دو پهلوگویی و تداعی اندیشه های اجتماعی در غزل های حافظ

محورهای موضوعی : اجتماعی (با ویژگی ادبی و هنری)

محمد پوریاورچوبر ¹ , احمدرضا نظری چروده ² , معصومه نظری چروده ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/02/29 تاریخ پذیرش : 1401/04/22 تاریخ انتشار : 1402/10/01

کلید واژه: سخن دوپهلو, قدرت, ایهام, تداعی معانی, حافظ,

چکیده مقاله :

حضور جاودانۀ حافظ نه تنها در تاریخ و تاریخ ادبی ایران، بلکه در ذهن و ضمیر فارسی زبانان سراسر جهان، او را به یک خاطرۀ ازلی تبدیل کرده و به همین دلیل دربارۀ او و شعرش، از جهات مختلف و به فراوانی، سخن گفته شده است. اما باب بحث و گفتگو دربارۀ پوشیده گویی و بیان غیر مستقیم و پرابهام و ایهام روی دادها و طنزهای گزنده و کنایه های رسوا کننده و شگردهای زبانی دیگری که به دو پهلوگویی هایش باز می گردد، همچنان باز است. در نوشتۀ حاضر ساختار و محتوای دو پهلوگویی های حافظ که از ویژگی های بارز سبک اوست، بررسی و تحلیل شده است. این ویژگی شعر او در اثر تسلسل خواطر و تداعی معانی ذهن را درگیر می کند و در عین حال هرگز هم به قطعیت نمی رسد. این فضیلت بی همتای شعر حافظ که کلام او را از سخن دیگران متمایز می سازد و سبب اعتلا و جاودانگی آن می گردد، قاب و قالبی برای بیان اندیشه هایی است که بیانشان به صورت صریح خالی از خطر نبوده است. حافظ با همین شگرد است که در برابر قدرت حاکم می ایستد و به یاری آن، گفتمان مسلط حکومت را وارونه می کند و به رهایی مردم از جمود و خشک اندیشی و وابستگی ‌هایشان کمک می کند. داد ‌ه های این تحقیق از رهگذر مطالعات کتابخانۀ فراهم آمده و با استفاده از روش تحلیلی توصیف شده است. مهم ترین دستاورد این پژوهش این است که ابزارهای پوشیده گویی و ایهام های حافظ، در همان حال که جزیی از اندیشۀ ساختارمند او به شمار می آیند، در پیوند با خود هم نوعی از ساختار سیاسی و ضد قدرت را نشان می دهد.

چکیده انگلیسی:

Hafez's eternal presence not only in the history and literary history of Iran but also in the minds and consciences of Persian speakers around the world, has made him an "eternal memory" and for this reason, he and his poetry have been spoken about in many different ways. But it is still open to the discussion of covertness and indirect and pragmatic expression and confusion over events and biting satires and scandalous ironies and other linguistic tricks that go back to its two sides. In the present article, the structure and content of Hafez's ambiguities prominent features of his style are examined. As a result of the sequence of thoughts and associations, the meanings of the mind are involved and at the same time it never reaches certainty, it has been studied and analyzed. This unique virtue of Hafez's poetry, which distinguishes his words from the words of others and causes its exaltation and immortality, is a framework for expressing ideas that have not been explicitly expressed without danger. It is with this tactic that Hafez stands up to the ruling power and, with its help, overthrows the dominant discourse of the government and helps to free the people from their stagnation and arrogance and dependencies. The data of this research have been provided through library studies and have been described using analytical methods. The most important achievement of this research is that its cover-ups and ambiguities, where something is thought of in the structure of India, show a kind of political structure and power in relation to itself.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها ابن ابی الاصبع (1368) بدیع القرآن، مترجم سید علی میرلوحی، مشهد: آستان قدس رضوی. اختیار، منصور (1348) معنی‌شناسی، تهران: دانشگاه تهران. انوری، حسن (1368) یک قصه بیش نیست، تهران: علمی. انوری، حسن (1380) فرهنگ سخن، تهران: سخن. انوری، حسن، عالی عباس آباد، یوسف (1393) بلاغت (بدیع و بیان)، تهران: فاطمی. اهور، پرویز (1363) کلک خیال‌انگیز، تهران: زوار. ایبرمز ، ام. اچ، هرفم، جفری گالد (1387) فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی، مترجم سعید سبزیان، تهران: انتشارات رهنما. ایگلتون، تری (1368) پیش درآمدی بر نظریۀ ادبی، مترجم عباس مخبر، تهران: مرکز. آق سردار، نجفقلی میرزا (1355) دُرۀ نجفی، تهران: فروغی. برونو، فرانکو (1370) فرهنگ توصیفی روانشناسی، ترجمۀ فرزانه طاهری و مهشید یاسایی، تهران: انتشارات طرح نو. پورنامداریان، نقی (1382) گمشدۀ لب دریا، تهران: سخن. پین، مایکل (ویراستار) (1382) فرهنگ اندیشۀ انتقادی، مترجم پیام یزدان جو، تهران: مرکز. تقوی، نصرالله (1363) هنجار گفتار، اصفهان: فرهنگ سرای اصفهان. حافظ، شمس‌الدین محمد (1369) دیوان، به اهتمام غنی و قزوینی، تهران: زوار. حمیدیان، سعید (1395) شرح شوق، جلد 1، تهران: نشر قطره. خرمشاهی، بهاءالدین (1361) ذهن و زبان حافظ، تهران: نشر نو. رازی، شمس قیس (1360) المعجم فی تعابیر اشعار العجم، به تصحیح مدرس رضوی، تهران: زوار. رحیمی، مصطفی (1371) حافظ اندیشه، تهران: نشر نور. روح‌الامینی، محمود (1388) بازتاب قشربندی اجتماعی در دیوان حافظ، جلد 15، تهران: پاژنگ. زرین کوب، عبدالحسین (1363) شعر بی‌دروغ، شعر بی‌نقاب، تهران: جاویدان. زرین کوب، عبدالحسین (1364) از کوچۀ رندان، تهران: امیرکبیر. سجادی، ضیاءالدین (1366) ایهام و تناسب در شعرخاقانی و شعر حافظ، جلد 2، تهران: پاژنگ. سجودی، فرزان (1382) نشانه‌شناسی کاربردی، تهران: نشر قصه. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391) رستاخیز کلمات، تهران: سخن. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1397) این کیمیای هستی، جلد 3، تهران: سخن. شمیسا، سیروس (1388) نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس. صفوی، کورش (1380) از زبان شناسی به ادبیات، جلد 2، تهران: حوزۀ هنری. عقدایی، تورج (1396) بدیع در شعر فارسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی. غنی، قاسم (2536) تاریخ عصر حافظ، تهران: زوّار. فتوحی، محمود (1392) سبک‌شناسی، تهران: سخن. فرشیدورد، خسرو (1375) نقش آفرینی‌های حافظ، تهران: صفی علیشاه. فشارکی، محمد (1379) نقد بدیع، تهران: سمت. کادن، جی ای (1380) فرهنگ توصیفی ادبیات و نقد، مترجم کاظم فیروزمند، تهران: نشر شادگان. کزازی، میرجلال‌الدین (1373) بدیع، تهران: مرکز. گریپندورف، کلوس (1383) تحلیل محتوا، تهران: نی. مجتی، مهدی (1386) بدیع نو، تهران: سخن. معین، محمد (1375) حافظ شیرین سخن، تهران: صدای معاصر. مکاریک، ایرناریما (1384) دانش‌نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، مترجمان مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگاه. میرزانیا، منصور (1382) فرهنگنامۀ کنایه، تهران: امیرکبیر. وحیدیان کامیار، تقی (1379) بدیع، تهران: دوستان. وطواط، رشیدالدین (1362) حدایق السحر فی دقایق الشعر، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: طهوری. ولک، رنه، آوستین، وارن (1373) نظریۀ ادبیات، مترجمان ضیاء موحد و پرویز مهاجر، تهران: علمی و فرهنگی. هروی، حسینعلی (1367) شرح غزل‌های حافظ، جلد 1، تهران: نشر نو.

