شناسايي صفات ظاهري و توليدي بز بومي لرستان
محورهای موضوعی : فصلنامه زیست شناسی جانوریعلیرضا چگنی 1 * , بهروز یاراحمدی 2 , محسن محمدی ساعی 3
1 - بخش تحقیقات علوم دامی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، خرم آباد، ایران
2 - بخش تحقیقات علوم دامی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، خرم آباد، ایران
3 - بخش تحقیقات علوم دامی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، خرم آباد، ایران
کلید واژه: صفات ظاهری, صفات تولیدی, بز, لرستان, پرواربندی, الیاف بز,
چکیده مقاله :
تعداد 150 رأس بز ماده و 12 رأس بز نر از بين گله‌هاي استان لرستان بصورت طبقه‌اي تصادفي و خوشهای انتخاب شدند. مشخصات مرفولوژيك شامل 17 مورد و مشخصات كيفي و تيپيك بدن شامل 27 خصوصيت طي 4 سال و ركوردهاي شير، اوزان تولد تا 9 ماهگي در جنسهای نر و ماده با استفاده از بستههاي نرمافزاري SPSS وSAS و آمار توصيفي بررسي و تجزيه و تحليل شدند. از ناحيه پهلوي راست 90 راس بز ماده (1، 2 و 3 ساله) در چهار فصل نمونه الياف برای تعیین طول الياف، راندمان و درصد چربي برداشت گرديد دادههاي بدست آمده توسط بسته نرم افزاري SAS و روشGLM آناليز شدند. 40 رأس بزغاله نر در سنين 4 ، 6 ، 8 و10 ماهگي از گله‌هاي بز استان لرستان انتخاب و هر گروه سني در جنس نر در جايگاههاي انفرادي نگهداري و پس از20 روز دوره مقدماتي به مدت 90 روز با جيرهاي شامل 32/12 درصد پروتئين و 33/2 مگاكالري انرژي در كيلوگرم به صورت كامل مخلوط پروار شدند. بجز صفات عمق سينه و پنهاي دستها، در بين گروه‌هاي سني مختلف تفاوت معني‌داري مشاهده نشد. در مقايسه شير توليدي در فصول مختلف، بيشترين شير توليدي در ارديبهشت با 2/943 ميلي‌ليتر بازاي هر رأس و كمترين ميزان شير در مرداد با 5/28 ميلي‌ليتر بدست آمد. متوسط طول دوره شيردهي 4 ماه و ميانگين كل توليد شير روزانه يك رأس در گله حدود 384 ميلي‌ليتر بود. اثر جنس بر وزن تولد معنيدار نشد. در بررسي اثر سن بر طول مو، راندمان، درصد چربي و قطر مو بجز طول مو تفاوت معنيدار مشاهده نشد. اثر جنس بر وزنهای مختلف از شيرگيري تا 9 ماهگي معنيدار شد. در پروار بزغالهها بالاترين افزايش وزن روزانه در 10 ماهگي، 99/132 گرم و كمترين آن در 6 ماهگي با 59/95 گرم در روز بود.
One hundred fifty female and 12 male goats were selected from the herds of Lorestan province in a random stratified and clustered method. Morphological characteristics including 17 factors and qualitative and typical characteristics of the body including 27 characteristics during 4 years and milk records, birth weights up to 9 months in males and females using SPSS and SAS software packages and descriptive statistics were analyzed. Hair samples were taken from the right side of 90 female goats (1, 2 and 3 years old) in four seasons to determine hair length, efficiency and %fat. The data were analyzed by SAS software package and GLM method. 40 male goats at the ages of 4, 6, 8, and 10 months were selected from the goat herds, and each age group was kept in individual places and after 20 days of preliminary period for 90 days with a total mixed ration (12.32% protein, and 2.33 Mcal/kg of energy) were fed. No significant difference was observed between different age groups, except for chest depth and hand width. In the comparison of milk production in different seasons, the highest milk production was obtained in May with 943.2 milliliters/h and the lowest amount of milk was obtained in August with 28.5 milliliters. The average duration of the milking period was 4 months and the average daily milk production of one head was about 384 milliliters. The effect of gender on birth weight was not significant. In the study of the effect of age on hair length, efficiency, fat percentage and hair diameter, no significant difference was observed except hair length. The effect of gender on different weights from weaning to 9 months was significant. In fattening goats, the highest daily gain at 10 months was 132.99g/d and the lowest at 6 months with 95.59g/d.
1. Abebe, G. 2000. Carcass characteristics of Somali goats slaughtered at different ages. Proc. of the 7th international conf. on goats, France. 15-21 May 2000. Pp 829.
2. American Society for Testing Materials. 1978. Diameter of wool and other animal fibers by microprogection. D2130-78.32:498-507.
3. American Society for Testing Materials. 1987.Test method for diameter and other animal fibers by microprogection. D2130-22. approved March 10, 2000. Published June 2000. Annual Book of ASTM Standards Publications, 7(1):11.
4. Asad, M. 1997. Design and analysis of agricultural experiments. Shiraz University Press, Pp: 544. [In Persian]
5. Asadi Moghadam, R., Zakhari, J., Kashanian, N. Razaqzadeh S. 1997. investigation of quantitative and qualitative characteristics of Marquz goat fibers and the effect of some factors on them. Iranian Journal of Agricultural Sciences. 28(1):1-10. [In Persian]
6. Chegani, A.R., Sarhadi, F., Moneem, M. Viarahamdi, B. 2004. Identification of phenotypic and production characteristics of Lorestan's native goat, final report, Lorestan Agriculture and Natural Resources Research Center, AREEO, Khorramabad, Iran, Pp: 35. [In Persian]
7. Chegeni, A.R. 2003. Investigating the effect of age and sex on the characteristics and composition of the carcass of Lori sheep. Master's thesis, Department of Animal Science, Faculty of Agriculture, Shahid Chamran University of Ahvaz. [In Persian]
8. Food and Agriculture Organization (FAO). 2023. Major Food and Agricultural Commodities and Producers, http://www.fao.org/es/ess/top/commodity.
