احکام و آداب تعلیم و تعلّم در حیطه فرایند یاددهی– یادگیری
محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوقعیسی بهرامی 1 , عباسعلی حیدری 2 * , محمود قیوم زاده 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران
2 - استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران
3 - استاد، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.
کلید واژه: وظایف مربی و متربی, فرایند یاددهی- یادگیری, احکام تعلیم و تعلم, آداب تعلیم و تعلم,
چکیده مقاله :
هدف پژوهش حاضر بررسی احکام و آداب تعلیم و تعلّم در اسلام در حیطه فرایند یاددهی – یادگیری است. روش تحقیق اسنادی – کیفی بوده و وظایف مشترک تعلیم و تعلم در فقه تربیتی، آداب مربی و متربی قبل از تدریس، حین تدریس و پس از تدریس و نیز احکام ناظر بر آنها بررسی شد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که آداب تعلیم و تعلم از نظر طبقه‌بندی دارای ابعاد اخلاقی، روحی، روانی و فنی برخوردار می‌باشد. وظایف معلمان و متعلمان به اقتضای نقش‌آفرینی آن ها متفاوت بوده، تقیّد به اجرای آن ها فرایند تعلیم و تربیت را اثربخش می سازد. آداب تعلیم و تعلم در فرایند یاددهی – یادگیری در مراحل قبل از تدریس، حین تدریس و پس از تدریس تفکیک‌پذیر بوده و برای معلم و شاگرد رفتارهای متناسبی را طلب می‌کند. احکام تعلیم و تربیت موجب می‌شود تا منافع معلم و متعلم در سطوح فردی و اجتماعی، در دنیا و آخرت تضمین گردد.
The purpose of the present study is to review teaching and learning rules and etiquette in the process of education. The method of study was documentary-qualitative by which teaching and learning common responsibilities in educational Fiqh (jurisprudence), teacher and student etiquette before, during, and after teaching as well as their relative rules were explored. The results of the study indicate that teaching and learning etiquette in terms of classification enjoys ethical, spiritual, mental, and technical aspects. The responsibility of teachers and students is different with respect to their role; and their commitment to the implementation of those duties makes the process of education effective. Teaching and learning etiquette in the process of education is classified into three stages before, during, and after teaching which require appropriate behavior from both teachers and students. Teaching and learning rules guarantee personal and social interests of teachers and learners in this world and the hereafter.
طوسی، محمد بن حسن (1409ق). التبیان. بیروت: داراحیاء التراث العربی، ج6.
اعرافی، علیرضا (1393). قواعد فقهی. قم: انتشارات موسسه اشراق و عرفان.
اعرافی، علیرضا (الف 1395). فقه تربیتی (مبانی و پیش فرض‌ها). قم: موسسه اشراق و عرفان، ج7، 1.
اعرافی، علیرضا (ب 1395). تأثیرات فقه بر نظام تربیتی. راهبرد فرهنگ، 36، ص 113-131.
اعرافی، علیرضا (ج ۱۳۹۵). آداب مشترک تعلیم و تعلّم. تحقیق و نگارش احمد امامی‌راد. قم: انتشارات موسسه اشراق و عرفان، ج7.
اعرافی، علیرضا؛ طرقی، مجید؛ مولودی، حسین (1397). بررسی قاعده‌ی فقهی علم نافع در تعلیم و تعلم. فقه تربیتی، 5(10)، ص 137-162.
اعرافی، علیرضا؛ محمودیان، حسین؛ شهامت، احمد (1398). وظیفه‌مندی عمومی در تربیت اخلاقی و فقه تربیتی. مطالعات فقه تربیتی، 5(9)، ص 7-36.
اعرافی، علیرضا؛ مهری‌رمی، تقی (۱۳۹۷). بررسی نقش مدارا در تعلیم و تربیت ارزش‌های عبادی با رویکرد فقهی. مطالعات فقه تربیتی، 5(10)، ص 111-136.
باقری، خسرو (1395). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. تهران: انتشارات مدرسه.
بجنوردی، سید محمدحسین (1419ق). القواعد الفقهیه. قم: نشر الهادی.
برقی، احمد (1371ق). المحاسن. تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوم.
حلّی، محمد بن حسن بن یوسف اسدی (1387ق). ایضاح الفواید فی شرح مشکلات القواعد. قم: انتشارات اسماعیلیان، ج2.
خویی، سید ابوالقاسم (1417ق). محاضرات فی اصول الفقه. قم: انتشارات انصاریان.
رزاقی، هادی (۱۳۸۱). فقه التربیه (تعامل فقه و تربیت). پژوهش و حوزه، 9، ص 25-38.
رفسنجانی مقدم، مصطفی؛ محمودیان، علی (۱۳۹۵). نگرشی نو به فقه تربیتی بر پایه فقه القرآن. مشکوه، 133، ص 91-108.
زامل، عبدالحسین (1423ق). شرح القواعد السعدیه. ریاض: داراطلس الخضرا .
سدلان، صالح (1417ق). القواعد الفقهیه اکبری. ریاض: داربلنسیه.
سیف، علی اکبر (۱۳۹۶). روانشناسی پرورشی. تهران: انتشارات آگاه.
شهید ثانی، زین‌الدین عاملی جبعی (1386). منیه المرید آداب المفید و المستفید. ترجمه و نگارش محمدباقر حجتی. تهران: انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ بیست و نهم.
طرقی اردکانی، مجید؛ ابراهیمی، جواد (1397). تربیت اجتماعی از منظر فقهی مبتنی بر نظام قواعد فقهی. مطالعات فقه تربیتی، 5(9)، ص 37-62.
عرسان کیلانی، ماجد (1386). سیر آرای تربیتی در تمدن اسلامی. ترجمه بهروز رفیعی. تهران: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
فاضل لنکرانی، محمد (1425ق). جامع المسائل. قم: انتشارات امیرالعلم.
محمودیان، حسین؛ امامی‌راد، احمد (1398). بررسی فقهی سیره معصومین(ع) در تربیت اخلاقی. مطالعات فقه تربیتی، 5(11)، ص 123-143.
مصباح یزدی، محمدتقی (1378). آموزش فلسفه. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، سازمان تبلیغات اسلامی.
مطهری، مرتضی (1389). تعلیم و تربیت در اسلام. تهران: انتشارات صدرا، چاپ شصت و ششم.
موسوی، سید نقی (1395). درآمدی بر فلسفه فقه تربیتی. پژوهش در مسایل تعلیم و تربیت اسلامی، 24(30)، ص9- 30.
موسوی، سید نقی (1397). فقه تربیتی در ترازو، ارزیابی نقدها. مطالعات فقه تربیتی، 31، ص 7-21.
همت بناری، علی (۱۳89). نگاهی به تعامل فقه و تربیت با تاکید بر نقش فقه تربیتی. معرفت، (57)، ص 14-28.
همت بناری، علی (1396). تحلیل تربیتی احکام فقهی عرصه‌ای نو در تعلیم و تربیت اسلامی. مطالعات فقه تربیتی، 4(7)، ص 37-62.
_||_