مبانی فقهی- حقوقی ایران در مقابله با رفتارهای آلوده کننده هوا

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق

منظر کریمی ¹ , علی مشهدی ² , محمد بارانی ³

1 - دکترای حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران
2 - دانشیار، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران
3 - استادیار، دانشگاه علوم انتظامی امین، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1399/04/29 تاریخ پذیرش : 1399/06/09 تاریخ انتشار : 1399/06/01

کلید واژه: سیاست جنایی, آلودگی هوا, هوای پاک, محیط زیست,

چکیده مقاله :

رفتارهای آلوده‌کننده هوا، شامل آن دسته از رفتارها اعم از فعل و ترک فعل است که منجر به انتشار یک یا چند آلاینده در هوای آزاد به گونه‌ای می‌گردد که کیفیت هوا را به نحوی تغییر دهد که برای سلامت انسان و موجودات زنده یا آثار و ابنیه، زیان‌آور بوده و سبب از بین رفتن یا کاهش سطح رفاه عمومی گردد. عواقب و تاثیرات منفی و فراگیر چنین رفتارهایی(از جنبه‌های مختلف اعم از بهداشتی، اجتماعی، سیاسی، حقوقی و ...) سبب شده که دولت‌ها مقابله با آنها را به صورت یک مساله محیط زیستی و به عنوان یکی از مهم‌ترین حق‌های بشری، در برنامه‌ریزی‌های کلان خود مورد توجه قرار دهند. یکی از روش‌های مقابله با این رفتارها، بهره‌گیری از سیاست جنایی، به عنوان یک برنامه جامع، موثر و کاراست که با مبانی و چارچوبی مشخص، به کاهش و یا حذف ارتکاب این رفتارها می‌پردازد. لیکن، از آنجا که دستیابی به شناختی صحیح از سیاست جنایی ایران در این خصوص در وهله نخست، نیازمند شناخت مبانی سیاست مذکور است، لذا، این پژوهش با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی و ابزار کتابخانه‌ای به بررسی مبانی فقهی و حقوقی به عنوان مهمترین و اساسی‌ترین مبانی سیاست جنایی ایران در مقابله با رفتارهای آلوده‌ساز هوا می‌پردازد.

چکیده انگلیسی:

In fact, behaviours leading to air pollution includes omissions and acts leading to release of one or some contaminants in the air in a way that some changes are noticed in the air quality and these changes put human and other living beings health in danger and they are harmful and cause disturbance in public welfare or reduce it drastically. The consequences and negative effects of such behaviors ( hygienic, social, political, legal aspects and etc..) have made the governments to take action against it and consider it as an environmental  issue and one of the most important human rights in their macro-political planning. One of the preventive methods is utilizing criminal policy as a comprehensive and effective plan with certain principles and framework that reduce or omit these acts. But as the proper understanding of criminal policy in Iran needs realizing the mentioned policy principles, this paper has used descriptive-analytical method and library instruments to examine legal-jurisprudence principles as the most significant and fundamental criminal policy principles to prevent the behaviours leading to air pollution.

منابع و مأخذ:

1. احمدی میانجی، علی (1389). مالکیت خصوصی در اسلام. تهران: انتشارات دادگستر.


2. پوربافرانی، حسن؛ همتی، مرضیه (1395). نقد سیاست کیفری ایران در قبال جرایم زیست محیطی. مجلس و راهبرد، سال23، شماره87.


3. تقی‌زاده انصاری، مصطفی (1374). حقوق محیط زیست در ایران. قم: انتشارات مهر.


4. جعفری، فریدون (1390). دیوان کیفری بین‌المللی  و جهانی‌سازی حقوق کیفری. تهران: نشر میزان.


5. حبیبی، محمد؛ نجارزاده هنجنی، مجید (1388). ملاک تمیز انفال و نسبت آن با سایر عناوین مالکیت عمومی. حقوق خصوصی، شماره 15.


