دلالت‌مندی فضاهای داستانی ادبیات دریا در ایران و سوریه (مطالعه موردی: رمان اهل غرق از منیرو روانی‌پور و رمان الشراع و العاصفة از حنا مینه)

محورهای موضوعی : شعر

ربابه رمضانی ^{1 *} , قادر پریز ²

1 - گروه زبان و ادبیات عربی- دانشکده ادبیات فارسی و زبانهای خارجی - دانشگاه علامه طباطبایی- تهران- ایران
2 - عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه علامه طباطبائی

تاریخ دریافت : 1401/06/23 تاریخ پذیرش : 1401/12/10 تاریخ انتشار : 1403/12/20

کلید واژه: الشراع والعاصفة&quot, اهل غرق&quot, منیرو روانی پور&quot, &quot, ادبیات دریا&quot, , &quot, حنا مینه&quot,

چکیده مقاله :

داستانهایی که صحنه حوادثشان دریا است در زمره ادبیات دریا به شمار می‌آیند. دریا از مفاهیم برجسته رمانهای فارسی و سوری است. دراینمقاله، منیروروانی‌پور ازایران و حنامینه از سوریه نماینده ادبیات دریا در داستان نویسی معاصرند. نکته مهم آنکه رمانهای حوزه ادبیات دریا اغلب درپی ایجاد تحول بوده وبه حکم عمیق و ناشناخته بودن دریا، بر تغییرات ریشه‌ای و مبارزات سیاسی اجتماعی مردم تأکید دارند. در این رمانها ملوانان یا ماهیگیران و اهالی بندر نماد توده مردم به شمار میآیند.این مقاله بر آن است تا دو رمانی را که در حوزه ادبیات دریاست ضمن معرفی و تحلیل، با تفصیل بیشتری بدان ها بپردازد. رمان اهل غرق از روانی‌پور به تحولات اجتماعی مردم روستای جفره در بوشهر می پردازد و روند تغییرشان از سادگی و صمیمیت روستایی و اعتقادات بومی و سنتی به سوی جامعه مدرن و صنعتی را ترسیم و به نوعی سنت ومدرنیسم را رویاروی یکدیگر قرار می‌دهد. رمان الشراع والعاصفة ( بادبان و توفان) از حنا مینه نیز تحول جامعه سوریه از ناآگاهی وسرسپردگی، به جامعه‌ای مبازر و آگاه را حکایت دارد. با روش تحقیق توصیفی، تحلیلی مقاله، به این نتیجه می‌رسیم که جستجوی تحولات عمیق و ریشه‌ای،ارتباط مستقیم مکان با عناصر داستان،اشعار عامیانه و ادبیات دریا، تاثیر مکان بر شخصیت، شخصیت بالنده و پویا، نماد وتخیل، اسطوره‌آفرینی‌و اسطوره‌پردازی،آیین نمایی و رسومات پردازی، از ویژگی های رمان‌های ادبیات دریا به شمار میروند.

چکیده انگلیسی:

Stories with settings of the sea, the port, and the island are considered maritime literature.The sea is one of the outstanding concepts in Persian and Syrian literature.In the current study,Moniro Ravanipour from Iran and Hanna Mina fromSyria represent maritime literature in modern fiction writing.It is worth mentioning that novels in the maritime literature domain often seek to bring about change,and,as a result of the deep and unknown nature of the sea,call for radical change and emphasize the socio-political struggles of the people.In these novels,sailors or fishermen and the people of port cities and villages symbolize the masses.This study aims to introduce, analyze,and elaborate on these two novels written in the field of maritime literature:the novelAhl-e Ghargh(The Drowned)by Moniro Ravanipour and the novelAl-Shera va Al-Asifa(The Sail and the Storm).Ahl-e Ghargh refers to the people’s social changes in Jofreh village in Bushehr,Iran and illustrates their transition from rural simplicity and traditional beliefs to a modern and industrial society,considering the notion of tradition and modernism as contradictory.Moreover,the novelAl-Shera vaAl-Asifa by Hanna Mina is concerned about the evolution of theSyrian society from ignorance and submission to a warrior and well-informed society.Employing the a descriptive-analytical methodology.this research explores the impact of space on characters, the element of myth-making(mythopoeia),and the representation of rituals and customs in these two novels.Observing different elements of the story with an eye to the settings,this research finds the search for profound and fundamental change and the relationship of setting and all elements of the story as prominent characteristics of maritime novels.

متن کامل:



دلالت­مندی فضاهای داستانی ادبیات دریا در ایران و سوریه

 (مطالعه موردی: رمان اهل غرق از منیرو روانی­پور و رمان الشراع و العاصفة از حنا مینه)

 

 

 

 

 

چکیده:

 

داستان هایی که صحنه حوادثشان دریاست در زمره ادبیات دریا بشمار می آیند. دریا از مفاهیم برجسته رمانهای فارسی وسوری است. دراین مقاله، منیروروانی¬پور و حنامینه به عنوان نمایندگان ادبیات دریا در داستانویسی معاصر، اغلب درپی ایجاد تحول به حکم ناشناخته بودن دریا، بر تغییرات ریشه¬ای و مبارزات سیاسی اجتماعی مردم تأکید دارند. ملوانان، ماهیگیران و اهالی بندر نماد توده مردمند. رمان اهل غرق روانی¬پور تحولات اجتماعی مردم روستای جفره بوشهر و روند تغییرشان ازسادگی روستایی واعتقادات سنتی بسوی جامعه مدرن را ترسیم و سنت و مدرنیسم را روبروی هم قرار می¬دهد. رمان الشراع والعاصفة حنامینه تحول جامعه سوریه از ناآگاهی و سرسپردگی، بجامعه¬ای مبازر و آگاه را می نمایاند. با روش تحقیقِ توصیفی، تحلیلی مقاله، به این نتیجه می¬رسیم جستجوی تحولات ریشه¬ای، ارتباط مستقیم مکان باعناصر داستان، اشعار عامیانه، ادبیات دریا، تاثیر مکان برشخصیت، نماد وتخیل، اسطوره¬آفرینی، اسطوره¬پردازی، آیین نمایی و رسومات پردازی از ویژگیهای رمانهای ادبیات دریا بشمار میروند.

 

کلیدواژه­ها: ادبیات دریا. منیرو روانی پور. اهل غرق. حنا مینه. الشراع والعاصفة. ادبیات تطبیقی.

 

مقدمه:

دریا بخش جدایی­ناپذیر از ادبیات جهان است. «ادیسه» اثر هومر و «انئید» اثر ویرژیل در ادبیات مغرب زمین، نبرد بین قهرمان منظومه و فرمانروایان دریاها را به تصویر کشیده  است و داستان­های سندباد بحری و هزار و یک شب در ادبیات مشرق زمین نیز داستان رویارویی انسان با دریا و سفرهای دریایی به منظور کشف ناشناخته­ها را ترسیم کرده است. از سوی دیگر، دریا به دلیل ناشناخته بودن آن همواره با مفاهیم اسطوره­ای و ماورائی پیوند داشته و انسان تلاش کرده راهی به سوی کشف مجهولات دریا بگشاید و عوالم آن را به تسخیر خود درآورد.