9. Ilami B., Naji Zawareh, A. 2011. The effect of initial live weight and diet energy on the growth and carcass characteristics of male goats native to Fars. Journal of Animal Science (Research and Production), 24(2):51-58. [In Persian]
10. Iran Institute of Standards and Industrial Research. 1975. The method of determining the percentage of fibers with modulus by microscope. Tehran, Ministry of Industries. Standard number: 1458. [In Persian]
11. Iran Institute of Standards and Industrial Research. 1986. The method of determining the the ratio of fibers present in sheep's wool. Tehran Ministry of Industries. Standard number: 2259. [In Persian]
12. Karimi Far, M. 2011. Statistics in social sciences, Payam Noor Publications, Pp: 235. [In Persian]
13. Khaldari, M. 2004. Sheep and goat husbandry, Jihad University Publications, Tehran branch. Pp: 505. [In Persian]
14. Kianzadeh, M.R. 1995. Investigating the effect of age and sex on the growth rate and carcass characteristics of fattening lambs. Master's thesis, Department of Animal Science, Faculty of Agriculture, University of Tehran. [In Persian]
15. Maqsoodi Nejad, Q., Rezaei, M., Sajadi, B., Jafari KHorshidi, K.1997. Investigating the effect of age and sex of Mazandaran Zel lambs on fattening ability and carcass characteristics. Final report, Ilam Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Ilam, Iran. [In Persian].
16. Monem, M. Ismaili Rad, I., Dukhanchi, S. 1988. project of identification native sheep of Iran - Mughani sheep - Animal Science Research Institute of Iran. National identifier of the scientific document No.: R-1086239, Pp:120. [In Persian].
17. Moranm Fehr, P., Sauvant, D. 1980. Composition and Yield of Goat Milk as Affected by Nutritional Manipulation. Journal of Dairy Science. 63(10): 1671-1680. https://doi.org/10.3168/jds.S0022-0302(80)83129-8.
18. Papi, N., Mirzaei, F. 2019. Introduction of Iran's native goats, Agricultural Education Publication, Iran, Pp: 124 [In Persian]
19. Salehi, M. Tahirpour, N., Kurang Beheshti, M. 2000. The effect of environmental factors (age and gender) and the type of rearing on the characteristics of the fur of Rayini goats, Research and Production. 47: 90-95. [In Persian]
20. Savar Sofla, S., Salehi M. 2016. The study of fiber characteristics in cross bred Qom native goats × South Khorasan woolly goats, Livestock products. 18(3) 635-646. [In Persian]
21. Sayad Nejad, M.B. 1992. Investigating phenotypic traits and production characteristics of Najdi goat (Khuzestan). Master's thesis, Department of Animal Science, Faculty of Agriculture, Tarbiat Modares University. [In Persian]
22. Shadnoosh, Gh. 2015. The effect of dietary energy and protein levels on the growth and fattening performance of native goats. Animal Production Research. 2:57-68. [In Persian]
23. Singh, M. K., Singh, S.K., Dige, M.S. Kumar, A. 2021. Genetic and non-genetic factors affecting first parity growth, reproductive and lactation traits in Barbari goats under semi-intensive management in semi-arid region of India. Indian Journal of Animal Sciences. 91(2):128–136.
24. Soltani, A.D. 2002. The use of SAS software in statistical analysis (for agricultural fields), Jihad Academician, Mashhad Unit Publications. P: 168. [In Persian]
25. Yarahmadi, B., Chegni, A. 2024. Principles of rearing goats and kids. Lorestan Academic Jihad Publishing Organization, Pp: 221 [In Persian]
26. Zakhari, J. 2016. Investigating the quality of the production of fur in the country in relation to the establishment of hair pulling industries and the rearing of native goats. Standard Industrial Research Institute of Iran. Pp: 24. [In Persian]
Recognition the Appearance and Production Characteristics of Native Lorestan Goats
Alireza Chegni*, Behrouz Yarahmadi, Mohsen Mohamadi Saei
Department of Animal Science Research, Lorestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Khorramabad, Iran
*Corresponding author: cheqeni48@yahoo.com
Received: 13 November 2024 Accepted: 8 February 2025
DOI:
Abstract
One hundred fifty female and 12 male goats were selected from the herds of Lorestan province in a random stratified and clustered method. Morphological characteristics including 17 factors and qualitative and typical characteristics of the body including 27 characteristics during 4 years and milk records, birth weights up to 9 months in males and females using SPSS and SAS software packages and descriptive statistics were analyzed. Hair samples were taken from the right side of 90 female goats (1, 2 and 3 years old) in four seasons to determine hair length, efficiency and %fat. The data were analyzed by SAS software package and GLM method. 40 male goats at the ages of 4, 6, 8, and 10 months were selected from the goat herds, and each age group was kept in individual places and after 20 days of preliminary period for 90 days with a total mixed ration (12.32% protein, and 2.33 Mcal/kg of energy) were fed. No significant difference was observed between different age groups, except for chest depth and hand width. In the comparison of milk production in different seasons, the highest milk production was obtained in May with 943.2 milliliters/h and the lowest amount of milk was obtained in August with 28.5 milliliters. The average duration of the milking period was 4 months and the average daily milk production of one head was about 384 milliliters. The effect of gender on birth weight was not significant. In the study of the effect of age on hair length, efficiency, fat percentage and hair diameter, no significant difference was observed except hair length. The effect of gender on different weights from weaning to 9 months was significant. In fattening goats, the highest daily gain at 10 months was 132.99g/d and the lowest at 6 months with 95.59g/d.
