پیشنهادی دربارۀ ریشۀ دو واژۀ گُند و مَندیر در گویش لُری بختیاری

محورهای موضوعی : زبان شناسی، گویش شناسی، فرهنگ عامه،ادبیات فارسی

بهزاد معینی سام ^{1 *} , سارا محمدی اوندی ²

1 - دکترای زبانهای باستان، دانشگاه تهران
2 - گروه ادبیات فارسی دانشکده ادبیات علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایذه

تاریخ دریافت : 1403/10/01 تاریخ پذیرش : 1403/11/06 تاریخ انتشار : 1403/12/29

کلید واژه: ایران, گویش, بختیاری, گُند, مَندیر, ,

چکیده مقاله :

با بنیان سلسله­ های ایرانی پیش از اسلام، روابط با دولت­های میانرودانی باستان، یونان و روم از زمان مادها شروع شد و این فرایند تا پایان خاندان ساسانی ادامه داشت. نتیجه، این روابط ورود شماری وامواژه به زبان پارسی کهن بود. در کنار آن، ایران باستان چندین بار هم مورد تاخت و تاز اقوام دیگری قرار گرفت و در این فرایند، آثار مکتوبی از میان رفتند. آخرین تازش، با یورش تازیان همراه بود که جایگزینی زبان عربی و از میان رفتن شمار بسیاری آثار مکتوب بود که تنها آثار اندکی به ویژه در ارتباط با متون دینی به جا ماند و در نتیجه این فرایند شمار بسیاری واژه­ها جای خود را به واژه­های زبان غالب دادند. اما از آنجا که گویش­ها بازتابی از نیای خود هستند، واژگان کهن را در خود نگه داشته­اند. امروزه در گویش لری به جای واژة عربی بیضه یا فارسی خایه از گند (gōnd=تخم) و به جای منتظر از واژه مَندیر (mandīr)، استفاده می­کنند. هدف این پژوهش هم، بررسی واژة  گُند و مَندیر در گویش لری است و اینکه این واژه­ها از چه ساختاری پیروی کرده است. بر این پایه، روش کار، هم پیدا کردن ریشه واژه و هم ساخت دستوری این واژه­ها­ است که از کدام ساخت زبانی کهن پیروی کرده­اند. در پایان، با تطبیق با واژه­های هم خانواده هندواروپایی و ایرانی باستان، واژه گُند محتمل­ می­تواند از یک وامواژه از یونانی در زبان­های ایران باستان و واژه مَندیر هم از یک ساخت ایرانی باستان آمده باشد.

چکیده انگلیسی:

With the rise of the pre-Islamic Iranian dynasties, interactions with the ancient Mesopotamian civilizations, Greece, and Rome commenced with the Medes and persisted until the conclusion of the Sassanid dynasty. Consequently, these connections brought numerous loanwords into the Old Persian language. Moreover, Ancient Iran faced numerous invasions by various tribes, resulting in the destruction of written documents. The final invasion coincided with the Arab invasion, which supplanted the Arabic language and obliterated numerous written works; only a handful of texts survived, particularly those connected to religious writings. Consequently, many words were substituted with those from the prevailing language. Nevertheless, as dialects represent their forebears, they have preserved the ancient terms. Currently, in the Lorish dialect, rather than using the Arabic term for testicle or the Persian word xāyēh, they employ the term for testicle (gōnd), and instead of waiting, they utilize the term for mandīr. The objective of this study is to explore the terms gōnd and mandīr in the Lorish dialect and to understand the structure these terms have adhered to. Based on this, the approach involves identifying the word's root and its grammatical structure, as well as the ancient linguistic framework they adhered to. Ultimately, by analyzing terms from the same Indo-European and ancient Iranian lineage, the term gōnd is more likely to have originated as a loanword from Greek in ancient Iranian languages, while the term mandīr also derives from an ancient Iranian structure

منابع و مأخذ:

 اشمیت. رودیگر( 1383). راهنمای زبان¬های ایرانی، ج 2، تهران، انتشارات ققنوس
 حیدری نوروزی، عباس (همایون بختیاری)، (1390)، غم شیرین، اهواز، انتشارات مازیار
 خلف تبریزی (برهان)، محمد حسین (1342): برهان قاطع، ج3، تهران، کتابفروشی ابن سینا
 فردوسی، ابوالقاسم (1373)، شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. بنیاد میراث ایران. تهران
 مددی، ظهراب (1392)، واژه نامه زبان بختیاری، اهواز، انتشارات آیات
 معینی سام، بهزاد (1401): خاستگاه اقوام ایرانی، هندواروپاییان، ج 1، تهران، انتشارات آوای خاور
 معینی سام، بهزاد؛ محمدی اوندی، سارا (1402): سرگذشت دگرگونی آواهای زبان فارسی، تهران، انتشارات آوای خاور
 مقصودی، اسکندر (1402): ادبیات آهنگین بختیاری، تهران، انتشارات ایل دخت بختیاری
 نفیسی، علی اکبر (2535): فرهنگ نفیسی، ج 4، کتابفروشی خیام، تهران
 نیرومند، محمدباقر (1370): واژه نامه¬ای از گویش شوشتری، تهران، انتشارات فرهنگستان زبان ایران