مکان داستان و صحنه­پردازی آن یکی از مهم­ترین عناصر در رمان محسوب می­شود و انسجام و هماهنگی آن با دیگر عناصر داستان بسیار مهم و اساسی است. نویسندگانی که برآنند تا رمانی نو و متفاوت ارائه دهند سعی می­کنند مکان را در داستان خویش، به گونه­ای دیگر طراحی کنند و صحنه­های متفاوتی را بیافرینند. مکان در این نوع داستانها لزوما مکان عینی و قابل مشاهده نیست، بلکه مکان، انتزاعی و بازتاب تخیلات و رؤیاهای نویسنده داستان است که شخصیت­ها به فراخور حوادث، در آن مکان یا مکانها حضور می­یابند و داستان را جلو می­برند. نویسنده با انتخاب صحنه حوادث داستان، احساس خاصی را در خواننده به وجود می­آورد و بر تار رؤیاهای مشابه یا آرزوهای به انجام نرسیده یا عقده­های سرکوب شده زخمه می­زند. دریا در این رمان­ها دارای صفات مادی و معنوی ­می­شود و شخصیت انسانی پیدا می­کند و در خدمت حوادث داستان قرار می­گیرد. از سوی دیگر دریا منبع الهام نویسنده است و قهرمانان داستان او، از آن قدرت می­گیرند و خالق حماسه می­شوند. دریا به درون این قهرمانان نفوذ می­کند و جزئی از وجود آنان می­شود. ترکیب تکنیک­های مختلف روایت از جمله تك‌گويي­های درونی در ادبیات دریا می­تواند فضاهای جدیدی را در رمان نویسی به وجود آورد که از اهمیت صحنه داستان حکایت دارد.

بیان مسأله: داستان­هایی که حوادث آنها در دریا و ساحل رخ می­دهد در زمره ادبیات دریا یه شمار می­آیند.  فضاسازی­های دریایی نویسنده، دارای دلالتمندی­هایی است که بار فرهنگی و اجتماعی خاصی به روند داستان می­بخشد. دریا به عنوان عنصری الهام بخش در سایر اجزای داستان تاثیرگذار است. این مقاله در پی آن است که نخست، ویژگی­های ادبیات دریا را بیان کند و دلالتمندی تنوع مکان در رمان را نشان دهد و سپس دو نمونه مهم از ادبیات دریا در رمان نویسی ایران و سوریه را معرفی کرده و تحلیل نماید. 

پرسش­ها:

1.       داستان­های ادبیات دریا دارای چه ویژگی­هایی است؟

2. مکان در رمانهای روانی­پور و حنا مینه چه دلالت­های مشترک و متفاوتی دارد؟

فرضیه­ها: 

1. مبارزه در داستان­های ادبیات دریا حرف اول را می­زند و در ادبیات سوسیالیستی که نماینده آن در ادبیات داستانی عرب، حنا مینه است این مبارزه، شکل جمعی و در خدمت اهداف کارگری قرار می­گیرد.

2. در داستان­های ادبیات دریا، مکان به مثابه شبکه­ای است که سایر عناصر داستان به ویژه شخصیت­ اصلی را با خود مرتبط می­سازد و دریا به عنوان یک شخصیت مطرح می­شود.

پیشینه پژوهش:

در زمینه پژوهش حاضر، کتابها و مقالاتی نوشته شده است که در اینجا به منابعی که ممکن است به پژوهش ما نزدیک باشند اشاره می­کنیم:

1. کتاب "ادب البحر" از احمد محمد عطیة 2012: این کتاب به موضوع ادبیات دریا در شعر جاهلی و تاجران عرب و داستانهای هزار و یک شب و ادبیات مغرب زمین پرداخته است. نویسنده یک فصل از کتاب را به ادبیات دریا در رمان عربی اختصاص داده است که در بخش کوچکی از آن به آثار حنا مینه پرداخته است. البته سهم "الشراع و العاصفة" در آن بسیار ناچیز است و بیشتر شامل توصیفات حنا مینه از دریا می­شود.

2. کتاب "جمالیات المکان فی ثلاثیة حنا مینة" از مهدی عبیدی 2011: نویسنده در اين پژوهش تقسيم بندي دقيقی از انواع مکان (مکان بسته ، مکان بستۀ اجباري ، مکان بستۀ اختياري، مکان باز، مکان دوگانه و مکان انتقالي) ارائه کرده و رابطۀ مکان با شخصيت و زمان را مطرح کرده که مطالب آن کلی و عام است.

3. مقاله "بررسی تطبیقی کاربست مکان و انواع آن در نقد رمان (مورد پژوهش: اهل غرق از منیرو روانی­پور و حکایة بحار از حنا مینة)" 1399. نویسنده در این مقاله بر انواع مکان به ویژه بر مکان باز و بسته تاکید بیشتری دارد.

4. مقاله "الطروسیة و عالم حنا مینة الروایی" از نجاح عطار 1974: این مقاله بیشتر به شخصیت قهرمان رمان الطروسی پرداخته است.

وجه تمایز مقاله حاضر با منابعی که در این زمینه نگاشته شده این است که مقاله حاضر بیشتر بر ویژگی­های ادبیات دریا و مکان­های مربوط به دریا در رمان­های اهل غرق و الشراع و العاصفة متمرکز شده است.

ادبیات دریا در رمان­های فارسی 

ادبیات اقلیمی در رمان­نویسی ایران به دلیل تنوع آّب و هوایی، اهمیت زیادی دارد و داستان­های دریایی بخش مهمی از ا ین ادبیات را تشکیل می­دهد. احمد محمود، صادق چوبک، منیرو روانی­پور، محمد رضا سرشار از نویسندگان ادبیات دریا در ایران هستند. نویسنده بارز مکتب داستان نویسی جنوب، احمد محمود در رمان «داستان یک شهر» به زندگی دریانوردان مبارز و کوشای جنوب کشور پرداخته است. صادق چوبک، بزرگ نویسنده­ی دریا در رمان مشهور تنگسیر، زندگی مردم جنوب ایران را به تصویر می­کشد و قهرمان او مردی ساده و بی­آلایش است که چون نظام قضایی و امنیتی کشور را حامی خود نمی­بیند یک تنه به اجرای قانون می­پردازد. رمان «گرداب سکندر» از محمدرضا سرشار، دیگر داستان دریایی است که نویسنده در آن به زندگی ملوانی نابینا و فداکار پرداخته است. وی در برابر ستمی که بر او رفته به مبارزه می­پردازد. منیرو روانی­پور، برجسته ترین نویسنده ادبیات دریا در ایران به شمار می رود که دریا با داستان­های وی عجین شده است.