Keywords: morphological characteristics, productive characteristics, Goat, Lorestan, Fatnning, Hair goat
شناسايي صفات ظاهري و توليدي بز بومي لرستان
علیرضا چگنی*، بهروز یاراحمدی، محسن محمدی ساعی
بخش تحقیقات علوم دامی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، خرم آباد، ایران
*مسئول مکاتبات: cheqeni48@yahoo.com
تاریخ دریافت: 23/08/1403 تاریخ پذیرش: 20/11/1403
DOI:
چكيده
تعداد 150 رأس بز ماده و 12 رأس بز نر از بين گله‌هاي استان لرستان بصورت طبقه‌اي تصادفي و خوشهای انتخاب شدند. مشخصات مرفولوژيك شامل 17 مورد و مشخصات كيفي و تيپيك بدن شامل 27 خصوصيت طي 4 سال و ركوردهاي شير، اوزان تولد تا 9 ماهگي در جنسهای نر و ماده با استفاده از بستههاي نرمافزاري SPSS وSAS و آمار توصيفي بررسي و تجزيه و تحليل شدند. از ناحيه پهلوي راست 90 راس بز ماده (1، 2 و 3 ساله) در چهار فصل نمونه الياف برای تعیین طول الياف، راندمان و درصد چربي برداشت گرديد دادههاي بدست آمده توسط بسته نرم افزاري SAS و روشGLM آناليز شدند. 40 رأس بزغاله نر در سنين 4 ، 6 ، 8 و10 ماهگي از گله‌هاي بز استان لرستان انتخاب و هر گروه سني در جنس نر در جايگاههاي انفرادي نگهداري و پس از20 روز دوره مقدماتي به مدت 90 روز با جيرهاي شامل 32/12 درصد پروتئين و 33/2 مگاكالري انرژي در كيلوگرم به صورت كامل مخلوط پروار شدند. بجز صفات عمق سينه و پنهاي دستها، در بين گروه‌هاي سني مختلف تفاوت معني‌داري مشاهده نشد. در مقايسه شير توليدي در فصول مختلف، بيشترين شير توليدي در ارديبهشت با 2/943 ميلي‌ليتر بازاي هر رأس و كمترين ميزان شير در مرداد با 5/28 ميلي‌ليتر بدست آمد. متوسط طول دوره شيردهي 4 ماه و ميانگين كل توليد شير روزانه يك رأس در گله حدود 384 ميلي‌ليتر بود. اثر جنس بر وزن تولد معنيدار نشد. در بررسي اثر سن بر طول مو، راندمان، درصد چربي و قطر مو بجز طول مو تفاوت معنيدار مشاهده نشد. اثر جنس بر وزنهای مختلف از شيرگيري تا 9 ماهگي معنيدار شد. در پروار بزغالهها بالاترين افزايش وزن روزانه در 10 ماهگي، 99/132 گرم و كمترين آن در 6 ماهگي با 59/95 گرم در روز بود.
کلمات کلیدی: صفات ظاهری، صفات تولیدی، بز، لرستان، پرواربندی، الیاف بز.
مقدمه
بز به‌عنوان یکی از نشخوارکنندگان اهلی، در نقاط مختلف دنیا پرورش داده میشود. این دام محصولات متنوعی را تولید می‌کند. یکی از اهداف عمده پرورش‌دهندگان بز تولید گوشت و شیر است. جثه کوچک، قدرت سازگاری زیــاد، کم‌توقعی و مقاومت زیاد بز به بسیاری از بیماری‌ها و شرایط نامساعد محیطی باعث شده تا نگهداری و پرورش این حیوان به‌ویژه در شرایط روستایی و در سطح دامداران خرده‌پا موردتوجه قرار گیرد. در بسیاری از نقاط جهان بزهــا علاوه بر اینکه به‌عنوان منابع تولید مواد غذایی هستند، پوست مفید و در بعضی کشورها الیاف با ارزشی نیز تولید می‌کنند (25). بر اساس آمار فائو (8) در کل دنیا تعداد 921 میلیون رأس بز وجود دارد و پراکندگی این تعداد در نواحی مختلف است. سهم محوری این‌گونه‌ی دامی در کشاورزی و توسعه پایدار روستایی به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه که بیشتر از 90 درصد از جمعیت جهانی بز را در خود جای‌داده‌اند، غیرقابل‌انکار می‌نماید (25). اهمیت بز و سهم آن در دامپروی پایدار به دلیل ریسک کمتر، بازگشت سریع سرمایه، طولانی بودن فصل تولیدمثل، بازار همیشگی در طول سال، هزینه کمتر، توانایی عملکرد خوب در محدوده وسیع از خوراک و توانایی استثنایی تحمل تنشهای شدید گرما، رطوبت و سرما نه تنها در آسیا بلکه در آفریقا بیشتر شده است (23). بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران در سال 1402 تعداد بز و بزغاله در ایران به 5/17 میلیون رأس می‌رسد، که نقش مهمي در تأمين گوشت، شير و پوست و الياف مورد نياز کشور دارد. در استان لرستان 2/6 واحد دامي وجود دارد، بيش 66/1 رأس آن بز و بزغاله ميباشد كه بصورت گله هاي خالص و مخلوط با گوسفند پرورش داده ميشوند (6، 7). بزها معمولاً توســط خانواده‌هایی نگهداری می‌شوند که در مناطق با خاک فقیر، بارندگی کم و مزارع با مساحت کوچک زندگی می‌کنند. در این نواحی شیر و گوشتی که بزها تولید می‌کنند، می‌تواند بخش با ارزشی از خوراک روزانه کشاورزان را تأمین کند .تا كنون اطلاعات دقيقي از خصوصيات ظاهري و توليدي بزهاي ايران كه برگرفته از تحقيقات باشد كمتر وجود دارد. قبل از اقدام به هرگونه عمليات اصلاح نژادی از قبيل دورگ‌گيري، وارد نمودن ژن‌هاي جديد به گله‌ها و ... شناسايي پتانسيل‌ها و خصوصيات تودهها و نژادهاي بومي کشور امري ضروري است (6، 16). این پژوهش در چهار سال متوالي برای نيل به اهداف فوق در راستای بررسی خصوصیات ظاهری و تولیدی بزهای بومی استان لرستان طراحي و با استفاده از گله‌هاي دامداران اجرا گرديد.
