آزادی شهروندان در اینترنت از دیدگاه فقه و حقوق اسلامی

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق

رضا ایازی ¹ (دانشجوی دکتری، گروه حقوق بین‌الملل، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
حسین شریفی طراز کوهی ² (استاد،گروه حقوق، دانشگاه امام حسین (ع)، تهران، ایران)
بتول پاکزاد ³ (استادیار، گروه حقوق کیفری و جرم‌شناسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1400/01/21 تاریخ پذیرش : 1400/03/01 تاریخ انتشار : 1400/10/01

کلید واژه: فضای مجازی, حقوق شهروندی, آزادی بیان, اینترنت,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضر بررسی میزان آزادی شهروندان در ابراز عقاید خود در اینترنت، از دیدگاه فقه و حقوق اسلامی است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که دین اسلام، ضمن احترام به آزادی بیان چارچوب آن را در چند جنبه کلی بیان کرده است. حقوق الهی که شامل احترام به نام مبارک خدا و فرستاده وی می‌باشد؛ می‌بایست در همه جنبه‌ها لحاظ گردد و هرگونه اعمال خلاف آن در فضای مجازی جرم محسوب می‌شود. از دیدگاه حقوق جزای اسلامی، هر عمل مجرمانه‌ای که جرم‌انگاری شده و قانون‌گذار برای آن مجازات تعیین نموده نیز در این چارچوب جای داشته و هیچ‌ کس حق استفاده از اینترنت برای انجام چنین اعمالی را ندارد. حقوق شخصی نیز در این قواعد جای داشته و هیچ کس حق ندارد که از اینترنت با هدف تجاوز به حریم شخصی افراد دیگر استفاده کند و موجب تضییع حقوق افراد گردد. حق مطالبه حقوق طرف زیان‌دیده به رسمیت شناخته‌ شده و حقوق خصوصی افراد در فضای مجازی کاملاً محترم است.

چکیده انگلیسی:

The purpose of the present study is to review how much citizens are free to express their ideas on the internet, from the view of Islamic jurisprudence and law. The method of study is descriptive-analytic and the results indicate that Islam respects "freedom of speech" and has set its framework in some general aspects. The divine law which involves respecting the blessed name of God and His messenger should be considered in all aspects so every criminal act against that in the cyber space is regarded as a crime. From the view of Islamic penalty law, every criminal act that is recognized as a crime and the legislator has determined a penalty for that is involved in this framework so no one has a right to use the internet for such misconducts. Private rights are also included within these principles and no one has a right to use the internet to violate other people's privacy and deny their rights. Claiming rights is acknowledged for the loser part and the private rights of people in the cyberspace is quite respectable.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

بجنوردی، ‌محمدحسین (1419ق).‌ قواعد فقهیه. قم: نشر الهادی، ج1.

بهپور، احمد (1371). آزادی ابراز عقیده یا اهانت به توده‌ها. ترجمه ابوحسین. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، ج1، چاپ دوم.

جبعی عاملی، زین­الدّین (شهید ثانی) (1372). الروضه البهیّه فی شرح اللّمعه الدمشقیّه. قم: مرکز نشر مکتب الاسلامی، ج2، چاپ هفتم.

سنهوری، عبدالرزاق (1417ق). مصادر الحق فقه و الاسلامی. قم: آل البیت، ج1.

صدری، سید محمد (1388). معاملات الکترونیک. کاشان: گلاب آدینه، ج1.

صدوق، محمد بن حسین (1390). من لا یحضره الفقیه. تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ پنجم، ج2.

طباطبایی لطفی، عصمت السادات؛ روشنی، محمود (1395). قاعده تسبیب و رابطة آن با قاعده اتلاف. مطالعات فقهی و فلسفی، 2(7)، ص73-91.

طوسی، ابی جعفر (1397). تهذیب الاحکام. قم: آل البیت، ج1.

فخرالمحققین (1395). ایـضـاح الـفـوأد فى شرح اشکالات القواعد. قم: نشر اسماعیلیان، ج1.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.

قانون جرائم رایانه‌ای، مصوب 1388.

قانون مجازات اسلامی، مصوب 1392.

قانون مطبوعات، مصوب ۲۲ اسفند ۱۳۹۵ مجلس شورای اسلامی.

قانون مطبوعات، مصوب ۲۲ اسفند ۱۳۹۶ مجلس شورای اسلامی و اصلاحات مصوب ۲۱ مرداد ۱۳۷۷ و ۳۰ فروردین ۱۳۷۹.

محمصانی، صبحی رجب (1358). النظریات العامّه للموجبات و العقود. ترجمه­ رحمان­الدّین جمالی. تهران: سازمان چاپ، ج1.

مرتضایی، سید احمد؛ حسینی، سید ابراهیم (1392). آزادی بیان و مبانی و گستره آن از دیدگاه فقه و حقوق. معرفت حقوقی، 2(2)، ص49-72.

نجفی، شیخ محمدحسن (صاحب­ جواهر) (1365). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. تهران: انتشارات اسلامیّه، ج37، چاپ ششم.

نقیب، عاطف (1984م). النظریه العامّه للمسوریه الناشئه عن الفعل الشخصی. الجزایر: دیوان المطبوعات الجامعیه، ج1، چاپ سوم.