ادبیات دریا در رمانهای عربی

با وجود این‌که جهان عرب سواحل دریایی طولانی دارد و بر خلیج و دریا و اقیانوس مشرف است، اما به دریا در ادبیات داستانی عربی کمتر توجه شده و بیشتر، فضاهای شهر و روستا و زمینه‌های مأنوس و معمول را مدنظر قرار داده است. «اگر هرمان ملویل نویسنده «موبی دیک» اولین رمان نویس دریا در ادبیات جهانی باشد، حنا مینه خالق اثر «الشراع و العاصفه» (و دیگر رمان های دریایی او)، اولین رمان نویس دریایی در ادبیات معاصر عرب است، چون دریا در زندگی و ادبیات داستانی وی نقش اساسی دارد». (محمد عطیة 2021: 145) بعضی از منتقدین او را به عنوان نویسنده‌ دریا (کاتب البحر) به حساب می‌آورند. او که این صفت را می­پسندد می‌گوید: «من می‌خواهم در رمان‌هایم به مناطق جدیدی در رمان نویسی عربی بپردازم، از جمله دریا، جنگل، صحنه‌های نبرد» (مینة 2000: 5) رمان ­هایی مثل «السفینه» جبرا ابراهیم جبرا (فلسطین) و «من مکة الی هنا» صادق النیهوم (لیبی) از معدود رمان‌هایی هستند که در قالب ادبیات دریاست. او در الشراع و العاصفه که بزرگ‌ترین اثر اوست از زبان الطروسی، قهرمان داستان، اوج عشق خود به دریا را نشان می‌دهد. «اتفاقات این داستان در شهر ساحلی لاذقیه رخ می‌دهد. جالب این ‌جاست که بعد از چاپ این رمان بعضی از دریانوردان لاذقیه نزد مادر حنا مینه که همچنان در لاذقیه ساکن بود می‌رفتند و هر کدام که شخصیت طروسی را در خودشان یافته بودند، می‌گفتند: «طروسی پدربزرگم است ... پدرم ... بلکه خودم است». (همان: 17) حوادث این داستان، پیرامون تصاویر زیبا از دریا، صید، صیادان، کشتی‌ها، اسطوره‌های دریایی، زندگی دریانوردان، سفرهای دریایی آن‌ها وکشمکش‌های آنان می‌چرخد.

دریا در اهل غرق

داستان اهل غرق داستانی دریایی است و همه عناصر آن با دریا گره خورده است. عنوان اهل غرق یعنی غرق­شدگان نشان از داستانی دارد که نویسنده به موازات اهل روستای جفره، در اعماق دریا نیز مکانی را تصویر کرده که ساکنان آن را اهل غرق نامیده و بین این دو مکان ارتباط برقرار کرده است؛ به طوری که ماهیگیران در دریا غرق می­شوند و به اهل غرق می­پیوندند و از آن سو، پریان دریایی و آبی­ها (حاصل ازدواج ماهیگیران و پریان) به ساحل می­آیند. در واقع، نویسنده با این عنوان و با استفاده از کلمه «اهل» پلی بین ساحل و عمق دریا می­زند و ارتباط و رفت و آمد برقرار می­کند. داستان با معرفی «بوسلمه» غول دریا آغاز می­شود که می­خواهد با یکی از پریان دریایی ازدواج کند و هیجان او مردم روستای جفره را تهدید می­کند. مه جمال که نیمی انسان و نیمی پری است داوطلب می­شود خود را غرق کند و به عروسی بوسلمه برود و با نی زدن در مراسم عروسی، آبادی را از خشم بوسلمه نجات بدهد. او به دریا می­زند و یک پری دریایی او را به اعماق دریا می­برد. مه جمال در اعماق دریا همه مردان غرق شده آبادی را زنده و امیدوار می­یابد که منتظرند به خشکی برگردند. پری دریایی که مه جمال را می­بیند عاشق او می­شود و دیگر نمی­خواهد با بوسلمه ازدواج کند و مه جمال را به سطح آب برمی­گرداند. وقتی بوسلمه خبردار می­شود خشم می­گیرد و از خشم او دریا توفانی می­شود. زایر احمد که ریش سفیدِ دانای آبادی است بازوی مه جمال را زخمی می­کند تا آب دریا خونی شود و بوسلمه فکر کند مه جمال مرده است و توفان به پا نکند. یک روز مردم آبادی می­بینند که مردان غرق شده آبادی بر سطح دریا آمده­اند و می­خواهند به خشکی بیایند اما نمی­توانند. زنان آبادی با پختن نان و غذا و ایجاد انگیزه برای آنان سعی دارند ایشان را به ساحل بیاورند ولی متوجه می­شوند مردگان باید زیر آب زندگی کنند. روزی دیگر پری دریایی به خشکی می­آید تا عشق خود، مه جمال را با خود به دریا ببرد اما او در باغی مخفی می­شود و پری دست خالی به دریا بازمی­گردد. فردای آن روز در آبادی زلزله می­آید و مردم که مه جمال را عامل آن می­دانند در پی کشتن او برمی­آیند، ولی فکر می­کنند نیروی آسمانی مه جمال او را حفظ می­کند.

در فصل بعد می­بینیم مردانی موبور با لهجه­ای غریب از دریا به آبادی جفره می­آیند و به مردم، دارو و نوشیدنی می­دهند و با خود رادیو به همراه دارند که فرهنگ مردم را به تدریج تغییر می­دهد. دفعات بعد آدم های دیگری به آبادی می­آیند و مردان را به شهر می­برند تا در سخنرانی ضد دولتی شخصی به نام مرتضی شرکت کنند. نیروهای دولتی به اجتماع آنان حمله می­کنند و مه جمال دستگیر و سپس آزاد می­شود و به کوه پناه می برد تا با دولت مبارزه کند. مدتی بعد مه جمال هدف گلوله نیروهای دولتی قرار می­گیرد و می­میرد. در این فاصله، در دریای جفره نفت پیدا می­شود و تازه­واردها، مردم آبادی جفره را بیرون می­کنند و روستایی به میل خودشان می­سازند. در پایان داستان، دریای جفره خاکستری است! (نک: روانی­پور 1368)

درون مایه رمان اهل غرق، تقابل سنت و مدرنیسم است و در عین حال، احساس نوستالژیک نویسنده را نسبت به روستای جفره مطرح می­کند. خانم روانی­پور به ورود نفت و ویژگی­های جامعه صنعتی به روستای جفره اشاره می­کند و روند فروپاشی صفای روستایی و اعتقادات ساده و عامیانه مردم را گوشزد می­کند و با خاکستری نشان دادن دریای جفره در پایان داستان، اعتراض خود را نسبت به این دگرگونی و تغییر بیان می­دارد. 

دریا در الشراع و العاصفة (بادبان و توفان)

