تبیین تاب آوری سیمای سرزمین شبکه اکولوژیک شهر تهران

محورهای موضوعی : آمایش محیط

کرامت الله زیاری ¹ , فاطمه محبی ² , مهرناز شمسائی ³

1 - استاد گروه جغرافیای انسانی و برنامه ریزی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران
2 - دانشجوی دکتری آمایش سرزمین، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران
3 - دانشجوی دکتری آمایش سرزمین، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران

تاریخ دریافت : 1401/12/21 تاریخ پذیرش : 1402/01/30 تاریخ انتشار : 1403/09/14

کلید واژه: تاب آوری, شبکه اکولوژیک, سیمای سرزمین, شهر تهران,

چکیده مقاله :

شهرها در دنیای امروز هم بستر توسعه‌ی جوامع و هم کانون ایجاد چالشهای گوناگون زیستمحیطی، اقتصادی و اجتماعیاند. طی دهه‌های اخیر پوشش اراضی سبز و بایر که تامین کننده خدمات اکوسیستمی شهر محسوب می شوند، به علت گسترش شتابنده کالبد شهری و قیمت بسیار زیاد مبادلاتی زمین، سیر قهقرایی را طی می‌کنند. از آنجایی که برای پایداری اکولوژیکی سیمای سرزمین، ساختار آن باید از فرآیندهای اکولوژیکی موردنیاز حمایت کند، شبکه اکولوژیکی که به عنوان مجموعه‌ای از اکوسیستم‌های هم‌نوع بوده و از طریق سیستم پیوسته فضایی با یکدیگر در ارتباطند در شهر تهران تحت عنوان پوشش سبز و بایر در سال های 2021-1986 ، در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفت. در این راستا ابتدا به تعیین چگونگی تغییرات پوشش زمین، با استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست و تکنیک ارزیابی تغییرات تصاویر طبقه بندی شده، پرداخته شد و در ادامه به کمی سازی ساختار سیمای سرزمین اراضی سبز و بایر در بازه زمانی ابتدایی و پایانی مورد مطالعه، مباردت شد. از نتایج حاصل از سنجه های ارزیابی ساختار سیمای سرزمین شهر تهران از جمله خرددانگی و انزوای لکه های زیستگاهی شامل اراضی سبز و بایر شهر به عنوان منشا خدمات اکوسیستمی، ‌‌‌می‌توان نتیجه گرفت که ترکیب و توزیع فضایی لکه‌‌‌های سبز در منطقه یک شهر تهران تاب آور نیست. با توجه به نتایج این مرحله، مناطق 10 و 8 ، کمترین سهم اراضی سبز را نسبت به جمعیت در بین مناطق 22 گانه تهران دارند. بیشترین سهم اراضی سبز نسبت به جمعیت مربوط به مناطق 22، 1 می باشد.

چکیده انگلیسی:

 

Cities today serve as platforms for societal development while also being focal points for various environmental, economic, and social challenges. This study investigated the ecological network in Tehran, defined as a system of interconnected ecosystems of the same type, focusing on green and barren land cover from 1986 to 2021. Land cover changes were identified using Landsat satellite imagery and analyzed through a change detection technique applied to classified images. The landscape structure of green and barren lands was then quantified for the start and end of the study period. The results of the land structure analysis in Tehran, including the size and isolation of habitat patches—green and barren lands that provide critical ecosystem services—indicate that the spatial composition and distribution of green spaces in certain areas of the city are unsustainable. Specifically, regions 10 and 8 were found to have the lowest share of green land relative to their population among Tehran’s 22 regions, while regions 1 and 22 had the highest share.

 

منابع و مأخذ:


1- بهرامی، ص.( 1396). تبیین نقش فضاهای سبز شهری در افزایش تاب‌آوری شهری(با تأکید بر قابلیت باغات سنتی شهر قزوین). اولین کنفرانس بین‌المللی زلزله، مدیریت بلایا، توانبخشی و بازسازی.
2- پریور، پ.، ستوده،ا.،احمدی،آ.(1399).تفکر تاب‌آوری، مفاهیم و کاربردها در مدیریت محیط زیست شهری. نوبت اول.انتشارات دانشگاه یزد.274صفحه.
3- پریور،پ.، یاوری، ا.، ستوده،ا .(1387). تحلیل تغییرات زمانی و توزیع مکانی فضاهای سبز شهری تهران در مقیاس سیمای سرزمین. محیط شناسی, 34(45).‎
4- حسن پور، پ.، سیاح نیا،ر.، اسماعیل زاده،ح.(1399). ارزیابی ساختار اکولوژیکی فضای سبز شهری با رویکرد سیمای سرزمین(مطالعه موردی منطقه 22 تهران). فصلنامه علوم محیطی، 18(1). 202-187
5- خالدی، ش. حبیب، ف. ماجدی، ح. 1402. نوآوری و فناوری‌های بام سبز، با تأکید بر منطقه یک تهران. فصلنامه علمی_پژوهشی آمایش محیط. 61 (16): 176-192.
6- زیاری،ک؛ جان بابانژاد،م. (1389)، دیدگاه‌ها و نظریات شهر سالم، مجله شهرداری‌ها. 9(95). 17-10.
7- سلطانی،ع.(1398). برنامه‌ریزی کاربری زمین. دانشگاه شیراز. چاپ دوم. شیراز.448صفحه.
8- صیاد، ن. ذبیحی، ح. زر آبادی، ز.، 1402. بررسی میزان انطباق دریاچه شهداي خلیج فارس تهران با الگوي مکان بوم شناختی، فصلنامه علمی_ پژوهشی آمایش محیط، 62 (16): 54-69.
9- طاهری سرتشنیزی، ف.، فقهی، ج.، دانه کار،ا.، بابازاده خاضه،ص.(1393). کاربرد سنجه‌های سیمای سرزمین در تحلیل گرادیان فضاهای سبز شهری(مطالعه موردی منطقه 3شهرداری کرج). علوم و مهندسی محیط زیست.سال 1(2). 23-33.
10- کرمی،ت.، شماعی،ع.، محبی، ف.(1402).تحلیل نقش تغییر کاربری زیرساخت سبز در تاب‌آوری اکولوژیک منطقه یک شهرداری تهران. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی.10(4).78-59.
11- لاریجانی، م. قسامی، ف. یوسفی روبیات، ا. 1393. تحلیل اکولوژیک ساختار فضای سبز شهر جیرفت با استفاده از متریک‌های سیمای سرزمین. فصلنامه علمی_پژوهشی آمایش محیط، 25 (7): 50-64.
12- مهدی زاده، ج. (1386). برنامه‌ریزی راهبردی توسعه شهری(تجربیات اخیر جهانی و جایگاه آن در ایران). شرکت طرح و نشر پیام سیما. چاپ 2.تهران.
13- واحدیان بیگی، ل.، زیاری .،ک .، پرنون،ز.(1389). تحلیلی بر بحران زیست محیطی و توزیع مکانی فضای سبز شهر تهران. مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه ای.4(14) .114-101.
14- یوسف زاده، ا.، ستوده،ا.، پریور،پ.، رضایی،م.، سودائی زاده،ح. (1396). ارزیابی تاب‌آوری خدمات اکوسیستمی در محیط زیست شهری(مطالعه موردی شهر یزد). مجله پژوهش‌های محیطزیست. 8(16)، پاییز و زمستان 1396 . صفحه 28-15.
15- Alberti, M., & Marzluff, J. M. (2004) Ecological resilience in urban ecosystems: linking urban patterns to human and ecological functions. Urban ecosystems, Vol 7 No 3, pp.241-265.
16- Arnold Jr, C. L., & Gibbons, C. J. (1996). Impervious surface coverage: the emergence of a key environmental indicator. Journal of the American planning Association, 62(2), 243-258.
17- Folke, C. (2006). Resilience: The emergence of a perspective for social–ecological systems analyses. Global environmental change, 16(3), 253-267.
18- Genkai‐Kato, M. (2007). Macrophyte refuges, prey behaviour and trophic interactions: consequences for lake water clarity. Ecology Letters, 10(2), 105-114.
19- Gunderson, L. H., & Holling, C. S. (2002). Panarchy: understanding transformations in human and natural systems. Washington, DC: Island Press.
20- Gunderson, L., H. (2000). Ecological resilience in theory and application. Annual Review of Ecology and Systematics, 31, 425-439.
21- Kaiser, E. J., Godschalk, D. R., & Chapin, F. S. (1995). Urban land use planning (Vol. 4). Urbana: University of Illinois press.
22- Lausch, A. and F. Herzog. 2002. Applicability of Landscape Metrics for the Monitoring of Landscape Change: Issues of Scale, Resolution and Interpretability. Journal of Ecological Indicators, 2(2): 3-15. - Makhdoum, M. 2006. Fundamental of Land Use Planning. University of Tehran Press, Tehran, 290p. (in Persian)
23- Marzluff, J. M. (2001). Worldwide urbanization and its effects on birds. In Avian ecology and conservation in an urbanizing world (pp. 19-47). Springer, Boston, MA.
24- McGarigal, K., Cushman, S. A., Neel, M. C. Ene, E., (2002), "Fragstats: Spatial pattern analysis program for categorical maps", Oregon State University: Corvallis.
25- McPhearson, T., Andersson, E., Elmqvist, T., & Frantzeskaki, N. (2015). Resilience of and through urban ecosystem services. Ecosystem Services, 12, 152-156.
26- Meerow, S., & Newell, J. P. (2017). Spatial planning for multifunctional green infrastructure: Growing resilience in Detroit. Landscape and Urban Planning, 159, 62-75.
27- Millennium ecosystem assessment, M. E. A. (2005). Ecosystems and human well-being (Vol. 5, p. 563). Washington, DC: Island press.
28- Pamukcu-Albers, P., Ugolini, F., La Rosa, D., Grădinaru, S. R., Azevedo, J. C., & Wu, J. (2021). Building green infrastructure to enhance urban resilience to climate change and pandemics. Landscape Ecology, 36(3), 665-673.
29- Parker, J., & Simpson, G. D. (2020). A theoretical framework for bolstering human-nature connections and urban resilience via green infrastructure. Land, 9(8), 252.
30- Voghera, A., & Giudice, B. (2019). Evaluating and planning green infrastructure: a strategic perspective for sustainability and resilience. Sustainability, 11(10), 2726.
31- Walker, P. A. (2006). Political ecology: where is the policy?. Progress in human geography, 30(3), 382-395.
32- Wu, X., Zhang, J., Geng, X., Wang, T., Wang, K., & Liu, S. (2020). Increasing green infrastructure-based ecological resilience in urban systems: A perspective from locating ecological and disturbance sources in a resource-based city. Sustainable Cities and Society, 61, 102354.
33- Ziari, K., Pourahmad, A., Fotouhi Mehrabani, B., & Hosseini, A. (2018). Environmental sustainability in cities by biophilic city approach: a case study of Tehran. International journal of urban sciences, 22(4), 486-516.
34- Ziari, K. (2001). Sustainable development and responsibility of urban planners in the 21st century. Journal of the Faculty of Literature &Tehran Humanities University N, 160