسین­زاده، هدایت و جامی، مهدی (1401). بررسی آثار وصول مطالبات معوق بر سوددهی بانک ملی. پژوهشنامه مدیریت و مهندسی صنایع، سال چهارم، شماره 10، صص. 104-87.

·       خادمی، سیدرضا، فلیحی، نعمت، دالمن­پور، محمد، و نقی­لو، احمد (1399). بررسی اثرات متغیرهای خاص بانکی و کلان اقتصادی بر سودآوری بانک‌ها (مقایسه مکاتب نئوکلاسیک و پست کینزین). اقتصاد مالی، دوره 14، شماره 53، صص 252-213.

·       دولو، مریم، بسطامی، فاطمه، و طهرانی، محمدحسین (1396). مدیریت سرمایه در گردش و سودآوری در ادوار تجاری. اقتصادی پولی، مالی (دانش و توسعه)، دوره 24، شماره 14، صص 204-181.

·       رجائی باغ سیائی، محمد، و صفئی ایلخچی، مهدی (1400). تأثیر متغیرهای کلان اقتصادی و صکوک بر سودآوری بانک­های ایران. جستارهای اقتصادی ایران با رویکرد اقتصاد اسلامی، دوره 18، شماره 36، صص 125-109.

·       رحمانی، زهرا، محمد پورزرندی، محمد ابراهیم، و کرامتی، محمدعلی (1402). تبیین اثرات زیان پرداخت وام و هزینه سپرده بر رشد سودآوری بانک. دانش سرمایه­گذاری، دوره 12، شماره 48، صص 328-311.

·       رحمانی، شاپور، ایرانزاده، سلیمان، علوی متین، یعقوب (1400). تدوین الگوی عوامل مؤثر بر سودآوری صنعت بانکداری بر اساس مدل­سازی ساختاری-تفسیری (مطالعه موردی: بانک تجارت استان آذربایجان­شرقی). پژوهش­های مدیریت راهبردی، سال 27، شماره 83، صص 39-13.

·       رحیمی، زکیه، و هراتی، جواد (1399). تأثیر نرخ سود بین بانكي و شیب منحني عايدي بر سودآوري بانکهاي منتخب در ايران. اقتصاد و بانکداري اسلامي، شماره 32، صص. 244-211.

·       رفیعی، ثریا، امامی، کریم، و غفاری، فرهاد (1398). تأثیر سیاست­های پولی بر عملکرد بانک­ها با استفاده از مدل تعادل عمومی پویای تصادفی (DSGE). پژوهشنامه اقتصادی، سال نوزدهم، شماره 72، صص 36-1.

·       شاهرضا، علیرضا، فغانی ماکرانی، خسرو، و فاضلی، نقی (1401). رتبه­بندی عوامل حسابداری و محیطی مؤثر بر سودآوری بانک­های تجاری. پژوهش­های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 14، شماره 4، پیاپی 56، صص 114-89.

·       عبدی، داود، مرادی، مهدی، و تکیه، لورنس انویه (1398). بررسی اثرات نامتقارن متغیرهای اقتصادی بر سودآوری بانکها بر اساس الگوی بانکداری جامع (مورد مطالعه: بانک ملی ایران). نظریه­های کاربردی اقتصاد، سال ششم، شماره 4، صص 216-191.

·       قربانی، فهمیده، دین­محمدی، مصطفی، و جباری، امیر (1397). بررسی تأثیر ادوار تجاری بر سوددهی بانک­های دولتی و خصوصی در ایران (طی دوره 1396-1384). بررسی مسائل اقتصاد ایران، سال پنجم، شماره 2، صص 78-53.

·       محمدزاده، اعظم (1396). اثر سیاست پولی بر عملکرد شرکت­های بورسی با استفاده از شاخص پیوتروسکی و با استفاده از روش GMM پانل دیتای پویا. مهندسی مالی و مدیریت اوراق بهادار، شماره 34، صص 232-215.

·       مهران­پور، محمدرضا، نادری نورعینی، محمدمهدی، اینالو، عفت، و اشعری، الهام (1396) عوامل مؤثر بر سودآوری بانک­ها. مطالعات تجربی حسابداری مالی، سال 14، شماره 54، صص 134-113.

·       نظریان، رافیک، محرابیان، آزاده، و مرادی، برژانگ (1396). بررسی اثر چرخه­های اقتصادی بر عملکرد بانک­ها در ایران مطالعه موردی بانک ملی ایران (1393-1368). اقتصاد مالی، سال 11، شماره 40، صص 138-117.

·       نیلی، فرهاد و محمودزاده، امینه (1393). مطالبات غیرجاری یا دارایی­های مسموم بانک­ها. پژوهشکده پولی و بانکی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، 93025.

·       Abbas, F., Ali, Sh., and Ahmad, M. (2021). Does Economic Growth Affect the Relationship Between Banks' Capital, Liquidity and Profitability: Empirical Evidence from Emerging Economies. Journal of Economic and Administrative Sciences, ISSN: 1026-4116.

·       Adeusi, S. O., Kolapo, F. T., and Aluko, A. O. (2014). Determinants of Commercial Banks’ Profitability: Panel Evidence from Nigeria. International Journal of Economics, Commerce and Management, Vol. II, Issue 12.

·       Al-Jafari, M. Kh., and Alchami, M. (2014) Determinants of Bank Profitability: Evidence from Syria. Journal of Applied Finance & Banking, Volume 4, Number. 1, pp. 17-45.

·       Aminu, A. B. (2013). The Determinants of Banks’ Profitability in Nigeria. Institute of Graduate Studies and Research, Eastern Mediterranean University, North Cyprus.