دریا مکانی اساسی است که تمامی حوادث داستان بر آن بنا شده و قرار گرفته، حتی می­توان گفت که گویی بیشتر رمانهای حنا با موج­های تند و سرکش دریا خیس شده است! ادبیات داستانی حنا مینه، حکایت مبارزات و قهرمانی­ها و فداکاری­ها علیه استعمارگران و اشغالگران و سرمایه­داران و دیگر انواع ظلم وستم است. «عنوان داستان بادبان و توفان در واقع حاوی نوعی تضاد است که بادبان، مقابله با باد و رساندن کشتی به ساحل را می­رساند و توفان بر هراس و ویرانی و مرگ دلالت دارد. توفان می­تواند نماد استعمارگران و ویرانگری آنان باشد و بادبان بر مقاومت مردم  و تلاش آنان برای ایستادگی در برابر توفان دلالت کند (برادعی 2011: 50) حنا در رمان­هایش همواره از اقشار مظلوم و فقیر حمایت می­کند. قهرمانان داستان­های او دریانوردان بی­باک و تصویرسازی­های او برگرفته از پایداری مردان دریا در برابر توفانها و سرسختی­ها و بی­رحمی­ها و سرکشی­های دریاست. دریا به عنوان مکانی باز، رؤیاهای قهرمانان را محقق می­کند و شاهد غمها و شادی­های آنان است. در آثار حنا مینه، همکاری بین شخصیت­ها و مکان و صحنه حوادث داستان به بهترین شکل تجلی یافته است. در آثار دریایی او چنان بر عنصر دریا در داستان تأکید می­شود که دریا را می­توان یکی از شخصیت­های اصلی داستان به حساب آورد. «الشراع و العاصفة بزرگ­ترین رمان نویسنده بزرگ سوری حنا مینه است» (الباردی 1993: 17) که وی از طریق الطروسی فهرمان داستان، اوج عشق خود به دریا را نشان می­دهد. حوادث این داستان در شهر ساحلی لاذقیه به هنگام جنگ جهانی دوم و اشغال سوریه توسط فرانسه رخ می­دهد. نویسنده در آغاز داستان، نبرد انسان با دریا و خشم آن را به تصویر می­کشد که همراه با ارائه تصاویری زیبا و بکر از دریا و دشواری­های دریانوردی و مبارزه با توفانهای سرکش است. در این نبرد کشتی الطروسی شکسته و غرق می­شود و او در کنار دریا قهوه­خانه­ای بنا می­کند. الطروسی در آغاز داستان، تقدیرگراست منتظر است تا سرنوشت، او را دوباره به دریا بفرستد، ولی در اثر آشنایی با استاد کامل که معلم است و افکار و اندیشه­های چپ­گرایانه در دفاع از کارگران دارد به مبارزه جمعی اعتقاد پیدا می­کند و در جریانات مبارزه ملوانان و کارگران کشتی­ها با سرمایه­داران و صاحبان مقام و ثروت قرار می­گیرد و به دفاع از ستمدیدگان می­پردازد. از سوی دیگر، آثار حنا مینه به عنوان پیشگام ادبیات سوسیالیستی در رمان، پیرامون چند محور می­چرخد که عبارتند از: «نقش برجسته مردم در جنبش­های ملی، تعهد داشتن به طبقه کارگر، مبارزه جمعی، امیدواری به آینده، ایمان به پیروزی جنبش­های مردمی بر سرمایه­داران، مبارزه با استعمارگران و احتکارکنندگان، بالابردن آگاهی مردم، گرامی­داشتن انقلابی­ها و روشنفکران، » (ناظمیان و همکار 1398: 6) در رمان الشراع و العاصفة همه این ویژگی­ها مشهود است و تضاد بین کار وسرمایه که شعار سوسیالیسم است در عنوان رمان به چشم می­خورد.

دریا برای طروسی شخصیت اصلی رمان الشراع و العاصفة، فضایی بی­نهایت است که با نشستن بر روی صخره­های ساحل دریا و نگریستن به افق، رؤیاهای خود را در سر می­پروراند: این که در دوردست ها "چه رازی در آن نهفته است؟ چه راز ناشناخته­ای از میان گرداب، تو را می­خواند؟ چه تصویری را از ماورای امواج پرتلاطم می­بینی؟" (مینه 1999: 15) طروسی در دریا رؤیای کشتی غرق شده خود را می­بیند و در انتظار روزی است که بتواند شجاعت و مردانگی خود را در دریا اثبات کند و به دریانوردان مبارز اسلحه برساند. او دریا را سرزمین خود می­داند که بدون قطب­نما در آن سفر می­کند و وجب به وجب آن را می­شناسد.

 

ویژگی­های رمان­های ادبیات دریا

رمان­هایی که با دریا و متعلقات آن گره خورده­اند و صحنه حوادث آنها دریا و ساحل است داری ویژگی­هایی هستند که آنها را از سایر رمان­ها متمایز می­کند. این ویژگی­ها عبارتند از:

1.  جستجوی تحولات عمیق و ریشه­ای: شاید به خاطر عمق و ژرفای دریا، داستانهای ادبیات دریا به دنبال تحولات عمیق و ژرف می­روند و در پی تحقق آرمانِ تحول­خواهی هستند. در اهل غرق، پیدا شدن مردان بور در روستای جفره و ورود رادیو به این مکان، نشان از حضور تکنولوژی در این جامعه و آشنایی با فرهنگ غرب است که طبیعی است اگر سویه­های مثبت فرهنگ غرب در جامعه پیاده شود تحول بنیادینی در پی خواهد داشت. در رمان بادبان و توفان نیز ناگفته پیداست که یک رمان سوسیالیستی به دنبال مبارزه با اعتقادات و اندیشه­های دیرینه در جامعه است و برآن است تا جامعه را با تحولات جهانی آرمانهای سوسیالیستی همراه سازد.

2. ارتباط مستقیم مکان با عناصر داستان: در رمان­های ادبیات دریا، مکان به مانند شبکه­ای عمل می­کند که همه عناصر داستان را به خود مرتبط می­کند که انعکاس مکان در سایر عناصر رمان را نیز می­توان دید. «با توجه به این که دریا فضاهای متعددی چون بندر و ساحل و عرشه کشتی و زیر دریا و جزیره و .. را با خود به همراه دارد حضوری تاثیرگذار و برجسته در رمان پیدا می­کند» (نک: برادعی 2011: 35)

3. اشعار عامیانه و ادبیات دریا: یکی دیگر از ویژگی­های ادبیات دریا آن است که در این رمانها اشعار عامیانه ملوانان و ماهیگیران نقل می­شود و فرهنگ دریا را برجسته می­سازد. در رمان حنا مینه ملوانان همزمان با پاروزدن این اشعار را در مورد ناخدای کشتی می­خوانند:

عندک بحریة.. یا ریّس! / بزنود قویة ... یا ریّس! / ابدا لاتخاف ... یا ریّس .. / أبدا لا تخیس ... یا ریّس / (مینة 1999: 223)

(تو تجربه دریا داری ای رییس، محرک­های قوی داری ای رییس، اصلا نمی­ترسی ای رییس، اصلا خیس نمی­شوی ای رییس...).

نکته دیگر در این شعرها، کوتاهی و روانی و آسانی و آهنگین بودن آنهاست که آن نیز متأثر از شاعرانه بودن فضای دریا و روانی و جاری بودن این فضاست! در آثار روانی پور به ویژه اهل غرق نیز به اشعار عامیانه در مراسم ازدواج و عزاداری اشاره می­شود. ازدواج: «شب بلند آبادی خالی شده و زن­ها یکی یکی هفه کرده، پیدایشان می­شد. عروسی بود و صدای نیِ نی ­زنان تا دوردست می­رفت...» (روانی پور 1368: 40) عزاداری: زنان آبادی با دستان خود زایر احمد حکیم را به خاک سپردند... خیجو در بغض و رقصِ عزای غریب خود، شال سبزی روی دوش در حلقه­ی زنان می­خواند و زن­ها بر سر و سینه خود می­زدند» (همان: 390) در آثار روانی پور به شروه­خوانی و یزله­ کردن  نیز اشاره شده است که مردم روستای جفره هنگام عزاداری این اشعار را می­خواندند. در یزله کردن، همراه با همخوانی گروهی، تعدادی می­رقصند و پای می­کویند و حاضران با دست­زدن­های آهنگین با آنان همراهی می­کنند (نک: احمدی ری­شهری 1381: 64) روانی پور در اهل غرق به مراسم طلب باران اشاره دارد که در این مراسم اهالی آبادی آش گندم می­پزند و مهره­ای را در دیگ آش می­اندازند. همه باید یک لقمه از آن را بخورند و مهره در گلوی هر کس گیر کرد باید سنگ آسیاب را به دوش بکشد و به در خانه­ها برود. در همین حال همه آبادی پشت سر او به راه می­افتند و در طلب باران می­خوانند:

بارون تندو تندو / خونه خراب موندو / الله تو بزن بارون / سی مای عیالوارون. (روانی­پور 1368: 286) 

بدینسان ادبیات عامیانه، ارتباط مستقیمی با ادبیات دریا دارد که اهمیت مکان در داستان را نشان می­دهد.