6. دانش نهاد، محمد؛ علیشاهی قلعه جوقی، ابوالفضل (1396). مبانی قاعده اضطرار در مسئولیت مدنی اشخاص و دولت. جستارهای فقهی و اصولی، سال3، پیاپی6 .


7. درّی نجف آبادی، قربانعلی؛ غفاری، هادی؛ یونسی، علی (1392). الزامات الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت در پرتو قواعد فقهی اقتصادی. در: مجموعه مقالات دومین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت: مفاهیم، مبانی و ارکان پیشرفت. تهران: دومین کنفرانس الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت، مفاهیم، مبانی و ارکان پیشرفت.


8. ذاکریان، مهدی (1381). حقوق بشر در هزاره جدید. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.


9. سلامی‌زاده، فاطمه؛ رشوندبوکانی، مهدی (1395). قاعده احترام در فقه امامیه. مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه، دوره 2، شماره 1/3.


10. شاهچراغ، حمید (1391). بررسی تطبیقی مسئولیت مطلق کیفری در حقوق ایران با نگرشی بر نظام حقوقی کامن لا. حقوقی دادگستری، شماره 78.


11. صدوق، محمدباقر (1384). مقدمه‌ای بر شناخت آلودگی هوا. اراک: اداره کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی.


12. عبداللهی، محسن (1386). حمایت کیفری از محیط زیست: تاملی بر بایسته‌های حقوق کیفری زیست محیطی. علوم محیطی، سال 5،  شماره 1.


13. عظیم‌زاده اردبیلی، فایزه؛ حسابی، ساره (1390). سیاست جنایی و تطور مفهومی آن. تعالی حقوق، سال 4، شماره15.


14. قانون هوای پاک، مصوب سال (1396). تهران: مجلس شورای اسلامی.


15. کوشکی، غلامحسن (1388). چالش‌های نظام کیفری ایران در حوزه جرایم زیست محیطی. اطلاع‌رسانی حقوقی، سال 6، شماره 17 – 18.


16. گرامی، محمدعلی (1385). درباره مالکیت خصوصی در اسلام. قم: دفتر آیت‌الله العظمی گرامی، ج1.


17. گرجی‌فرد، حمیدرضا (1395). جرم‌شناسی سبز. تهران: انتشارات میزان.


18. گواهی، زهرا؛ ثقفی، مریم (1395). مبانی فقهی – حقوقی سلب مالکیّت توسط دولت. اقتصاد و بانکداری اسلامی، شماره 15.


19. محقق داماد، سید مصطفی (1362). مباحثی از اصول فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، ج3.


20. محقّق داماد، سیّد مصطفی (1388). قواعد فقه: بخش مدنی(مالکیت-مسؤولیت). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ 21، ویراست دوم.


21. محقق داماد، سیّد مصطفی (1389). قواعد فقه(بخش جزایی). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ 14.


22. مشهدی، علی (1392). درآمدی بر حقوق مجوزهای دولتی. تهران: انتشارات خرسندی.


23. منتظری، حسینعلی (1367). مبانی فقهی حکومت اسلامی. ترجمه محمود صلواتی. تهران: انتشارات کیهان، چاپ2، ج 8.


24. میرخلیلی، سید محمود؛ سالاری‌فر، ابوذر (1396). بازنگری رکن روانی جرم در جرایم زیست محیطی و نگاه اسلام به آن. پژوهش‌های اعتقادی- کلامی، شماره28.


25. نادری، مریم و دیگران (1396). گزارش کیفیت هوای تهران1395. تهران: مرکز چاپ نشر شهر.


26. نجفی توانا، علی (1386). تعارض و انسداد در سیاست جنایی ایران. تحقیقات حقوقی آزاد، شماره 1.


27. نوحی، حمیدرضا (1386). قواعد فقهی در آثار امام خمینی. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، موسسه چاپ و نشر عروج.


28. هاشمی رفسنجانی، اکبر (1386). تفسیر راهنما. قم: انتشارات بوستان کتاب، ج1.