·       Antonio. T. P. (2013). What Determines the Profitability of Banks? Evidence from Spain. Accounting and Finance, Vol. 53, pp. 561 – 586.

·       Arellano, M., and Bond, S. (1991). Some Tests of Specification for Panel Data: Monte Carlo Evidence and an Application to Employment Equations. Review of Economic Studies, 97, pp. 58-277.

·       Barro, R. J., and Lee, J. W. (1996). International Measures of Schooling Years and Schooling Quality. American Economic Review, Vol. 86 (2), pp. 218–223.

·       Bourke, P. (1989). Concentration and other Determinants of Bank Profitability in Europe. Journal of Banking and Finance, pp. 65-80.

·       Çollaku, B., and Aliu, M. (2021). Impact of Non-Performing Loans on Bank’s Profitability: Empirical Evidence from Commercial Banks in Kosovo. Journal of Accounting, Finance and Auditing Studies, Vol. 7 (3), pp. 226-242.

·       El-Kassem, R. Ch. (2017). Determinants of Bank’s Profitability: Panle Data from Qatar. Open Journal of Accounting, 6, 103, pp. 103-111.

·       Francis, M. E. (2013). Determinants of Commercial Bank Profitability in Sub-Saharan Africa. International Journal of Economics and Finance; Vol. 5, No. 9, pp. 134-147.

·       Fuadi, Saparuddin, and Sugianto (2022). The Effect of Inflation, BI Rate and Exchange Rate on Profitability in Sharia Banking in Indonesia Period of 2009-2019. International Journal of Educational Review, Law and Social Sciences, Vol. 2, Issue 1.

·       Isayas, Y. N. (2022). Determinants of Banks’ Profitability: Empirical Evidence from Banks in Ethiopia. Financial Economics, 10: 2031433, https://doi.org/10.1080/23322039.2022.2031433

·       Jigger, Sh., and Koroleva, E. (2023). The Determinants of Profitability in the City Commercial Banks: Case of China. Risks, 11, 53. https://doi.org/ 10.3390/risks11030053.

·       Jolevski, L. (2017). Non-performing loans and profitability indicators: The case of the Republic of Macedenia. Journal of Contemporary Economic and Business Issues, Volume 4, Issue 2, pp. 5-20.

·       Kaushal, L. and Pathak N. (2011). Monetary Policy and Banking Sector Profitability. TIJ's Research Journal of Social Science & Management, Volume:01, Number:05, pp. 109-124.

·       Levine, Ross (1997). Financial Development and Economic Growth: Views and Agenda. Journal of Econimics Literature, Vol. 35, pp. 688-726.

·       Mbabazize, R. N., ّلوینTuryareeba, D., Ainomugisha, P, and Rumanzi P. (2020). Monetary Policy and Profitability of Commercial Banks in Uganda. Open Journal of Applied Sciences, 10, pp. 625-653.

·       Miller, S. M., & Noulas, A. (1997). Portfolio mix and large bank profitability in the USA. Applied Economics, 29, pp. 505–512.

·       Pan, Q., and Pan, M. (2014). The Impact of Macro Factors on the Profitability of China’s Commercial Banks in the Decade after WTO Accession. Open Journal of Social Sciences, 2, pp. 64-69.

·       Sihotang, M. K., Hasanah, U., and Hayati, I. (2022). Model of Sharia Bank Profitability Determination Factors by Measuring Internal and External Variables. Indonesian Interdisciplinary Journal of Sharia Economics, Vol. 5. No. 1, pp. 235-251.

·       Singh, S. K., Basuki, B., and Setiawan, R. (2021). The Effect of Non-Performing Loan on Profitability: Empirical Evidence from Nepalese Commercial Banks. Journal of Asian Finance, Economics and Business Volume 8, Number 4, pp. 709–0716.

·       Wijayanti, E, Mardiana (2020). Loan Growth and Bank Profitability of Commercial Banks in Indonesia. Akuntabel, 17 (1), pp. 38-52.

 

Determinants of Banks’ Profitability in the Provinces of Iran with an Emphasis on the Transition Effect of Economic Growth: GMM Dynamic Panel Data Method

 

Abstract

According to the important role of banking industry in the economic development on one hand, and the importance of bank profitability as a necessity for banks success on the other hand, this study tries to examine the determinants of bank profitability in Iran provinces, emphasizing the transitional effect of economic growth during 1385-1397 applying GMM method. The results show that monetary policy and economic growth have positive effects, and inflation and nonperforming loans have negative effects on banks' profitability. In addition, the effect of economic growth on the relationship between monetary policy and bank profitability is positive. However, the effect of the granted loans is small and ignorable. Accordingly, it is suggested that policymakers increase the economic growth and reduce the inflation, and banks, instead of increasing their loans, check the credit status of the borrowers more closely and thus reduce credit risk.

Keywords: Banking, Bank Profitability, Generalized Moments Method (GMM), Iran Economy.

JEL Classification: G21, C23.E52.

 

---

[1]  Kaushal and Pathak

[2]  Çollaku and Aliu

[3]  Antonio Trujillo-Ponse

[4]  Levine

[5]  John Bates Clark

[6]  Pan and Pan

[7]  Bourke

[8]  Miller and Noulas

[9]  Anna

[10]  Tomschik

[11]  Aminu

[12]  Adeusi

[13]  Jigger and Koroleva

[14]  Fuadi

[15]  Isayas

[16]  Mbabazize

[17]  Wijayanti and Mardiana

[18]  El-Kassem

[19]  Jolevski

[20]  Generalized Method of Moments

[21]  - Barro and Lee

[22]  Sargan

[23]  Arellano and Bond

[24]  Singh

---