4. تاثیر مکان بر شخصیت: مکان در داستان چنان مهم است که به شخصیت­ها برجستگی می­بخشد و مسیر شخصیت­پردازی را برای نویسنده روشن می­سازد. «نقش مکان در داستان را می­توان به سه دسته تقسیم کرد: الف) نقش زینتی به عنوان صحنه حوادث داستان ب) زمینه­ساز حوادث داستان ج) عامل تولید معنا و محتوا در داستان. نقش اول و دوم را معمولا در داستان­های کلاسیک به ویژه رمان­هایی که بار تاریخی دارند و مکان فقط صحنه­ی رخ دادن حوادث است می­بینیم ، ولی نقش سوم، نقشی پویاست و در رمان­های معاصر دیده می­شود». (ریاض وتار2002: 232) در رمان معاصر، هیچ­یک از عناصر داستان، چهارچوب­مند و محدود به فضای تعریف شده خود نیستند، بلکه با سایر عناصر هماهنگ شده و اهداف داستانی را به پیش می­برند. مکان در داستان­های ادبیات دریا در تولید معنا و مفهوم سهیم است و علاوه بر گستردن قدرت تخیل نویسنده، به شخصیت­پردازی نیز کمک می­کند. به عنوان مثال وقتی صحنه داستان دریاست معلوم است که یکی از شخصیت های اصلی داستان، از میان دریانوردان و ملوانان یا خدمه کشتی انتخاب می­شود که ویژگی­های شخصیتی کلی و عمومی دارند که کار را برای نویسنده داستان در زمینه شخصیت­پردازی آسان می­کند. وقتی صحنه داستان به عمق دریا می­رود فضای ناشناخته اعماق دریا در کنار باورها و اعتقادات مردم بندر در زمینه موجودات اعماق دریا، این فضا را برای نویسنده فراهم می­کند تا از قدرت تخیل خویش بهره بگیرد و شخصیت­های تخیلی ولی باورپذیر را برای داستان خود برگزیند. در داستان اهل غرق نیز شخصیت­هایی همچون پری دریایی و بوسلمه که تخیلی هستند آنقدر حضور پررنگی در داستان دارند که زندگی مردم و مشکلات آنان با این شخصیت­ها گره می­خورد. این شخصیت­ها ارتباط مستقیمی با مکان داستان یعنی دریا دارند!  بنابراین، مکان و فضاهای داستانی آثار دریایی روانی­پور، به ویژه رمان «اهل غرق» در شخصیت­پردازي و فضاسازي و... حضور چشمگیري دارد و نویسنده با حس نوستالژیک و با هدف دفاع از هویت اجتماعی و ملی خود، این فضاهای داستانی را به اهداف خود پیوند می­زند.

5.  شخصیت بالنده و پویا: در رمانهای ادبیات دریا، شخصیت اصلی که معمولا قهرمان داستان است، در دل داستان متولد می­شود­ و همراه با شکل­گیری حوادث، رشد می­کند و به بلوغ و آگاهی می­رسد. در داستان اهل غرق، مه جمال ابتدا به عنوان قربانی برای بوسلمه فرستاده می­شود تا در مراسم ازدواج او با زیباترین پری دریاها نی بزند، ولی با پیش رفتن حوادث داستان به جایی می­رسد که داماد زائر می­شود و انتهای داستان به عنوان یکی از مبارزان به کوه پناه می­برد تا به صورت چریکی مبارزه کند. شخصیت طروسی در داستان حنا مینه نیز با شکل گیری مبارزات مردمی علیه اشغالگران و آگاهی­بخشی­های استاد کامل، به مبارزی تمام عیار تبدیل می­شود.

6. نماد و تخیل: این رمان‌ها معمولا بر پايه نمادگرایی، الهام بخشي، خاطره يا بر پايه خيال شکل می­گیرد. رمان اهل غرق نیز چنان که از عنوان آن پیداست زاییده­ی تخیل نویسنده است. غرق­شدگان، کساني هستند که با توطئه بوسلیک در اعماق آبها غرق شده­اند و در ژرفای آبهاي سبز زندگی میکنند و مشغول تعمیر کشتی­ها هستند. اینان امیدوار به بازگشت به خشکی و زندگی مجدد با خانواده خود هستند و شبهای جمعه به زمین بازمی­گردند. «بوسلمه فرمانروای ستمگر دریا، نماد شاه و نیروهای سرکوبگر اوست که حیات مردم جفره را به خطر می­اندازند» (نک: رضایی 1395: 115) در رمان الشراع و العاصفة نیز برای بازگشت الطروسی به دریا می‌توان تأویلی رمزی در نظر گرفت که همان بازگشت به وطن یا بازگشت جامعه عرب به فعالیت و مبارزه و رویارویی با نظام سلطه است.

7. اسطوره­آفرینی­ و اسطوره­پردازی: «در دهه­هاي اخیر رواج سبک مدرن و پست­مدرن در نگارش رمانها، باعث رونق روزافزون روایات و مضامین اسطوره­اي در رمانهاي فارسی شده است. (مالمیر و همکار 1393: 8) «در آثار روانی­پور اسطوره با واقعیت اختلاط می­یابد. ما در رمان اهل غرق شاهد یک روایت اسطوره­اي هستیم؛ یعنی وجود عناصر خارق العاده مانند بوسلیک و پریان دریایی؛ بن­مایه­ها و اعمال حماسی قهرمانان، مانند حضور آبی مه­جمال؛ کهن الگوها مانند نبرد خیر و شر یا نور و ظلمت بین بوسلیک و مه­جمال و غیره که همه اینها در سطح ساختاري روایت تجلی می یابد و تأثیر آن در غالب عناصر روایی رمان چون بن­مایه، شخصیت­پردازي، رخدادها و... مشهود است». (مونسان و همکاران 1393: 303) روانی­پور در رمان خود، اسطوره آفرینی و اسطوره پردازی را درآمیخته، ولی حنا مینه بیشتر اسطوره آفرینی کرده است.