مواد و روش‌ها
بمنظور شناسايي صفات ظاهري و توليدي بز بومي استان لرستان تعداد 150 رأس بز ماده و 12 رأس بز نر با توجه به توزیع ناهمگن جمعیت بز در سطح استان بصورت طبقه‌اي خوشهای از گله‌هاي استان انتخاب و بمدت 4 سال، 17 مورد مشخصات مرفولوژيك (كمي) و 27 مورد مشخصات كيفي و تيپيك بدن مورد مطالعه و بررسي قرار گرفت (12). ركوردهاي مشخصات مورفولوژيك بدن، مشخصات كيفي بدن، ركوردهاي شير، اوزان تولد تا 9 ماهگي در جنسهای نر و ماده با استفاده از بستههاي نرم افزاري SPSS و SAS و آمار توصيفي مورد تجزيه و تحليلي قرار گرفت. در مورد خصوصيات الياف (طول الياف، راندمان و درصد چربي)، از ناحيه پهلوي راست 90 راس بز ماده (1، 2 و 3 ساله) در چهار فصل نمونه الياف برداشت گرديد. تمام نمونههای برداشت شده از هر بز از يك محل برداشته شد. محل نمونهبرداري دامها خالكوبي شدند. تعداد نمونهها براي هر يك از سنين 1، 2 و 3 ساله در هر فصل 30 نمونه و در كل 360 بود.
طول دسته الياف: براي اندازهگيري طول دسته الياف قاعده آن مقابل صفر خطكش قرار گرفت وعدد مربوطه ياد داشت گرديد. براي هر نمونه آزمايشي حداقل طول سه دسته اندازهگيري شد و ميانگين آن گزارش گرديد. ابتدا نمونه را از مواد خارجي پاك كرده و پس از شستشو در آب 45 درجه و شوينده، خشك كردن در هواي آزاد و غوطهور كردن در ديكلرومتان وخشك شدن، الياف ضخيم وظريف از يكديگر جدا شده و در اتو 105 درجه سانتيگراد به مدت يك ساعت قرار گرفت و پس از سرد شدن در ديسكاتور با ترازوي حساس با دقت 0001/0 گرم توزين گرديده و درصد وزني الیاف محاسبه گرديد.
قطر: پس از شستشوي نمونه و استخراج مواد گياهي و غوطهوركردن در ديكلرومتان، از الياف ظريف و مو به تفكيك با مقطعگير هاردي برش تهيه شد و پس از قرار دادن بر روي لام با پارافين مايع مخلوط وتوسط دستگاه ميكروپروژكتور كه تصويري به بزرگنمايي 500 برابر ايجاد ميكند با خطكشهاي مخصوص در تاريكخانه، حداقل قطر 300 تار اندازهگيري و ميانگين، انحراف معيار و ضريب تغييرات هر نمونه محاسبه شد (2، 3). دادههاي بدست آمده در نرمافزار Excle ذخيره، و توسط بسته نرمافزاري SAS و روشGLM آناليز شدند (24). در پايان خصوصيات مختلف الیاف اندازهگيري شد. مدل آماري طرح به صورت زير است:Yij= μ+Bj+eij که اثر اشتباه آزمايشي =eij ،ميانگين جامعه= μاثر سن (تیمار) = Bjمیباشند. دادههاي به دست آمده در خصوص پرورابندي و خصوصيات لاشه با استفاده از طرح کاملا تصادفی مورد تجزيه آماري قرار گرفت (4). مدل طرح كاملا تصادفي به‌صورت زیر است:Xij= μ+Tj+Eij که Xij= مقدار عددي مشاهده، μ = ميانگين كل جمعيت، Tj = اثر تيمار، Eij = اثر خطاي آزمايشي است.
تجزیهوتحلیل دادهها: دادههاي به دست آمده در فايل جداگانه در بسته نرمافزاري Excel ذخيره گرديد و جهت تجزيهوتحلیل آماري از بسته نرمافزاري SAS (نسخه 1/9) استفاده شد. جهت مقايسه ميانگين‌ها از روش مقايسه چند دامنه‌اي دانكن در سطح اطمینان 5 درصد استفاده گرديد (4، 24).
نتايج
بز بوي لرستان غالبا داراي گوش بلند، جثه متوسط با شاخ‌هاي كماني متوسط و روبيني صاف، برجستگي دور چشم صاف. حدود 57 درصد پيشاني برجسته و 5/43 درصد پیشانی صاف، حدود 83 درصد دست و پاي بلند با دم كوتاه، حدود 87 درصد بدون منگوله و 90 درصد كپل خميده مي باشد. اكثراً داراي ريش و گردن پوشيده از الياف و بيش از 73 درصد رنگ الياف بدن سياه و ساير رنگها از قهوه‌اي تيره تا روشن تا رنگ كرمي و سفيد نيز با درصد كمتري ديده ميشود. رنگ سر 27 درصد سیاه، 29 درصد قهوهای-سیاه، 31 درصد قهوهای-سیاه و سفید و در 98 درصد پستانی قرینه داشتند. در خصوص ارتفاع لگن، دور قفسه سينه، عمق قفسه سینه، پهناي استخوان لگن، عرض رانها، عرض دستها، طول لگن تا جدوگاه، دور مچ پاها، طول مفصل خرگوشي، عرض استخوان پشتی (عرض راسته)، عرض استخوان کمر (عرض فیله)، ارتفاع كمر و ارتفاع جدوگاه از زمین (قد)، در مقاطع سني 1، 2، 3 و چهار ساله و بیشتر تفاوت معني‌داري مشاهده نشد (05/0 p >) (جدول 1).
در عمق سينه و پهناي دستها در مقاطع سني فوق تفاوت معني‌داري مشاهده گرديد (05/0p < ) (جدول 1). در پروار بزغالههاي 4، 6، 8 و 10 ماهه ميانگين اضافه وزن روزانه به ترتيب 17/98، 59/95، 53/116 و 99/132 گرم در روز بود. بالاترين اضافه وزن روزانه در بزغالههاي نر 10 ماهه بود (05/0p < ) (جدول 2). ميانگين وزن نهايي در گروه‌هاي فوق به ترتيب 95/22، 62/25، 02/31 و 23/38 كيلوگرم بود (05/0p < ) جدول (2).
