قرآنی‌ترین شهید تاریخ در آیینۀ شعر پارسی از کسایی تا تجلی
محورهای موضوعی : شعر
1 - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهبهان و صدا و سیما (کارشناس ارشد فلسفه و حکمت اسلامی و دکترای عرفان اسلامی) (استادیار).
کلید واژه:
چکیده مقاله :
مفسران بلند آوازۀ قرآن، با نقل حدیثی از امام رضا در کتاب عیون اخبارالرضا، براین‌باورند که مراد از ذبح عظیم در آیۀ 107 سوره صافات: وَفَدَیْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ، حسین‌بن علی است. وی ذبیح‌الله و ثارالله است که قربانی شدنش در سال 61 ق تحقق یافت و بی‌گمان خدایی‌ترین و قرآنی‌ترین شهید تاریخ است. ازاین‌رو سرایندگان شعر و ادب پارسی، دربارۀ بزرگی مقام و سترگی قیام خدایی و نیز شکوه و جاودانگی‌اش، سروده‌های تأثیرگذار و دل‌انگیزی به یادگار نهاده‌اند که به‌طبع نگاهی قرآنی و اهتمامی آیینی است. برجسته‌ترین قطعۀ تاریخی که سرایندگان پارسی‌گوی به آن پرداخته‌اند، قطعۀ بی‌همتای عاشوراست که با درخشش حسین و یاران غیور و شورمندش در سرزمین کربلا رخ نمود. با نگاه به این حماسۀ بزرگ و گرانبهاست که شاعران پارسی‌سرای، زنجیرۀ زرینی از سرایندگی را شکل داده‌اند و شیواترین و شورانگیزترین اشعار عاشورایی را سروده‌اند. این مقاله بر آن است تا شاعران و اشعار عاشورایی را دربارۀ حضرت ثارالله‌ـ آن اَبَر شهید ایمان و قرآن‌ـ به‌گونه‌ای کلی و گزیده، از کسایی مروزی تا تجلی بهبهانی بیان و بررسی نماید.
Quoting a Hadith from Imam Reza, distinguished interpreters of the Holy Quran argue that by “The Great Sacrifice” in the Holy Verse “And We sacrificed it with The Great Sacrifice”, the Holy Qur’an is pointing to Hussein b. Ali. He is “God’s Sacrifice” and “God’s Blood” whose sacrifice occurred in 61 A.H. Definitely he is the most spiritual and Quranic martyr in human history. Therefore, Persian poets and authors have created significant and influential poems on the magnitude of Imam Hussein’s spiritual uprising. The most outstanding historical theme addressed by various Persian artists is the unique issue of Ashura which was realized through the brilliant acts of Hussein and his loyal and valiant comrades in Karbala. Being inspired by this great and invaluable epic, Persian artists have created a prominent literature, including the most eloquent and exalting poems on Ashura. The present article aims to review Ashura literature, from Kasayee Maroozi to Behbahani Tajali.
اقبال آشتیانی، عباس. (1346). تاریخ مفصل ایران. تهران: کتابخانۀ خیام.
براون، ادوارد. (1354). تاریخ ادبیات ایران. ترجمۀ رشید یاسمی. تهران: مروارید.
بیدل دهلوی، مولانا عبدالقادر. (1371). از چیدن رنگ. به کوشش محمد کاظم کاظمی و... . مشهد: انتشارات آیین تربیت.
-----------. (1376). کلیات بیدل. ج اول و دوم. تهران: انتشارات الهام.
تجلی بهبهانی، حاج بشیر. (1387). تجلی عشق. آبادان: انتشارات ابوالفضل العباس.
-----------. (1389). تجلی نور. آبادان: انتشارات ابوالفضل العباس.
حافظ. (1379). دیوان حافظ. تصحیح بهاءالدین خرمشاهی. تهران: انتشارات دوستان.
حرالعاملی، محمدبن‌الحسن. (1387). وسائل‌الشیعه. ج 10. تحقیق شیخ عبدالرحیم ربانی شیرازی. تهران: نشر مکتبة‌الاسلامیه.
خرمشاهی، بهاءالدین. (1375). قرآن کریم. ترجمه و توضیح و واژه‌نامه. تهران: جامی و نیلوفر.
خوسفی، محمدبن‌حسام. (1366). دیوان اشعار. به اهتمام احمد احمدی بیرجندی و محمد تقی سالک. تهران: انتشارات اداره کل حج و زیارت.
درگاهی، حسین و... . (1387). شورش در خلق عالم. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
زورق، محمدحسن. (1386). خورشید در خون. تهران: انتشارات سروش.
سامانی، عمان. (1381). گنجینة‌الاسرار. با شرح ابراهیم کلانتری. تهران: دفتر نشر معارف.
سعدی شیرازی، مصلح‌الدین. (1369). کلیات. تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: امیرکبیر.
سنایی غزنوی، ابومجد مجدودابن‌آدم. (1344). حدیقة‌الحقیقه و شریعة‌الطریقه. تصحیح مدرس رضوی. تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی علمی.
الصدوق (ابن بابویه قمی)، ابی‌جعفر محمد. (بی‌تا). عیون اخبارالرضا. ترجمه و شرح محمدتقی اصفهانی مشهور به آقا نجفی. قم: انتشارات علمیه اسلامیه.
صفا، ذبیح‌الله. (1374). گنج سخن. ج 1. تهران: انتشارات ققنوس.
طوسی، خواجه نصیرالدین. (1361). اساس‌الاقتباس. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فرغانی، سیف. (1341). دیوان سیف فرغانی. به تصحیح و اهتمام دکتر ذبیح‌الله صفا، تهران: انتشارات فردوس.
قزوه، علی‌رضا. (1386). با کاروان نیزه. تهران: نشر سورۀ مهر.
القمی، شیخ عباس. (بی‌تا). سفینة‌البحار. تهران: انتشارات سنائی.
کسایی مروزی، ابوالحسن. (1364). دیوان اشعار. تصحیح مهدی درخشان. تهران: لاله‌زار تهران.
لاهوری، اقبال. (1343). کلیات اشعار فارسی. مقدمه احمد سروش. تهران: کتابخانۀ سنائی.
محتشم کاشانی، علی‌بن احمد. (1387). دیوان اشعار. تصحیح احمدبهاروند. تهران: نگاه. چاپ 4.
مطهری، مرتضی. (1365). حماسۀ حسینی. ج 3. تهران: انتشارات صدرا.
مظفر، محمدرضا. (1400ق). المنطق. بیروت: دارالتعارف.
مولوی بلخی، جلال‌الدین محمد. (1362). مثنوی معنوی. نسخۀ نیکلسون. تهران: امیرکبیر.
-----------. (1374). شرح مثنوی معنوی. نسخۀ نیکلسون. تهران: علمی و فرهنگی.
نوری، میرزا حسین. (بی‌تا). مستدرک الوسائل. جلد 10. تهران: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.