_||_

Books Aghdaei, Touraj (2017) Novel in Persian poetry, Tehran: University Publishing Center. [In Persian] Ahura, Parviz (1984) Imaginary Property, Tehran: Zavar. [In Persian] Anvari, Hassan (1989) It is not more than a story, Tehran: scientific. [In Persian] Anvari, Hassan (2001) FarhangSokhan, Tehran: Sokhan. [In Persian] Anvari, Hassan & Ali Abbasabad, Yousef (2014) Rhetoric (novel and expression), Tehran: Fatemi. [In Persian] Bean, Michael, (Editor) (2003) Culture of Critical Thought, Trans. PayamYazdanjoo, Tehran. Center. [In Persian] Bruno, Franco (1991) Descriptive Culture of Psychology, Trans. Farzaneh Taheri and MahshidYasai, Tehran: Tarh-e No Publications. [In Persian] Ekhtiar, Mansour (1969) Semantics, Tehran: University of Tehran. [In Persian] Farshidvard, Khosrow (1996) Hafez's roles,, Tehran: Safi Alisha. [In Persian] Fesharaki, Mohammad (2000) Criticism, Tehran: Samat. [In Persian] Fotouhi, Mahmoud (2013) Stylistics, Tehran: Sokhan. [In Persian] Ghani, Qasem (2536) History of Hafez era, Tehran: Zavar. [In Persian] Greenpdorf, Kloss (2004) Content Analysis, Translator, Tehran: Ney. [In Persian] Hafez, Shamsuddin Mohammad (1990) Divan of Ibn Hisham Ghani and Qazvini, Tehran: Zavar. [In Persian] Hamidian, Saeedov (2016) SharhShogh, vol. 1, Tehran: Qatreh Publishing. [In Persian] Heravi, Hossein Ali (1988) description of Hafez's lyric poems, vol. 1, Tehran: new publication. [In Persian] Iberms, M.. H, Herfam, Jeffrey Gald (2008) Descriptive Dictionary of Literary Terms, Trans. Saeed Sabzian, Tehran: Rahnama Publications. [In Persian] Ibn Abi Al-Asba (1989) Badi 'al-Quran, Trans. by Seyyed Ali Mirlouhi, Mashhad: Astan Quds Razavi. [In Persian] Ingleton, Terry (1989) Introduction to Literary Theory, Trans. Abbas Mokhber, first edition, Tehran: center. [In Persian] Kaden, GE (2001) Descriptive Culture of Literature and Criticism, Tr ans.KazemFiroozmand, Tehran. Shadegan Publishing. [In Persian] Kazazi, Mir Jalaluddin (1373) Badie, Tehran. Center. [In Persian] Khorramshahi, Bahauddin (1982) Hafez Mind and Language, Tehran: New Publishing. [In Persian] Makarik, IRnarima (2005) Encyclopedia of Contemporary Literary Theories, translated by Mehran Mohajer and Mohammad Nabavi, Tehran: Agah. [In Persian] Mirzania, Mansour (2003) FarhangnamehKanayeh, Tehran: Amirkabir. [In Persian] Moin, Mohammad (1996) Hafez ShirinSokhan, Tehran: contemporary voice. [In Persian] Mojtaba, Mehdi (2007) Badie No, Tehran: Sokhan. [In Persian] Najafgholi Mirza AqSardar (1976) Najafi period, Tehran: Foroughi. [In Persian] Pournamdarian, Naghi (2003) Lost by the Sea, Tehran: Sokhan. [In Persian] Rahimi, Mostafa (1992) Hafez Andisheh, Tehran: Noor Publishing. [In Persian] Roh Al-Amini, Mahmoud (2009) Reflection of social stratification in Hafez's divan, vol. 15, Tehran: Pajang. [In Persian] Safavid, Kourosh (2001) From Linguistics to Literature, Volume 2, Tehran: Arts Center. [In Persian] Sajjadi, Zia-ud-Din (1987) Ambiguity and Proportion in Khaghani Poetry and Hafez Poetry, Vol. 2, Tehran: Pajang. [In Persian] Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (2012) The Resurrection of Words, Tehran: Sokhan. [In Persian] ShafieeKadkani, Mohammad Reza (2018) This Alchemy of Existence, Volume 3, Tehran: Sokhan. [In Persian] Shamisa, Sirus (2009) A new look at the novel, Tehran: Ferdows. [In Persian] Shams QaisRazi (1981) Dictionary in the interpretations of non-Arabic poems, edited by ModarresRazavi, Tehran: Zavar. [In Persian] Sojudi, Farzan (2003) Applied Semiotics, Tehran: story publishing. [In Persian] Taghavi, Nasrollah (1984) the norm of speech, Isfahan, Isfahan Cultural Center. [In Persian] Vahidian Kamyar, Naghi (2000) Badie, Tehran: friends. [In Persian] Volk, Rand and Austin, Warren (1994) Literary Theory, translated by Zia Movahed and ParvizMohajer, Tehran: scientific and cultural. [In Persian] Watawat, Rashid al-Din (1983) Hadayiq al-Sahar fi Daqiqat al-Sha'r, edited by Abbas Iqbal Ashtiani, Tehran: Tahoori. [In Persian] Zarrinkoob, Abdolhossein (1984) Poetry without lies, poetry without mask, Tehran: Javidan. [In Persian] Zarrinkoob, Abdolhossein (1985) from Rendan Alley, Tehran: Amirkabir. [In Persian]