بررسی و تحلیل اسطوره هبوط در متون منثور عرفانی

محورهای موضوعی : شعر

مصطفی گرجی ¹ , عفت نادری نژاد ²

1 - دانشیار دانشگاه پیام نور و پژوهشگر پژوهشگاه علوم انسانی جهاد دانشگاهی
2 - مدرس دانشگاه پیام نور.

تاریخ دریافت : 1394/08/22 تاریخ پذیرش : 1394/08/22 تاریخ انتشار : 1394/01/12

کلید واژه:

چکیده مقاله :

متون فارسی عرفانی، به‌ویژه متون متقدم منثور قرن پنجم و ششم به دلایل و عوامل گوناگون، بستری فراهم کرده‌اند که اسطوره گناه و هبوط آدم(ص) در کنار مؤلفه‌هایی چون اختیار و اراده انسان، آگاهی و معرفت، آزادی و جبر، بیش‌ترین بسامد را داشته باشد. در این مقاله، نویسنده ضمن بررسی مفهوم گناه و هبوط در چهار حوزه اصل واقعه هبوط، امکان هبوط، اهداف هبوط و نتایج هبوط، مهم‌ترین اشتراکات و افتراقات اندیشه عارفانی چون احمد غزالی، عین‌القضات همدانی و روزبهان بقلی را ضمن تطبیق، بررسی و تحلیل کرده است. حاصل سخن اینکه، در مجموعه متون منثور فارسی عرفانی به‌ویژه در دستگاه فکری عارفان یاد شده، مفهوم هبوط و گناه با توجه به ارکان چهارگانه آن، با رنگ و بویی اسطوره‌ای و نمادین بازتاب یافته است.

چکیده انگلیسی:

Mystical Persian texts – especially the ones belong to fifth and sixth centuries – for different reasons prepared the field that the sin and fall myths of Adam have the most frequencies beside the elements such as human will, cognition freedom and force. The present article studies and analyzes the concept of Fall and Sin in four fields and surveys the most important similarities and dissimilarities of different Gnostics such as Ahmad Ghazzali, Einol Ghozat Hamedani and … .  

منابع و مأخذ:

بقلی شیرازی، روزبهان. 1360، شرح شطحیات، هنری کربن، چ اول، تهران: انجمن ایران‌شناسی فرانسه.

بقلی شیرازی، روزبهان. 1383، عبهر العاشقین، هنری کربن، چ چهارم، تهران: منوچهری.

بقلی شیرازی، روزبهان. 1388، عرایس‌البیان فی حقایق‌القرآن، علی بابایی، چ اول، تهران: مولی.

غزالی، احمد. 1368، سوانح، هلموت ریتر، چ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

غزالی، احمد. 1370، مجموعه آثار فارسی احمد غزالی، احمد مجاهد، اول، تهران: دانشگاه تهران.

غزالی، احمد. 1376، مجالس(تقریرات احمد غزالی)، احمد مجاهد، چ اول، تهران: دانشگاه تهران.

همدانی، عین القضات. 1377، رساله لوایح، رحیم فرمنش، چ اول، تهران: منوچهری.

همدانی، عین القضات. 1377، نامه‌های عین‌القضات همدانی، ج 1و 2و 3، علینقی منزوی، چ اول، تهران: اساطیر.

همدانی، عین القضات. 1378، شکوی‌الغریب(دفاعیات و گزیده حقایق عین‌ القضات همدانی)، ترجمه دو رسالة شکوی‌ الغریب و زبدة ‌الحقایق، قاسم انصاری، چ اول، تهران: انتشارات منوچهری.

همدانی، عین القضات. 1379، زبدة ‌الحقایق، عفیف عسیران، چ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

همدانی، عین القضات. 1386، تمهیدات، عفیف عسیران، چ هفتم، تهران: منوچهری.

 

پایان‌نامه‌ها

باقری، معصومه. 1381، «بررسی هبوط آدم در ادبیات عرفانی منتخب نظم و نثر فارسی»، پایان‌نامه ارشد، دانشگاه بوعلی سینا،.

بهمنی، فرانک. 1379، «گناه مانع معرفت»، پایان‌نامه ارشد، دانشگاه قم.

حسنی جلیلیان، محمدرضا. 1385، «هبوط و جلوه‌های آن در ادب عرفانی فارسی(تا عصر حافظ)»، رساله دکتری، دانشگاه شهید بهشتی.

دیلم، نعمت الله. 1385، «هبوط و جلوه‌های آن در متون عرفانی ادب فارسی»، پایان‌نامه ارشد، دانشگاه علوم انسانی و اجتماعی مازندران.

زارع پور، اسماعیل. بی‌تا، «گناه نخستین هبوط حضرت آدم^(ع) در تورات، انجیل و قرآن و عرفان اسلامی»، پایان‌نامه.

صالحی، مجید. 1383، «تحلیل داستان آدم در قرآن»، رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس قم.

فروزانفر، عبدالله. 1377، «داستان آدم^(ع) در قرآن و تورات»، پایان‌نامه، دانشگاه تربیت مدرس.