اسطوره آفرینی و اسطوره پردازی دو تکنیک هستند که شاعر یا نویسنده برای پیشبرد ایده و آرمان ادبی خود از آنها بهره می­گیرد. «اسطوره آفرینی آن است که شاعر یا نویسنده از حیوانات یا جمادات یا انسان با استفاده از قابلیت تعمیم، اسطوره بیافریند». (فتوحی 1386: 279) اسطوره در واقع، نمادی گسترده است. هم چنان که نیمایوشیج در شعر «داروگ» قورباغه درختی یا داروگ را به نمادی برای امید به باران تبدیل کرده است. احمد شاملو از نام همسر خویش «آیدا» نمادی برای معشوق  ساخته است. عبدالوهاب البیاتی نیز در شعر نو عربی، عایشه را به نمادی برای محبوب و معشوق تبدیل کرده است به گونه­ای که مخاطب شعر وی، معشوق خویش را در نام عایشه می­بیند. این خاصیت ادبیات است که از رهگذر تعمیم، یک واژه بر انبوهی از مصادیق، صدق می­کند و باورپذیر می­شود. گل محمد در رمان کلیدر از محمود دولت آبادی، مه­جمال در رمان اهل غرق و طروسی در بادبان و توفان، شخصیت­هایی هستند که به نمادی برای مبارزه با ارباب­ها و خان­ها تبدیل می­شوند و هر مبارزی، چهره خود را در آیینه آنان می­بیند. قهوه­خانه الطروسی، نماد شهر و آیینه تمام نمای مبارزات اجتماعی مردم است و الطروسی با گسترش حوادث داستان، به سمبل مبارزه تبدیل می­شود.

اسطوره­پردازی آن است که نویسنده، افسانه­ها و اسطوره­های موجود در فرهنگ مردم را به کار گیرد. «بوسلمه» در اهل غرق، نماد شرارت و سرکوب و ستمگری است. او در باور مردم جفره، صفات خدایی دارد و روزی ماهیگیران به دست اوست. مردم روستای جفره بر این باورند که بوسلمه در روح تک­تک مردم آبادی حلول ­کرده و آنها را اجیر می­کند. داستان اهل غرق با اعلام قدرت بوسلمه و نیروهای گوش به فرمان او یعنی آبی­ها و مردگان آبهای خاکستری در فضای داستان و شکل­گیری قدرتی به نام مه­جمال آغاز می­شود و گسترش می­یابد. مه­جمال مردي آبی- آدم است که به خاطر ازدواج پدرش با یک آبی دریایی در عمق آبهاي سبز به دنیا آمده است. مه­جمال یادآور پرومته در اسطوره­هاي یونانی است؛ همان که آتش را  از ارابه خدای خورشید می­دزدد تا به آدمیان بدهد در حالی که خدایان، رساندن آتش به آدمیان را ممنوع کرده بودند. مجازات پرومته به این شکل است که در کوه قفقاز به زنجیر کشیده می­شود و هر روز عقابی می­آید و جگر او را می­خورد و شب هنگام دوباره جگری بر بدن او می­روید.

حنا مینه از اسطوره‌ها وافسانه‌ها به عنوان داستان‌های ثانویه استفاده می‌کند تا حادثه‌ داستان و یا صفتی که به یکی از شخصیت‌های داستانش می‌دهد را تقویت کند. در «الشراع و العاصفه» شخصیت طروسی یک قهرمان اسطوره‌ای است. در داستان «الدقل» به حکایت کلیب اشاره می‌کند. در «الیاطر» داستان عبعوب (اسطوره‌ گرگی که سگ شد) را در سیاق رابطه‌اش با قهرمان داستان «زکریا المرسنلی» روایت می‌کند. (نک: نضال، 2001: 159) با این اسطوره‌ها و حکایت‌ها علاوه بر تقویت حادثه داستان، اهداف زیباشناسانه را هم دنبال می‌کند و از طریق وارد کردن این داستان‌ها خواننده را به جهان خیالی و مغایری می‌برد تا دنیایی همراه با عجایب را بنا کند، اما با این حال و با وجود استفاده از این حکایت‌ها، رمان‌هایش ساختار واقعی خود را حفظ می‌کنند و وظیفه هنری خود را انجام می‌دهند.

8. آیین نمایی و رسومات پردازی: یکی دیگر از ویژگی­های رمان­های ادبیات دریا آن است که به رسم و رسوم و آیین­های ساحل نشینان می­پردازد و با نقل کردن پر آب و تاب آنها سعی در مطرح نمودن و زنده نگداشتن این آیین­ها دارد. روانی­پور در آثار اولیه خود سعی کرده است به آیین­ها و رسومات منطقه جنوب ایران به ویژه بوشهر را در داستان­های خود بپردازد و آنها را بازگو کند. آویزان کردن طلسم، نذری دادن به مردگان آبهای خاکستری (اهل غرق)، ریختن نمک روي آتش براي غیب شدن ماهی­ها، حنا بستن مردم در شب­های چهارده هر ماه به نشانه هماهنگی با عروسی پری دریایی که قرار است با بوسلمه زشت ترین حاکم دریا ازدواج کند. بوسلمه زیباترین و شجاع­ترین ماهیگیر دریا را به قعر دربا می­برد تا در مراسم عروسی او نی بزند. (روانی­پور 1368: 12، 45) 

تنوع مکانی و دلالت­­مندی آن در رمان بادبان و توفان:

رمان­های ادبیات دریا بر مبنای حادثه و پیرنگ و شخصیت­هایی شکل می­گیرد که حوادث را می­آفرینند و همه این عناصر در مکانی معین معنا پیدا می­کنند. مکان در رمان «بادبان و توفان» در چهار وجه تجلی پیدا می­کند:

الف) فضای شهر

فضای شهر در این رمان به گونه­ای محسوس به خواننده انتقال پیدا می­کند تا آنجا که خواننده آن را با تمام وجود احساس می­کند و این مکان جامد از ابعاد هندسی خود خارج شده و ابعاد روانی و اجتماعی و تاریخی به خود می­گیرد، در حافظه می­ماند و بر تخیل خواننده، سایه می­اندازد. «معمولا در داستان، فضای روانی، فضای مکانی را می­پوشاند و مکان داستان وارد فضای خصوصی خواننده یعنی قلب و آگاهی او می­شود و قدرت تخیل او را بیدار می­کند و به رؤیاهای او معنا می­بخشد» (بحراوی 2009: 80) در رمان حنا مینه، شهر لاذقیه به مکانی برای تجلی مبارزات و تنش­های سیاسی و اجتماعی بدل می­شود که نویسنده در آن، ظلمی که به طبقه کارگر می­رود را به تصویر می­کشد و از ستم اربابانی سخن می­گوید که حاکم بندر هستند و از سوی مقامات دولتی حمایت می­شوند و آنان نیز زیر چتر حمایت اشغالگران فرانسوی قرار دارند.

 

 

ب) فضای دریا

دریا در رمانهای ادبیات دریا بیشترین حضور را دارد. بین شخصیت داستان و دریا رابطه­­ی هویت و پیوستگی برقرار است. در بادبان و توفان، دریا از یک سو، حاکم مطلق زندگی و مرگ و مرکز هراس و خشونت است و از سوی دیگر سفره نعمتی است که ماهیگیران و دریانوردان قوت روزانه خود را از آن برمی­گیرند. در باره دریا می­گویند: آن که به دریا می­رود از دست رفته است و آن که از دریا بازمی­گردد انگار تازه متولد شده است. )مینة 1999: 213) دریا در رمان حنا مینه، فضایی است برای اثبات جوهر انسانی شخصیت­ها، جایی که مبارزه در آن معنا پیدا می­کند و هویت سیاسی و اجتماعی انسان را تعیین می­کند.