مقايسه شير توليدي در فصول مختلف نشان داد که بيشترين مقدار در ارديبهشت با 943 ميلي‌ليتر و كمترين در مرداد با 5/28 ميلي‌متر بازاي هر رأس بدست آمد. ميانگين كل توليد شير روزانه يك رأس در گله حدود 384 ميلي‌ليتر بود. بيشترين درصد زايش در ماه دي و كمترين آن خرداد اتفاق افتاد. در طول دوره شیردهی مجموع شیر تولیدی 6/57 لیتر بود. 3/89 درصد زايش‌ها بصورت تك قلو و 7/10 درصد دوقلو بود. اثر جنس بر وزن تولد و اندازه‌هاي بدن و دور سينه، ارتفاع جدوگاه و فاصله لگن تا جدوگاه معنيدار نشد (05/0p > ) (جداول 2 و 3). اوزان تولد تا 9 ماهگی بز داشتی بومی لرستان در جدول 4 آورده شده است. وزن تولد، اوزان 7 ، 8 و 9 ماهگی در جنسهای نر ماده تفاوت معنیداری نشان دادند (05/0p < ). در بررسي اثر سن بر قطر، درصد چربي، راندمان و طول مو، در سنین مخلف بز بومی لرستان در جدول شماره 5 بیان شده است. بجز در طول مو در سایر صفات تفات معنیداری در سنین مختلف مشاهده نشد (01/0 < p).
جدول 1– ميانگين مربعات و خطاي معيار برخي خصوصيات مختلف اندازه بدن در بز بومي لرستان (سانتيمتر)
Table 1. Mean square and standard deviation of some different characteristics of body size in native goats of Lorestan (cm)*
Age | Hip height from the ground | chest width
| chest deep
| Hip bone width
| Legs width
| Hands width
| Hip to Withers distance |
one year | 63.5a ± 3.44 | 15.1a ± 1.64 | 27.82b ± 2.32 | 15.47a ± 1.38 | 28.85a ± 4.68 | 23.25b ± 3.19 | 47.8a ± 2.60 |
Two years | 63.17a ± 3.84 | 15.23a ± 1.22 | 28.98a ± 1.44 | 15.62a ± 1.23 | 29.89a ± 3.02 | 24.96a ± 3.34 | 48.03a ± 2.82 |
Three years | 63.86a ± 3.44 | 15.5a ± 1.5 | 29.02a ± 2.02 | 15.77a ± 1.33 | 29.45a ± 3.81 | 25.04a ± 2.45 | 48.38a ± 4.27 |
4 years and up | 63.94a ± 2.89 | 15.78a ± 1.21 | 29.31a ± 1.5 | 16a ± 1.33 | 29.84a ± 3.51 | 25.26a ± 2.55 | 49.36a ± 2.71 |
Mean | 63.55 ± 3.43 | 15.40 ± 1.41 | 28.84 ± 1.91 | 15.72 ± 1.31 | 29.52 ± 3.72 | 24.73 ± 2.90 | 48.36 ± 3.43 |
SEM | 1.70 | 0.69 | 0.91 | 0.658 | 1.88 | 1.56 | 1.55 |
P | 0.91 | 0.56 | 0.73 | 0.66 | 0.79 | 0.38 | 0.81 |
Age | ankle circumference | hock joint length | chest circumference | Back bone width | Lumbar bone width | Lumbar height
| Withers height |
One year | 10.60a ± 0.68 | 26.2a ± 1 | 78.1a ± 7.97 | 8.58a ± 0.79 | 47.95a ± 2.74 | 63.15a ± 2.99 | 65.52a ± 3.00 |
Two years | 10.71a ± 0.60 | 26.32a ± 3.62 | 79.85a ± 5.15 | 8.85a ± 0.83 | 48.71a ± 3.11 | 63.28a ± 2.69 | 65.73a ± 2.79 |
Three years | 10.38a ± 4.27 | 26.54a ± 1.17 | 81.06a ± 4.87 | 9.07a ± 0.73 | 50.20a ± 3.13 | 63.48a ± 3.12 | 66.12a ± 2.86 |
4 years and up | 10.78a ± 0.42 | 26.63a ± 1.11 | 81.33a ± 3.16 | 9.10a ± 0.63 | 50.52a ± 3.23 | 64.15a ± 3.68 | 67.13a ± 2.96 |
Mean | 10.72 ± 0.60 | 26.44 ± 1.62 | 80.26 ± 5.47 | 8.93 ± 0.77 | 49.47 ± 3.19 | 63.49 ± 3.08 | 66.09 ± 2.89 |
SEM | 0.37 | 0.86 | 2.64 | 0.372 | 1.53 | 1.56 | 1.45 |
P | 0.83 | 0.46 | 0.95 | 0.23 | 0.76 | 0.64 | 0.33 |
a، b و c حروف متفاوت در هر ستون نمایانگر اختلاف معنی دار در بین تیمارها است (05/0p < )
a. b. c Values within a column with different superscripts differ significant (p < 0.05)
جدول 2- اثر سن بر ميانگين و انحراف معيار افزايش وزن در بزغاله هاي نر بومي لرستان
Table 2. The effect of age on the mean of weight gain in Lorestan native male goats.