 Anonby. Erik & Asadi Ashraf (2014): Bakhtiari Studies: Phonology, Text, Lexicon. Sweden. Uppsala Universitet
 Bartholomae. Ch. (1904): Altiranisches Wörterbuch. Strassburg. Verlag von karl Trünber.
 Beekes. R.S.P. (1995): Comparative Indo-European Linguistics. Amesterdam/Phildelphia. John Benjamins Publishing Company.
 Brown. Keith (2009): Concise Encyclopedia of languages of the World. London. Cambrudge University Press
 Cheung.J. (2007): Etymological Dictionary of the Iranian Verb. Leiden-Boston. Brill Publishing
 Chyet. Michael. L (2003): Kurdish- English Dictionary, Ferhenga Kurmanci- Inglizi. New have and London. Yale University press
 Durkin-Meisterernst. D. (2004): Dictionary of Manichaean Middle Persian and Parthian. London. Brepolis Publisher
 Frye. Richard N (2008): The Period from the Arab Invasion to the Saljuqs. Vol 4. Cambridge. The Cambridge University Press
 Garthwaite. Gene R. (2009): Khans ans Shas, a History of the Bachtiary Tribe in Iran. Londoan and New York. Cambridge University Press
 Gharib. B (1995): Sogdian Dictionary. Tehran. Farhangan Publications
 Herodotus. (1922): Histories. Vol I. Translated by Goldy. Massachusettes. Harvard University Press.
 Horn, P. (1893): Grundriss der Neupersischen Etymologie. Straussburg Verlag von karl j. trubner
 ________ (1901): Neupersiche Schriftsprache. In Grundriss der Iranischen Philologie.. Strassburg. Verlag von Karl j. Trübner
 Hübschmann. H (1895): Persischen Studien. Strassburg. Verlag von Karl j. Trübner
 Kapović Mate (2017): The Indo-European Languages. London and New York. Routledge Taylor and Francis Group.
 Kellens. Jean (1995): Liste du Verbe Avestique au un appendice sur l’orthographe des racine Avestiques. Wiesbaden. Dr. Ludwig Reichert Verlag
 Klein. Jared & Joseph. Brian (2o18): Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics. Berlin. Walter de Gruyter
 Lubotsky. A. (2007): Proto-Indo-European Etymology Dictionary. Moscow. Dnghu association publishing.
 Lurimer. Major D. L. R (1921): The Phonology of the Bakhtiari, Badakhshani and Madaglashti Dialects of Modern Persian with Vocabulary. London. Royal Asiatic Society
 Mallory. J. P & Adams. D. Q (1997): Encyclopedia of Indo-European Culture. London and Chicago. Fitzroy Dearborn Publishers
 Mackenzie. D.N. (1971): A Coincise Pahlavi Dictionary. London. Oxford University Press.
 Mayrhofer Manfred (1956): Kurzgefasstes Etymologisches Wörterbuch des Altinischen. Heidelberg. Carl Winter Universitätverlag
 Mayrhofer, M. (1992): Etymologisches wörterbuch des Altindoarischen. Band I. Heidelberg. Carl Winetr. Universitätsverlag.
 Minorsky. V. (1945): The Tribes of Western Iran. The Journal of the Royal Anthropological of Great Britain and Ireland. Vol. 75. NO ½
 Monier-Williams.M. (1999): A Sanskrit-english dictionary. Delhi. Motilal banarsidass publishers.
 Nyberg. H. S. (2003): A Manual of Pahlaci. Tehran. Asatir Publisher
 Payne J. R. (2009): Iranian Lnguages. Edoted by Bernard Comri in the World’s Major Lnguages. London and New York. Routladge Taylor and Francis Group.
 Pokorny. Julius (1930): Indo-Germanisches Etymologisches Wörterbuch. München. Francke Verlag Bern
 Rix. Helmut. (2001): Lexicon der indogermanischen verben. Wiesbaden. Dr. Ludwig Reichert Verlag.
 Rizgar. Baran (1993): Kurdish- English Dictionary. London. Peckham Hill Street
 Schmitt. Rudiger (2014): Wörterbuch der Altpersichen Konigsinschriften. Wiesbaden. Dr. Ludwid Reichert Verlag
 _______________ (1989): Compendium Linguarum Irancarum. Wiesbaden. Dr. Ludwid Reichert Verlag
 Socin. Albert (1901): Die Sprache der Kurden. In Grundriss der Iranischen Philologie.. Strassburg. Verlag von Karl j. Trübner
 Windfuhr. G. (2009): The Iranian Languages. New York. Routledge Taylor and Francis group.