واکاوی پیوند زبان و قدرت در اشعار طنز ابوالقاسم حالت با بهره‌گیری از رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف
محورهای موضوعی : اجتماعی (با ویژگی ادبی و هنری)
مجتبی دستجردی
1
,
ابراهیم رحیمی زنگنه
2
*
,
غلامرضا سالمیان
3
,
خلیل بیگ‌زاده
4
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.
2 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.
3 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.
4 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.
کلید واژه: تحلیل گفتمان انتقادی, قدرت, ایدئولوژی, شعر طنز, ابوالقاسم حالت,
چکیده مقاله :
اثرپذیری زبان از مناسبات قدرت همواره با نوعی تمایل ذاتی به پنهان‌شدن همراه است. آشکارسازی این فرآیند موضوع اصلی رویکردی است که تحت عنوان تحلیل گفتمان انتقادی توسط نورمن فرکلاف معرفی شده است. در این رویکرد که به بررسی متن به‌عنوان بستر تبلور زبان تأکید دارد، تحلیلگر در آغاز با بهره‌گیری از الگویی نظام‌مند به تجزیۀ متن می‌پردازد و سپس به تشریح ارتباط متن با بافت اجتماعی آن اقدام می‌کند؛ آنگاه با استفاده از داده‌های به‌دست‌آمده، ضمن نیم‌نگاهی به ایدئولوژی‌های بسط‌یافته در متن، ارتباط میان داده‌ها را با مناسبات قدرت در بافت اجتماعی تبیین می‌نماید. نتایج این بررسی همواره حاکی‌از آن است که پدیدآورندگان متون گاه ضمن همراهی با خواست گروه‌های مسلط، به بازتولید مناسبات قدرت می‌پردازند و گاه افزون‌بر مخالفت با ایشان، با به‌چالش‌کشیدن این مناسبات، دگرسانی در نظم گفتمانی و تسهیل در تغییر اجتماعی را میسّر می‌سازند. رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی اگرچه در بررسی بسیاری‌از متون کاربرد دارد، اما متون طنز با در‌بر‌داشتن دیدگاه‌های نقادانه نسبت‌به مسائل اجتماعی و مناسبات قدرت، تناسب بیشتری با آن دارند. جستار پیش‌روی نیز که با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و به‌روش توصیفی-تحلیلی صورت گرفته است، به واکاوی پیوند زبان و قدرت در اشعار طنز ابوالقاسم حالت با بهره‌گیری از رویکرد یادشده پرداخته است. نتایج به‌دست‌آمده گویای آن است که شاعر ضمن مخالفت با گفتمان غالب، با به‌چالش‌کشیدن مناسبات قدرتِ موجود در جامعۀ هم‌روزگار خود، به ایجاد دگرسانی در نظم گفتمانی و تسهیل در تغییر اجتماعی یاری رسانده است.
Language impressionability from power relations is always accompanied by a kind of inherent tendency to get hidden. Revealing this process is the main theme of the approach that was presented by Norman Fairclough under the title of critical discourse analysis. Of course, in this field, reviewing the text as a platform for language crystallization was emphasized, At first, the analyst first analyzes the text using a systematic model, because he can analysis a text Systematically then after that he explains the relationship between the text and the social context which obtained by data, Therefore, he should pay attention to expended ideologies in a text to understand the relationship between data with power terms in social context. The results in this way, revealed that the authors of texts, sometimes reproduce power relations while accompanying the wishes of dominant groups, and sometimes, in addition to opposing them, by challenging these relations, they make it possible to change the discourse order and facilitate social change. Although the approach of critical discourse analysis is used in the examination of many texts, satirical texts are more suited to it by including critical views on social issues and power relations. Current article, it is done by using Library refrences in analytical-descriptive method to discover and review the link between language and power in Abolqasem Halat’s satirical poems by exploting from mentioned approach. Finally, the results show that the poet, while opposing the dominant discourse, by challenging the existing power relations in her contemporary society, helped create a change in the discourse order and facilitate social change.
کتاب¬ها
آبراهامیان، یرواند. (1379). ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ گروه مترجمان، تهران: مرکز.
آبراهامیان ، یرواند. (1395). تاریخ ایران مدرن، ترجمۀ محمد‌ابراهیم فتاحی، تهران: نی.
آسابرگر، آرتور. (1398). تحلیل گفتمان کاربردی، ترجمۀ حسین پاینده، تهران: مروارید.
آقاگل‌زاده، فردوس. (1393). تحلیل گفتمان و کاربرد‌شناسی، تهران: نویسۀ پارسی.
اصلانی، محمدرضا. (1387). فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز، تهران: کاروان.
بیکر، پل، و الس، سیبونل. (1398). فرهنگ مفاهیم کلیدی تحلیل گفتمان، ترجمۀ داود کوهی، تبریز: آکادمیک.
پالتریج، برایان. (1395). درآمدی بر تحلیل گفتمان، ترجمۀ طاهره همتی، تهران: نویسۀ پارسی.
پزشکزاد، ایرج. (1384). طنز فاخر سعدی، تهران: ثاقب.
حالت، ابوالقاسم. (1325). فکاهیات، 2 جلد، تهران: شرکت سهامی چاپ چهر.
حالت، ابوالقاسم. (1362). دیوان خروس لاری، تهران: تالار کتاب.
حالت، ابوالقاسم. (1372). دیوان شوخ، تهران: ما.
حالت، ابوالقاسم. (1370). دیوان ابوالعینک، تهران: سنایی.
