بازتاب فرهنگ و ادب ایرانی در شعر ابومحمّد عبدالله بن احمد خازن

محورهای موضوعی : شعر

زینب موسوی ¹ , تورج زینی وند ^{2 *} , جهانگیر امیری ³ , خلیل بیگ زاده ⁴

1 - دانشجوی گروه زبان و ادبیات عرب، دانشگاه رازی، دانشکده ادبیات، کرمانشاه
2 - عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات عرب دانشگاه رازی، کرمانشاه.
3 - عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات عرب، دانشگاه رازی، دانشکده ادبیات، کرمانشاه.
4 - عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی، کرمانشاه

تاریخ دریافت : 1403/05/07 تاریخ پذیرش : 1404/02/15 تاریخ انتشار : 1404/06/26

کلید واژه: فرهنگ و ادب ایرانی, شعر عربی, ادبیات تطبیقی, عبدالله بن احمد خازن,

چکیده مقاله :

ابومحمّد عبدالله بن احمد خازن از نویسندگان توانا و برجستة شیعی، ایرانی و عربی¬سرا در سدة چهارم هجری قمری به دربار فخرالدّوله دیلمی و کتابدار صاحب بن عبّاد بوده است. دیوان اشعار او پس از قریب به یک هزار سال پنهان بودن، در یکی از بقعه¬های متبرّک آستان مقدس رضوی کشف شده است. ابومحمّد خازن، با وجود اینکه به زبان عربی شعر سروده، امّا روح فرهنگ ایرانی در کلام وی جاری است و کاربست بسیاری از عناصر فرهنگی و زبانی ایرانی؛ در سخن وی مشاهده می‌شود. جستار حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی کوشیده است تا بازتاب عناصر فرهنگ و ادب ایرانی را در سروده‌های این شاعر بررسی کند. دستاورد پژوهش، بیانگر آن است که بهره‌گیری از واژگان فارسی، اشاره به جشن‌های ایرانی همچون نوروز و مهرگان، کاربرد لغات معرّب، گریز به عناصر تاریخی ایرانی از جمله پادشاهان و شخصیت‌های سیاسی دوران ساسانی، توجّه به اساطیر ایرانی؛ از جمله رستم و اسفندیار، اشاره به عناصر اقلیمی سرزمین ایران، نمونه‌هایی از این دست هستند که اثبات می¬کند؛ ابومحمّد خازن، تلاش نموده تا فرهنگ و ادب ایران زمین را در قالب سروده‌های عربی به مخاطبان خویش بشناساند.

چکیده انگلیسی:

Abdullah bin Ahmad Khazen was one of the most powerful and prominent Shia, Iranian and Arabic writers in the fourth century of the lunar calendar at the court of Fakhr al-Dawlah Daylami and the librarian of Sahib bin Abbad. After being hidden for almost a thousand years, his poetry collection has been discovered in one of the blessed shrines of Razavi's Holy Shrine. Abu Mohammad Khazen, despite the fact that he wrote poetry in Arabic, the spirit of Iranian culture flows in his words and the application of many Iranian cultural and linguistic elements; It can be seen in his words. The present essay has tried with a descriptive-analytical approach to investigate the reflection of elements of Iranian culture and literature in the poems of this poet. The results of the research show that using Persian words, referring to Iranian festivals such as Nowruz and Mehrgan, using Arabic words, avoiding Iranian historical elements such as kings and political figures of the Sassanid era, paying attention to Iranian mythology; Among them, Rostam and Esfandiar, referring to the climatic elements of the land of Iran, are examples of this kind that prove; Abu Mohammad Khazen tried to introduce the culture and literature of Iran to his audience in the form of Arabic poems.

منابع و مأخذ:

- ابن منظور، محمدبن مکرم، (1300ه ق)، لسان العرب، مصر: المطبة المیریة.
- بیرونی، ابوریحان. (1386). آثارالباقیه. ترجمة اکبر داناسرشت. چاپ پنجم. تهران: امیرکبیر.
- الثعالبی، أبومنصور. (1403ه ق). یتیمة الدهر. المجلد الثالث. الطبعة الأولی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
- حموی، یاقوت. (1420ه ق). معجم الأدبا. المجلد اول. الطبعة الأولی. بیروت: موسسة المعارف.
- خازن، ابومحمد عبدالله بن احمد. (1394). دیوان خازن. به تصحیح احمد مهدوی دامغانی. چاپ اول. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب و آستان قدس رضوی.
- دهخدا، علی‌اکبر. (1372). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
- زرین¬کوب، عبدالحسین. (1377). تاریخ مردم ایران از پایان ساسانیان تا پایان آل بویه. جلد دوم. چاپ پنجم. تهران: امیر کبیر.
- سجودی، فرزان. (1387). نشانه‌شناسی کاربردی. تهران: علم.
- شیر، أدّی، (1386). واژه¬های فارسی عربی شده، مترجم: حمید ط
بیبیان، چاپ اول، تهران: انتشارات امیر کبیر.
- طبری، محمد بن جریر. (1366). تاریخ طبری. ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.
- فتوحی، محمود. (1391). سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها. تهران: سخن.
- مدرس، محمدعلی. (بی تا). ریحانة الأدب في تراجم المعروفین بالکنیة و اللقب. جلد هفتم. چاپ دوم. تبریز: شفق.
- مشتاق‌مهر، رحمان، بافکر، سردار. (1395). «شاخص‌های محتوایی و صوری ادبیات غنایی». پژوهش‌نامة ادب غنایی. سال 14. شمارة 26. صص 302-183. مصاحب، غلامحسین، (1359)، دایرة المعارف فارسی، ج 1، چاپ دوم، نیویورک: انتشارات فراکلین.
- معین، محمد. (1385). فرهنگ لغت فارسی معین. تهران: اطلاعات.
- ملا ابراهیمی، عزت. (1399). ابومحمد خازن. در دائرة المعارف بزرگ اسلامی. ج:1.
- واشقانی‌فراهانی، ابراهیم و سمیه پراور. (1395)، «مروری بر حضور اساطیر ایرانی در شعر
عصر سلجوقی با محوریّت اشعار خاقانی شروانی». مجلة مطالعات ایرانی. دورة 15. شمارة 30. صفحه 209-222.
- یاحقی، محمدجعفر. (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. چاپ اول. تهران: سروش.