| 4 month | 6 month | 8 month | 10 month | SEM | P |
Initial body weight(kg) | 14.95d | 17.48c | 22.01b | 27.18a | 1.39 | 0.03 |
Average daily gain (g) | 98.17c | 95.59 c | 116.53 ab | 132.99a | 12.02 | 0.04 |
Final body weight(kg) | 22.95d | 25.62c | 31.02b | 38.23a | 1.15 | 0.01 |
جدول 3- ميانگين مربعات و خطاي معيار صفت توليد شير در بز بومي لرستان
Table 3. mean square and standard error of milk production traits in Lorestan native goats
| Milk yield(ml/d) | ||
| Morning | Evening | Total |
March- April | 392.5b ± 142 | 114.6 b ± 78.3 | 507.1 b± 165.6 |
April-May | 700.8a ± 19.1 | 242.4a ± 103.8 | 943.2a ± 245 |
May-Jun | 100.7c ± 24.0 | 64.3c ± 21.5 | 165 d ± 36.8 |
Jun-July | 380.9b ± 139.3 | 55.9c ± 17.9 | 436.8c ± 140.1 |
July-August | 19.2d ± 4.5 | 9.3d ± 2.4 | 28.5e ± 6.7 |
Mean | 295.9 ± 82.2 | 88.7 ± 92.5 | 384.5 ± 329.4 |
SEM | 32.89 | 22.39 | 59.42 |
P | 0.001 | 0.02 | 0.04 |
جدول 4- ميانگين مربعات و خطاي معيار بر روي وزن بدن بز بومي لرستان در سنين وجنس هاي مختلف
Table 4. mean square and standard error on the body weight of Lorestan native
Age | Birth Weight | Weaning Weight | 4 Month | 5 Month | 6 Month | 7 Month | 8 Month | 9 Month |
Male | 2.71a ± 0.313 | 7.85a ± 1.05 | 8.97a ± 1.18 | 11.58a ± 1.47 | 14.8a ± 1.74 | 17.64a ± 1.99 | 20.26a ± 2.34 | 23.2a ± 2.14 |
Female | 2.59b ± 0.47 | 7.67a ± 1.29 | 8.85a ± 1.43 | 11.43a ± 1.64 | 14.28a ± 1.64 | 16.72b ± 1.65 | 19.13b ± 1.91 | 21.59b ± 1.88 |
Mean | 2.45 ± 0.42 | 7.74 ± 1.19 | 8.9 ± 1.33 | 11.47 ± 1.56 | 14.49 ± 1.69 | 17.08 ± 1.83 | 19.58 ± 2.14 | 22.22 ± 2.12 |
SEM | 0.20 | 0.60 | 0.65 | 0.78 | 0.85 | 0.91 | 0.53 | 0.53 |
P | 0.03 | 0.82 | 0.33 | 0.67 | 0.21 | 0.04 | 0.02 | 0.04 |
جدول5- ميانگين مربعات و خطاي معيار برخي خصوصيات مو در بز بومي لرستان
Table 5. Mean square and standard error of some hair characteristics in Lorestan native goats
hair length (cm) | hair efficiency% | Fat % | Diameter (micron) | Age |
16.12a ± 1.75 | 89.22a ± 1.26 | 1. 91a ± 0.65 | 74.46a ± 13.91 | 1 year |
15.34ab ± 1.69 | 89.87a ± 1.37 | 1.91a ± 0.73 | 79.85a ± 9.10 | 2 year |
14.49ab ± 1.07 | 88.74a ± 1.86 | 2.39a ± 1.59 | 77.49a ± 3.40 | 3 year |
14.12b ± 1.29 | 88.45a ± 4.18 | 2.22a ± 1.52 | 80.75a ± 8.07 | 4 years and up |
14.75 ± 1.51 | 88.98 ± 2.92 | 2.16 ± 1.30 | 78.91 ± 8.04 | Mean |
0.75 | 1.46 | 0.65 | 4.32 | SEM |
0.02 | 0.56 | 0.41 | 0.32 | P |
بحث
اندازه بدن و وزن بز بستگی به نژاد آن دارد. به عنوان مثال بلندی بعضی از بزهای خیلی کوچک پاکستانی حدود 5/47 سانتی‌متر از زمین تا شانه (ارتفاع جدوگاه) است و ٩ کیلوگرم نیز وزن دارند. وزن بعضی از بزهای نر نژاد سفید آلمانی تا ١١٠ کیلوگرم و بلندی قامت نژاد جمناپاری هند تا ١٢٢ سانتی‌متر می‌رسد (25). اکثر رنگ توده بزهای ایرانی از جمله مهابادی (اصفهان) و بزهای خلخالی، بوشهری، افشاری، بختیاری، بز بومی سیستان و بلوجستان، سمنان، زنجان، فارس، گیلان سیاه است اگرچه سایر رنگها کمابیش بصورت ترکیبی نیز در آنها دیده میشود. رنگ بز مهابادی آذربایجان غربی دارای سرو گردنی سیاه ولی بدنی سفید است. رنگ بز نجدی بیشتر (حدود 60 درصد) آهویی تا قهوهای است طول بدن در این بز نجدی به ترتیب 7/93 و 7/92 سانتی‌متر در نر و ماده بالغ میباشد. ارتفاع جدوگاه در نر و ماده به ترتیب 7/69 و 8/64 سانتی‌متر و دور سینه نیز 80 و 8/73 سانتی‌متر گزارش شده است (18) که با مطالعه حاضر تفاوت داشت. در بز مهابادی اصفهان طول بدن، ارتفاع جدوگاه و دور سینه به ترتیب در نرها و مادهها (1/52-53)، (72- 69) و (9/95-4/90) سانتی‌متر گزارش شده است (18). تفاوت ظاهری تودهها و نژادهای بز ایران بیشتر ناشی از شرایط ژنتیکی و محیطی-اکولوژیکی میباشد. نتايج تحقیق حاضر با یافتههای كيانزاد (1995)، مقصودينژاد (15) و چگني (7) مطابقت داشت. ايلامي (8) نشان داد بزغالههاي با وزن اوليه پايين در شروع پروار ضريب تبديل بهتري دارند وتاثير وزن اوليه پروار و سطوح مختلف انرژي جيره بر خصوصيات لاشه متفاوت بود. یافتههای آببه (1) نشان داد که بزهاي كشتارشده در سن بالاتر، درصد گوشت و چربي لاشه بيشتري داشتند. ایلامی و همکاران (9) اثرات دو گروه وزن