 

ج) فضای ساحل

ساحل در رمان بادبان و توفان در اختیار ارباب «ابورشید» است که از سوی مقامات حکومتی حمایت می­شود. «ندیم مظهر» نیز بر حرکت قایق­های ماهیگیری و کشتی­ها نظارت دارد و با ابورشید همدست است. طروسی به عنوان تنها نماینده کارگران سعی دارد با مماشات کردن، اوضاع را آرام نگاه دارد تا این که شخص روشنفکری به نام «استاد کامل» پای به بندر می­گذارد که اندیشه­ای انقلابی علیه حاکمان و سرمایه­داران را در سر دارد. (نک: مینه 1999 : 147)

د) فضای قهوه­خانه

قهوه­خانه کنار دریا به عنوان صحنه بسیاری از حوادث داستان، نشانگر آگاهی جمعی و برخورد افکار مردمان است و کارکرد یک کلوپ ادبی و هنری را دارد. حضور قهوه­خانه در داستان با فضای گفتگو محور داستان سازگار است. حنا مینه از داستان به عنوان ابزاری برای بیان اندیشه­های سیاسی خویش بهره می­گیرد و سعی می­کند محورهای ادبیات سوسیالیستی را از زبان شخصیت­های داستان نقل کند و کشمکش دائمی کار و سرمایه را نشان داده و شرایط را برای ظهور یک قهرمان مردمی آماده سازد. اخبار ظلم و ستم­هایی که بر کارگران می­رود و مجازات­هایی که برای مبارزان در نظر گرفته شده است در قهوه­خانه مطرح می­شود و خون مردم را به جوش می­آورد. از سوی دیگر برای قهرمانی چون طروسی، مکانی است برای انتظار. او که یک بار کشتی­اش در دریا به دست توفان گرفتار آمده و غرق شده است در رؤیای آن است که دوباره به دریا بازگردد و با آن دست وپنجه نرم کند. یکی از شخصیت­های داستان در قهوه­خانه به طروسی می­گوید: « به دریا بزن ... به دریا بزن ... تو برای نشستن در قهوه­خانه آفریده نشده­ای! تو باید به دریا بازگردی» (همان: 231) و بازگشت به دریا به منزله پا گذاشتن در صحنه مبارزه است!

 

تنوع مکانی و دلالت­های آن در رمان اهل غرق:

در رمان اهل غرق نیز تنوع مکانی وجود دارد که هر یک از این مکان­ها کارکرد خاص خود را در داستان دارند:

الف) شهر بوشهر: بوشهر به عنوان نمادی از منطقه جنوب ایران، دربردارنده فرهنگ خاصی است که نزدیکی به دریا باعث می­شود این فرهنگ برجسته و متمایز باشد. لهجه خاص، جشن­ها و آیین­ها، آداب و رسوم و لباس­های مخصوص و غذاهای متفاوت این منطقه باعث شده است که بوشهر به عنوان یک محدوده فرهنگی متمایز شناخته شود و طبعا داستانی که صحنه حوادث آن شهر بوشهر باشد همه این فرهنگ را منعکس می­کند.

ب) آبادی جفره: داستان اهل غرق با تلفیق تخیل و مکان آغاز می­­شود. روستاییان به اشاره پیر و بزرگ خود زائر احمد حکیم به روستای جفره می­آیند و روند داستان با مجموعه­ای از اعتقادات به نیروهای ماورائی که سرنوشت اهالی جفره دست آنهاست آغاز می­شود. آبادی جفره، نماد زمین و انسانهایی است که معتقدند خطوط سرنوشت آنان را مجموعه­ای از نیروهای ناشناخته دریایی ترسیم می­کنند که آنان نیز ویژگی­های انسانی دارند یعنی خشم می­گیرند، عاشق می­شوند، حسادت می­کنند و...! در واقع نوعی پیوند و ارتباط بین زمین و دریا برقرار است و داستان اهل غرق در کشاکش همین ارتباط شکل می­گیرد.

ج) دریا: دریا صحنه­ی بخشی بزرگ و مرموز از حوادث داستان است که در باور مردم، به آن شخصیت انسانی داده می­شود که می­تواند بر زندگی مردم تاثیر بگذارد. توفان، بالا آمدن آب دریا، غرق شدن ماهیگیران و ... در دریا اتفاق می­افتد. بوسلمه در دریا سکونت دارد. او دیو دریا و عاشق پریان دریایی است و به ماهیگیران حسادت می­کند چون پریان به ماهیگیران عشق می­ورزند. دریا مکانی است که مردم آبادی به موجودات آن همچون بوسلمه و دی­نگرو (مادر بوسلمه) متوسل می­شوند.

د) زیر دریا: زیر دریا مکانی مهم در رمان اهل غرق است. اهل غرق، ماهیگیرانی هستند که بوسلمه به آنها خشم گرفته و به زیر دریا برده است. مردم جفره اعتقاد دارند اهل غرق شبهای جمعه به آبادی برمی­گردند و با خیال زندگی پیشین خود زندگی می­کنند (روانی­پور 1368: 388) در باوری دیگر، زنان آبادی جفره، مرغهای خود را برای اهل غرق سر می­بریدند و می­پختند و آن غذا را به دریا می­ریختند تا اهل غرق از آن بخورند و خبری از زیر دریا برای مردم آبادی بیاورند! در واقع، قعر دریا ابعاد هندسی و مکانی خود را در این رمان از دست داده و مصداق تازه­ای می­یابد که زاییده­ی تخیل مشترک نویسنده و خواننده است.

 

نتیجه­گیری:

1. عنوان اهل غرق نوعی تضاد را می­رساند، زیرا اهل و اهالی به زندگان اطلاق می­شود و غرق از مردگان حکایت می­کند و نویسنده با این عنوان به خواننده اظهار می­دارد که در مقابل اهالی روستای جفره، در زیر دریا نیز، نوعی اهالی ترسیم کرده است که این دو گروه با هم ارتباط برقرار می­کنند و حتی می­توانند عاشق همدیگر شده و ازدواج کنند. همچنان که آبی­ها حاصل ازدواج پریان دریایی و ماهیگیرانند. عنوان داستان بادبان و توفان نیز، حاوی تضاد بین زندگی و مرگ است. توفان، ویرانگری و مرگ و هراس را القا می¬کند و بادبان به ایستادگی و پایداری در برابر توفان اشاره دارد. بعلاوه، توفان را می¬توان نماد استعمارگر و اشغالگر و بادبان را نماد ایستادگی و مقاومت مردم دانست.

2. رمان­های ادبیات دریا دارای ویژگی­هایی هستند که آنها را از دیگر رمانها متمایز می­گرداند. جستجوی تحولات عمیق و ریشه­ای، ارتباط مستقیم مکان با عناصر داستان، اشعار عامیانه و ادبیات دریا، تاثیر مکان بر شخصیت، شخصیت بالنده و پویا، نماد و تخیل، اسطوره­آفرینی­ و اسطوره­پردازی، آیین نمایی و رسومات پردازی از جمله این ویژگی­ها هستند.

3. در اهل غرق, افسانه هاي دریایی, طلسم ها, پريان, ماهيگيران و زنان بومي و خرافات و آیین­های آنان  تکرار می­شود، اما عناصر تکرار شونده در بادبان و توفان، کارگر و سرمایه دار، رؤیا و آرزو، جنگ، ایستادگی در برابر طبیعت و مسائلی از این دست است.

