درون‌مایه اشعار حکمی ناصرخسرو و ابوالعتاهیه
محورهای موضوعی : شعر
فضل الله رضایی اردانی
1
(
رییس و عضو هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان یزد، ایران(استادیار).
)
غلامرضا هاتفی مجومرد
2
(
مدرس زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان یزد، ایران
)
کلید واژه:
چکیده مقاله :
ناصرخسرو و ابوالعتاهیه از جمله شاعرانی هستند که حکمت را در مضامین شعری خود جای داده و مفاهیم آن را به شکل والایی پرورانده اند. این دو شاعر بزرگ با بیان این مفاهیم متعالی حکمی، از سردمداران این عرصه به شمار می آیند و با وجود شباهت ها، تفاوت هایی نیز در بیان مضامین حکمی آن‌ها دیده می‌شود. این پژوهش با بررسی بسامد این مضامین، سعی بر توضیح شباهت ها و تفاوت های موجود در اشعار دو شاعر دارد. نتایج این بررسی نشان می دهد که هر دو شاعر، در پی بیان مفاهیم حکمی و فلسفی در شعرشان بوده اند. اما ناصرخسرو با تکیه بر اصول اخلاقی، اعتقادی و عملی، از این مفاهیم، بهره بیش‌تری برده است. به نظر می رسد که او به حکم رواج اشعار عربی در آن زمان در میان ایرانیان و بنا بر شیوه های تعلیمی رایج در عصر خود، با اشعار شاعران عرب به ویژه ابوالعتاهیه آشنا بوده و می توان گفت که به نوعی به مضامین و حکمت های شعر وی نظر داشته است.
Naser Khosrow and Abū l-Atāhiyya are the poets who developed philosophy in their poetic concepts. These two great poets are known as the pioneers of this field in spite of similarities and differences in expressing the purpose; the present paper tries to explain the similarities and differences by studying the frequency of those concepts. The results show that both poets attempted to express philosophical concepts in their poems. But Naser Khosrow have enjoyed the mentioned concepts based on ethical, religious and practical principles. It seems that he was familiar with the common Arabic poetry among Iranians of that era – especially Abū l-Atāhiyya. It could be claimed that he was affected by Abū l-Atāhiyya's concepts and philosophies.
قرآن کریم.
ابن الاثیر، عزالدین علی بن محمد. 1965م، الکامل فی التاریخ، بیروت: بی نا.
ابوالعتاهیه، اسماعیل بن قاسم. 1406ق، دیوان، بیروت: دار الجنان.
الاصفهانی، ابوالفرج. 1965م، الأغانی، بیروت: دار الفکر.
جوادی آملی، عبدالله. 1386ش، رحیق مختوم(شرح حکمت متعالیه صدرالدین شیرازی)، ج 1، قم: اسراء.
حکیمی، محمود. 1385ش، در مدرسه ناصرخسرو، تهران: نشر قلم.
راغب اصفهانی، حسین بن محمّد. 1412ق، المفردات فی غریب القرآن، دمشق: دار القلم.
رزمجو، حسین. 1369ش، شعر کهن فارسی در ترازوی نقد اخلاق اسلامی، مشهد: نشر آستان قدس رضوی.
زرین کوب، عبدالحسین. 1371ش، آشنایی با نقد ادبی، چ 8، تهران: سخن.
صفا، ذبیح الله. 1384ش، تاریخ ادبیّات ایران، چ 24، تهران: ققنوس.
طباطبایی، سید محمّدحسین. 1382ش، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه محمّدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
الفاخوری، حنا. 1368ش، تاریخ ادبیات عربی، ترجمه عبدالحمید آیتی، تهران: توس.
فروزانفر، بدیع الزمان. 1339ش، سخن و سخنوران، تهران: انتشارات علمی.
قبادیانی، ناصر خسرو. 1357ش، دیوان اشعار حکیم ناصر خسرو قبادیانی، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، ج1، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل شعبه تهران.
قبادیانی، ناصر خسرو. 1387ش، دیوان، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقّق، چاپ هفتم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
قرشی، سید علی اکبر. بی تا، قاموس القرآن، مج 2، بی جا: نشر دار الکتب الاسلامیه.
الکفراوی، محمد عبد العزیز. اسطورة الزهد عند ابی العتاهیة، قاهره: دار نهضة مصر للطبع و النشر.
مسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین. 1937م، مروج الذهب ومعادن الجواهر، تحقیق محی الدین عبدالحمید، بیروت: دار الفکر.
ناصرخسرو، ابومعین. 1378ش، دیوان اشعار، مجتبی مینوی و مهدی محقق، چ 5، تهران: دانشگاه تهران.
هداره، محمّد مصطفی. 1969م، اتجاهات الشعر العربی، الطبعة الثانیة، القاهره: دار المعارف.
یوسفی، غلامحسین. 1377ش، چشمهروشن، تهران: انتشارات علمی.
_||_Bibliography
The Holy Qur'an (1390). Translation of Mahdi Elahi Ghomshei.
Tehran: Elhadi. Ibn al-Aythir, Izz al-Din Ali ibn Muhammad (1965).
El kamel fi Tarikh. Beirut: Unnamed.
Abu al-Atahiah, Ismail bin Qasim (1406).
The Divan of the Poems, Beirut: Darul Jinan and the Elemental Music Shop.
Al-Esfahani, Abu al-Faraj (1965). Assailants Beirut: Daral Fakr Publishing.
Javadi Amoli, Abdullah (2007). Rahiq Makhtoom (narration of Sadr al-Din al-Shirazi), c. 1. Qom: Asra.
Hakimi, Mahmoud (2006) at Naser Khosrow School, Tehran: Publishing House.
Raghib Isfahani, Hussein ibn Muhammad (1412).
Almfrdat Fay Gharib al-Quran. Damascus: Dar al-Khalam. Razmjoo, Hossein (1369 AD). Persian poetry in the Islamic critique of Islamic ethos. Mashhad: Publishing Astan Ghods Razavi.
Zarrin Kob, Abdul Hussein (1992), Introduction to Literary Criticism, Q8, Tehran: -Sokhan.
Safa, Zabihollah. (2005), History of Iranian Literature, Q24, Tehran: Phoenix.
Tabatabaee, Seyyed Mohammad Hossein. (1382) Translation of the commentary of al-Mizan. Translated by Mohammad Bagher Mousavi Hamedani. Qom: Islamic Printing Office.
Alfakoori, Hana (1368). Arabic History, Translation by Abdolhamid Ayati, Tehran: Toos.
Forouzanfar, Badie al-Zaman. (1339). Speeches and Speakers Tehran: Scientific publications.
Ghobadi, Nasser Khosrow (1357). The poems of Hakim Nasser Khosrow Ghobadi, dedicated to Mojtaba Minavi and Mehdi Mohaghegh, 1, Tehran: Institute of Islamic Studies at McGill University, Tehran Branch.