عضدانلو، حمید. (1380). گفتمان و جامعه، تهران: نی.
فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمۀ گروه مترجمان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
لمتون، آن کاترین سواین‌فورد. (1345). مالک و زارع در ایران، ترجمۀ منوچهر امیری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مجابی، جواد. (1395). تاریخ طنز ادبی ایران، 2 جلد، تهران: ثالث.
مکین، دیوید، و آمیر، آندره. (1397). چگونه تحلیل گفتمان انتقادی انجام دهیم، ترجمۀ مهدی کوچک‌زاده، تهران: سورۀ مهر.
وحیدیان کامیار، تقی، و عمرانی، غلامرضا. (1392). دستور زبان فارسی، تهران: سمت.
ویداوسون، اچ جی. (1395). تحلیل گفتمان، ترجمۀ نگار ایلغمی و نگار داوری اردکانی، تهران: جامعه‌شناسان.
مقالات
ایرانی، محمد، سالمیان، غلامرضا، و منصوری، زهرا. (1398). تحلیل واژگان مرتبط‌با اجتماعیات در خمسۀ نظامی با رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف. متن‌پژوهی ادبی، 23 (80)، 33-60. Doi:10.22054/ltr.2018.19825.1789
باقری، سیده الهام، و خاتمی، احمد. (1402). شگردهای طنزپردازی در حدیقه الحقیقه سنایی و کارکرد ارتباطی آن. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 15(56)، 552-586. Doi:10.30495/dk.2023.1970926.2604
سادات ناصری، زهره، فاروقی، جلیل‌الله، ناصری، امین، و محمدی، ابراهیم. (1394). تحلیل گفتمان انتقادی داستان مرگ بونصر مشکان بر‌اساس رویکرد نورمن فرکلاف. علم زبان، 3(4)، 85-110. Doi: 10.22054/ls.2015.7285
References
Books
Abrahamian, Yerevan. (2000). Iran between two revolutions, Trans. group of translators, Tehran: Markaz. [In Persian]
Abrahamian, Yerevan. (2016). History of modern Iran, Trans. Mohammadebrahim Fattahi, Tehran: Ney. [In Persian]
Aqagolzade, Ferdows. (2014). Discourse analysis and pragmatics, Tehran: Nevise-ye parsi. [In Persian]
Asaberger, Arthur. (2019). Applied discourse analysis, Trans. Hoseyn Payande, Tehran: Morvarid. [In Persian]
Aslani, Mohammad Reza. (2008). Glossary of satire terms, Tehran: Karevan. [In Persian].
Azodanloo, Hamid. (2001). Discourse and society, Tehran: Ney. [In Persian]
Baker, Paul, & Ellece, Sibonelle. (2019). A dictionary of key concepts of discourse analysis, Trans. Davood Koohi, Tabriz: Academic. [In Persian]
Fairclough, Norman. (2000). Critical analysis of discourse, Trans. group of translators, Tehran: Markaz-e motale’at va tahqiqat-e rasaneha. [In Persian]
Halat, Abu al-Qasim. (1946) Fokahiyat, Vol 2, Tehran: Chehr. [In Persian]
Halat, Abu al-Qasim. (1983) Divan-e khroos lari, Tehran: Talar-e ketab. [In Persian].
Halat, Abu al-Qasim. (1991) Divan-e abol’eynak, Tehran: Sanayi. [In Persian]
Halat, Abu al-Qasim. (1993) Divan-e shookh, Tehran: Ma. [In Persian]
Lambton, Anne Catherine Swynford. (1966). Owner and farmer in Iran, Trans. Manoochehr Amir, Tehran: Bongah-e tarjome va nashr-e ketab. [In Persian]
Machine, David, & Amir, Andre. (2018). How to do critical discourse analysis, Trans. Mahdi Koochakzade, Tehran: Soore-ye mehr. [In Persian]
Mojabi, Javad. (2016). The history of Iranian literary satire, Tehran: Sales. [In Persian]
Paltridge, Brian. (2016). An introduction to discourse analysis, Trans. Tahere Hemmati, Tehran: Nevise-ye parsi. [In Persian]
Pezeshkzad , Iraj. (2005). Saadi's great satire, Tehran: Saqeb. [In Persian]
Vahidian kamyar, Taghi, & Omrani, Gholamreza. (2013) Persian grammer, Tehran: Samt. [In Persian]
Widdawson, H.G. (2016). Discourse analysis, Trans. Negar-e Ilqami & Negar Davari Ardakani, Tehran: jame’eshenasan. [In Persian]
Articles
Baqeri, S.E. & Khatami, A. (2023). The Modes of Satire in Hadiqat al-Haqiqah Sana'i and its Communicative. Interpretation and analysis of Persian language and literature texts (Dehkhoda), 15(56), 552-586. doi: 10.30495/dk.2023.1970926.26 04. [In Persian]
Irani, M., Salemian, Q., & Mansuri, Z. (2019). Analysis of vocabulary related to societies in the Nezami’s Khamse with the approach of critical analysis of Fairclough discourse. Literary research text, 23(80), 33-60. doi:10.22054/ltr.2018.1 9825.1789. [In Persian]
Sadatnaseri, Z., Faruqi, J., Naseri, A., & Mohammadi, E. (2015). Analyzing the critical discourse of the story of the death of Bunasr-e Moshkan based on Norman Fairclough's approach. Language science, 3(4), 85-110. doi: 10.22054/ls.2015. 7285. [In Persian]