اولیه پروار (3/18 و 4/27 کیلوگرم) و سه سطح انرژی جیره (9/1، 1/2 و 3/2 مگاکالری انرژی قابل متابولیسم در کیلوگرم) بر خصوصیات رشد و ویژگیهای لاشه بزغالههای نر بومی فارس را بررسی کردند. میانگین اضافه وزن روزانه و ضریب تبدیل غذایی بین دو گروه وزنی و در جیرههای مختلف تفاوت آماری معنیداری نشان داد (05/0p < ). درصد وزن لاشه سرد به وزن زنده بین دو گروه وزنی (01/0p < ) و در بین جیرهها (05/0p < ) تفاوت داشت. آنها در نهایت بیان کردند که پروار بزغالههای با وزن پایین و با جیره پرانرژی اقتصادیتر بود. از عوامل موثر بر خصوصیات رشد، ضریب تبدیل غذایی و مقدار ماده خشک مصرفی در بزغالههای بومی ایران سطوح انرژی و پروتئین میباشد (22). مقدار شیر بزهای بوی آذربایجان شرقی، مهابادی (آذر بایجان غربی)، خلخالی، مهابادی (اردستان اصفهان)، بوشهری، افشاری، سمنان، کرکی آباده 180، 216، 128، 145، 65، 120، 103، 200، 35 لیتر در یک سال گزارش شده است (18). بزغالههاي نژاد نجدي خوزستان داراي چندقلويي بالايي بوده و از نظر تولد مثل جز بهترين نژادها است. متوسط توليد شير در اين نژاد حدود يك ليتر در روز است (21). میزان شیر تولیدي بزهای سانن در دوره‌ی 280 روزه‌ای شیردهی به 700 کیلوگرم می‌رسد. نژادهای رکورددار سانن در آمریکا در یک سال بیش از 2 هزار کیلوگرم شیر تولید کرده‌اند (25). مقدار تولید شیر، تداوم تولید و ترکیبات شیر به سطح انرژی و پروتئین شیر وابسته است (17). با توجه به اینکه پرورش بز در ایران بیشتر در مناطق روستای و عشایری با مراتع فقیر پرورش داده میشود کم بودن تولید شیر در بزهای ایرانی ناشی از عدم تامین نیازهای تغذیهای آنها در سطح مطلوب، بخصوص در دوره شیردهی میباشد. در يك تحقيق وزن تولد بز نجدي در نر و ماده به ترتيب 70/2 و 46/2 كيلوگرم بود. لذا مقايسه وزن تولد بزغالههاي بومي لرستان با ساير نژادهاي ا يران در حدود 3-5/2 كيلوگرم گزارش کرده اند (21). بزها از نظر اندازه‌هاي بدن به طور چشمگيري با هم تفاوت دارند (21). در نژاد سانن وزن بزهای ماده در حدود 50 کیلوگرم و وزن نرها 60 تا 65 کیلوگرم و در بز نژاد آلپاین وزن متوسط بلوغ در جنس نر 65 تا 80 کیلوگرم و در جنس ماده 50 تا 60 کیلوگرم گزارش شده است.
پاپی و میرزائی (18) اوزان تولد، از شیرگیری، 6 ماهگی و بز بالغ را در بز کرکی آباده،بز بومی سمنان، نجدی، عدنی بوشهر و بز سیاه بوشهر را برترتیب در جنسهای نر و ماده (5/3، 5/2)، (16، 14)، (25، 22)، (48، 38) کیلوگرم - (3/2، 9/1)،(21، 18)، (28، 24)، (34، 29) کیلوگرم - (6/2، 4/2)، (2/13، 6/11)، (16، 3/14)، (7/33، 7/26) کیلوگرم - (3/2، 4/2)،(8/6، 4/6)، (5/15، 1/14)، (35، 20) کیلوگرم - (6/1، 4/1)، (5/16، 3/15)، (5/24، 5/21) و (5/35، 3/31) کیلوگرم گزارش کردند که در وزن متناظر تفاوتهای معنیداری با پژوهش حاضر نشان دادند. در يك مطالعه طول دسته الياف براي بزهاي رائيني در سن 8 ساله 51/0 ± 54/6 سانتی‌متر بدست آمد (19) در صورتيكه در بزهاي 1، 2 و 3 ساله لري به ترتیب 11/0 ± 54/5، 11/0 ± 28/5 و10/0 ± 84/5 سانتی‌متر بدست آمد. ملاحظه ميشود كه در بز لري طول دسته الياف از بزهاي رائيني پايينتر ميباشد. در یک مطالعه طول تک تار مو در بیده بزهای نر (7/0 ± 8/12 سانتی‌متر) بیش از بزهای ماده (5/0 ± 2/10 سانتی‌متر) بود و در بزهای بومی، آمیخته نسل اول و دوم به ترتیب12/0 ± 0/6، 4/0 ± 3/10 و 1/1 ± 2/12 سانتی‌متر بود. وزن بیده در بزهای آمیخته بومی با کرکی جنوب خراسان در مقایسه با بزهای بومی قم، 21 گرم افزایش داشت که این تفاوت معنیدار نبود (20). در مطالعه‌ای ویژگیهای کمی و کیفی الیاف بزهای مرغز ایستگاه دامپروری سنندج شامل میانگین قطر الیاف در نمونهها 62/0±6/28 میکرون بوده و اثر جنس بر روی قطر الیاف معنیدار (05/0p < ) و اثر سن بسیار معنیدار بود (0001/0 > p). میانگین طول الیاف در سیستمHautcur در نمونهها برابر 07/2±2/45 میلیمتر و در سیستم Barbe برابر 64/3±8/73 میلیمتر بوده و سن جنس و رنگ اثر معنیداری روی طول الیاف نداشت (5). زاخری (26) میانگین چربی الیاف بز رائینی را 29/1 تا 1/3 درصد، میانگین قطر الیاف را 63/14 تا 75/18 میکرون و متوسط طول الیاف را 4/47 تا 5/62 میلیمتر گزارش نموده است که با نتایج پژوهش حاضر تفاوت معنیداری داشتند. با توجه به اهمیت الیاف بز صادره از کشور که از نظر اقتصادی بعد از چین مقام دوم را در جهان دارد (5) باید توجه لازم به تفکیک انواع الیاف بز تولیدی در کشور مبذول گردد و از تداخل این الیاف در محموله‌های تجاری جلوگیری به عمل آید.