4. نویسنده در اهل غرق می­خواهد اسطوره­ها و آیین­های منطقه بوشهر در جنوب ایران را به خواننده معرفی کند، اما هدف حنا مینه این است که ایدئولوژی مبارزاتی سوسیالیستی را پی بگیرد و بر مبارزه حمعی مردم تأکید کند. درون­مایه در اهل غرق، تقابل سنت و مدرنیسم و در بادبان و توفان، مبارزه جمعی با سرمایه­داران و اشغالگران است.

5. دریا در آثار روانی پور و حنا مینه، بيشترين سهم را در فضاسازي و شکل­دادن به اعتقادات و باورهاي ذهني مردم دارد. در واقع می­توان دریا را یکی از شخصیت­های داستانی به شمار آورد.

 6. ایجاد پیوند وارتباط در این دو رمان حرف اول را می­زند. برقراري ارتباط با بوسلمه درياها و تلاش اهل غرق برای بازگشت به ساحل و ارتباط با خانواده خود از جمله این ارتباط­هاست. در بادبان و توفان نیز برقراری ارتباط با جنگجویان میهنی از طریق دریا و ارتباط معلم شهر با مردم برای ایجاد آگاهی، در زمره این ارتباط­ها به شمار می­آید.

7. مبارزه: اندیشه مبارزه در هر دو رمان به چشم می­خورد. شب بلند آبادی خالی شده و زن¬ها یکی یکی هفه کرده، پیدایشان می¬شد. عروسی بود و صدای نیِ نی ¬زنان تا دوردست می-رفت...» در اهل غرق، ورود تمدن و صنعت و در پی آن مهاجرت دسته جمعی روستائیان به مراکز صنعتی، دشمنی است که نویسنده با بهره­گیری از اسطوره­هاي دریایی و آیین­هاي روستایی و جانبداری از آنها در مقابل آن می­ایستد. در بادبان و توفان نیز مفهوم مبارزه به بن­مایه رمان تبدیل شده است که از یک سو، مبارزه با خشم دریا و جلوه­های آن به چشم می­خورد و از سوی دیگر، مبارزه اجتماعی با پدیده استعمار و نظام سرمایه­داری در سراسر رمان سایه انداخته است.

8. تنوع مکانی در اهل غرق در قالب شهر بوشهر، آبادی جفره، دریا و زیر دریا و در الشراع و العاصفة در قالب: شهر، دریا، ساحل و قهوه­خانه قرار می­گیرد که با توجه به مجموع این مکانها می­توان خطوط کلی داستان را ترسیم کرد.

فهرست منابع:

ـ احمدی ری­شهری، عبدالحسین (1381). سنگستان. شیراز. انتشارات نوید شیراز.

ـ الباردی، محمد. (1993). حنا مینه روائي الکفاح و الفرح. دمشق، عالم الفکر.

ـ بحراوی، حسن (2009). بنیة الشکل الروائي. بیروت. الدار البیضاء.

ـ برادعی، سمیرة (2011). شعریة الفضاء فی روایة الشراع و العاصفة لحنا مینة. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه بن المهیدی أم البواقي. الجزائر.

ـ رضایی، نرگس (1395). بررسی و تحلیل حضور عناصر فولکوریک در داستان­های منیرو روانی­پور (اهل غرق، سیریا سیریا، سنگهای شیطان، کنیزو). فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش ادبیات فارسی. شماره 40. صص 105 - 135

ـ روانی پور، منیرو (1368). اهل غرق. تهران. خانه آفتاب.

ـ ریاض وتار، محمد. (2002). توظیف التراث في الروایة العربیة. دمشق. اتحاد الکتاب العرب.

ـ فتوحی، محمود. (1385ش). بلاغت تصویر، تهران، سخن.

ـ مالمیر، تیمور، ناصر بافقی، علیرضا (1393) تحلیل ساختاری رمان اهل غرق. فصلنامه متن پژوهی. دوره 18. شماره 60.

ـ محمد عطیة، احمد (2012) أدب البحر. قاهره. دارالمعارف.

ـ مینة، حنا (1999). الشراع و العاصفة. چاپ هشتم. بیروت. دارالآداب.

ـ مینة، حنا (2000). هواجس فی التجربة الروائیة. بیروت. دارالآداب.

ـ مونسان، فرزانه، خائفی، عباس، تسلیمی، علی، خزانه دارلو، محمدعلی (1393) بینش اساطیری در آثار منیرو روانی­پور. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی. سال 10. شماره 37. 303- 337.

ـ ناظمیان، رضا، کماسی، احیاء. (1398) أدلجة الاشتراکیة التکاملیة في روایة الشراع و العاصفة لحنا مینة. مجلة علمی- پژوهشی الجمعیة الإیرانیة للغة العربیة و آدابها، شماره 53. زمستان 1398. صص 1-20

ـ نضال، صالح. (2001). النزوع الأسطوري فی الروایة العربیة. دمشق. اتحاد الکتاب العرب.

 

 

 

 

 

References

 

1. Mohammad Atiyah, A. (2012). Adab al-bahr. Cairo, Egypt: Dar al-Maaref.

2. Mina, H. (2000). Havajes fi al-tajrebah al-ravaeia. Beirut: Dar al-Adaab.

3. Baradei, S. (2011). Sheria al-faza fi revata Al-Shera va Al-Asifa (Unpublished master’s thesis). Larbi Ben M’hidi University of Oum El Bouaghi. Algeria.

4. Albaredi, M. (1993). Hanna Mina ravaee al-kefah va al-farah. Damascus, Syria: Alam al-Fekr.

5. Nazemian, R., & Kamasi, A. (2019) Adleja al-eshterakiya al-takamoliya fi ravayate Al-Shera va Al-Asifa le Hanna Mina. Scientific-Research Journal of Al-Jameiyia al-Iraniya le-Loqat al-Arabiya va Adabeha, 15(53), 1–20.

6. Mina, H. (1999). Al-shera va al-asifa (8th ed.). Beirut: Dar al-Adaab.

7. Ravanipour, M. (1990). Ahl-e ghargh. Tehran: Khane-ye Aftab.

8. Ahmadi Reyshahri, A. (2002). Sanegstaan. Shiraz, Iran: Navid-e Shiraz.

9. Riyadh Wattar, M. (2002). Tozif al-taraas fi al-revayata al-arabiya. Damascus: Etehad al-Ketab al-Arab.

10. Rezaei, N. (2016). An analysis of folkloric elements in Moniro Ravanipour’s stories (Ahl e Ghargh, Siria Siria, Sanghaye Sheytan, Kanizu). Pizhuhish-I Zaban va Adabiyyat-I Farsi, (40), 105–135.

11. Malmir, T., & Naser Bafqi, A. (2014). Analysis of the structure of Ahl-e Gharq. Literary Text Research (Persian Language and Literature), 18(60), 7–23.

12. Moonesan, F., Khaefi, A., Taslimi, A., & Khazanehdarloo, M. (2015). Binesh-e asatiri dar asar-e Moniro Ravanipour. Journal of Mytho-Mystic Literature, 10(37), 303–337.

13. Fotouhi, M. (2006). Belaqat-e tasvir. Tehran, Iran: Sokhan.

14. Nazaal, S. (2001). Al-nozou al-ostouriya fi al-revata al-arabiya. Damascus: Etehad al-Ketab al-Arab.

15. Bahraavi, H. (2009). Beniyah al-shekl al-ravaei. Beirut, Lebanon: Al-dar al-Bayza.

---

مقالات مرتبط