نتیجهگیری
بنابر نتایج، بجز صفات عمق سينه و پنهاي دستها، در بين گروه‌هاي سني مختلف تفاوت معني‌داري مشاهده نشد. در مقايسه شير توليدي در فصول مختلف، بيشترين شير توليدي در ارديبهشت با 2/943 ميلي‌ليتر بازاي هر رأس و كمترين ميزان شير در مرداد با 5/28 ميلي‌ليتر بدست آمد. متوسط طول دوره شيردهي 4 ماه و ميانگين كل توليد شير روزانه يك رأس در گله حدود 384 ميلي‌ليتر بود. اثر جنس بر وزن تولد معنيدار نشد. در بررسي اثر سن بر طول مو، راندمان، درصد چربي و قطر مو بجز طول مو تفاوت معنيدار مشاهده نشد. اثر جنس بر وزنهای مختلف از شيرگيري تا 9 ماهگي معنيدار شد. در پروار بزغالهها بالاترين افزايش وزن روزانه در 10 ماهگي، 99/132 گرم و كمترين آن در 6 ماهگي با 59/95 گرم در روز بود.
منابع
1. Abebe, G. 2000. Carcass characteristics of Somali goats slaughtered at different ages. Proc. of the 7th international conf. on goats, France. 15-21 May 2000. Pp 829.
2. American Society for Testing Materials. 1978. Diameter of wool and other animal fibers by microprogection. D2130-78.32:498-507.
3. American Society for Testing Materials. 1987.Test method for diameter and other animal fibers by microprogection. D2130-22. approved March 10, 2000. Published June 2000. Annual Book of ASTM Standards Publications, 7(1):11.
4. Asad, M. 1997. Design and analysis of agricultural experiments. Shiraz University Press, Pp: 544. [In Persian]
5. Asadi Moghadam, R., Zakhari, J., Kashanian, N. Razaqzadeh S. 1997. investigation of quantitative and qualitative characteristics of Marquz goat fibers and the effect of some factors on them. Iranian Journal of Agricultural Sciences. 28(1):1-10. [In Persian]
6. Chegani, A.R., Sarhadi, F., Moneem, M. Viarahamdi, B. 2004. Identification of phenotypic and production characteristics of Lorestan's native goat, final report, Lorestan Agriculture and Natural Resources Research Center, AREEO, Khorramabad, Iran, Pp: 35. [In Persian]
7. Chegeni, A.R. 2003. Investigating the effect of age and sex on the characteristics and composition of the carcass of Lori sheep. Master's thesis, Department of Animal Science, Faculty of Agriculture, Shahid Chamran University of Ahvaz. [In Persian]
8. Food and Agriculture Organization (FAO). 2023. Major Food and Agricultural Commodities and Producers, http://www.fao.org/es/ess/top/commodity.
9. Ilami B., Naji Zawareh, A. 2011. The effect of initial live weight and diet energy on the growth and carcass characteristics of male goats native to Fars. Journal of Animal Science (Research and Production), 24(2):51-58. [In Persian]
10. Iran Institute of Standards and Industrial Research. 1975. The method of determining the percentage of fibers with modulus by microscope. Tehran, Ministry of Industries. Standard number: 1458. [In Persian]
11. Iran Institute of Standards and Industrial Research. 1986. The method of determining the the ratio of fibers present in sheep's wool. Tehran Ministry of Industries. Standard number: 2259. [In Persian]
12. Karimi Far, M. 2011. Statistics in social sciences, Payam Noor Publications, Pp: 235. [In Persian]
13. Khaldari, M. 2004. Sheep and goat husbandry, Jihad University Publications, Tehran branch. Pp: 505. [In Persian]
14. Kianzadeh, M.R. 1995. Investigating the effect of age and sex on the growth rate and carcass characteristics of fattening lambs. Master's thesis, Department of Animal Science, Faculty of Agriculture, University of Tehran. [In Persian]
15. Maqsoodi Nejad, Q., Rezaei, M., Sajadi, B., Jafari KHorshidi, K.1997. Investigating the effect of age and sex of Mazandaran Zel lambs on fattening ability and carcass characteristics. Final report, Ilam Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Ilam, Iran. [In Persian].
16. Monem, M. Ismaili Rad, I., Dukhanchi, S. 1988. project of identification native sheep of Iran - Mughani sheep - Animal Science Research Institute of Iran. National identifier of the scientific document No.: R-1086239, Pp:120. [In Persian].
17. Moranm Fehr, P., Sauvant, D. 1980. Composition and Yield of Goat Milk as Affected by Nutritional Manipulation. Journal of Dairy Science. 63(10): 1671-1680. https://doi.org/10.3168/jds.S0022-0302(80)83129-8.
18. Papi, N., Mirzaei, F. 2019. Introduction of Iran's native goats, Agricultural Education Publication, Iran, Pp: 124 [In Persian]
19. Salehi, M. Tahirpour, N., Kurang Beheshti, M. 2000. The effect of environmental factors (age and gender) and the type of rearing on the characteristics of the fur of Rayini goats, Research and Production. 47: 90-95. [In Persian]
20. Savar Sofla, S., Salehi M. 2016. The study of fiber characteristics in cross bred Qom native goats × South Khorasan woolly goats, Livestock products. 18(3) 635-646. [In Persian]
21. Sayad Nejad, M.B. 1992. Investigating phenotypic traits and production characteristics of Najdi goat (Khuzestan). Master's thesis, Department of Animal Science, Faculty of Agriculture, Tarbiat Modares University. [In Persian]
22. Shadnoosh, Gh. 2015. The effect of dietary energy and protein levels on the growth and fattening performance of native goats. Animal Production Research. 2:57-68. [In Persian]
23. Singh, M. K., Singh, S.K., Dige, M.S. Kumar, A. 2021. Genetic and non-genetic factors affecting first parity growth, reproductive and lactation traits in Barbari goats under semi-intensive management in semi-arid region of India. Indian Journal of Animal Sciences. 91(2):128–136.
24. Soltani, A.D. 2002. The use of SAS software in statistical analysis (for agricultural fields), Jihad Academician, Mashhad Unit Publications. P: 168. [In Persian]
25. Yarahmadi, B., Chegni, A. 2024. Principles of rearing goats and kids. Lorestan Academic Jihad Publishing Organization, Pp: 221 [In Persian]
26. Zakhari, J. 2016. Investigating the quality of the production of fur in the country in relation to the establishment of hair pulling industries and the rearing of native goats. Standard Industrial Research Institute of Iran. Pp: 24. [In Persian]