نگاهی به قیاس در فقه اهل سنت و فقه امامیه

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق

ابوالفضل علیشاهی قلعه جوقی ¹

1 - دانشیار، گروه الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/01/20 تاریخ پذیرش : 1399/06/01 تاریخ انتشار : 1399/01/01

کلید واژه: فقه امامیه, فقه اهل سنّت, قیاس, اتحاد طریق, تنقیح مناط,

چکیده مقاله :

اهل سنت در استناد های فقهی خود، به قیاس استدلال کرده و عموماً آن را حجت می دانند ولی فقیهان شیعه امامیه، دید خوش‌بینانه‌ای به قیاس نداشته‌اند و هرچند در برخی از جاها به عنوان استثنایی از قیاس مواردی را از زمره‌ی قیاس مورد نهی شارع بیرون برده‌اند، اما رویکرد عمومی فقیهان شیعه نسبت به قیاس، رویکردی منفی است. در قیاس، آنچه تحقّق می‌یابد حکمی جزئی به واسطه‌ی حکم جزئی دیگر می‌باشد. به دیگر سخن، حکمی از جزئی به جزئی دیگر سرایت داده می‌شود. پرسشی که باید به آن پرداخت این است که آیا شیعه امامیه، قیاس را کلاً نفی می کند و یا اینکه برخی از موارد قیاس را می پذیرد؟ این پژوهش پس از بررسی دیدگاه اهل سنت و شیعه در بحث قیاس، به این نتیجه دست پیدا می کند که در شیعه امامیه برخی از اقسام قیاس در عمل پذیرفته شده است و با اهل سنت در این باره هم سو شده اند.

چکیده انگلیسی:

Sunnis have recourse to "Analogy" (Qias) in their jurisprudential argumentation and generally regard it as a criterion, while Shiite jurists do not have an optimistic view about "Analog", though they have sometimes excluded  some examples of analogy prohibited by the legislator; however, the general viewpoint of Shiite jurists towards "analogy" is negative. "Analogy" is the inference of a partial religious decree from another. In other words, in a decree, one part is overgeneralized to another part. The question to be answered is whether the Imamiyyah Shiite negate the "analogy" wholly or accept it partially. This research, upon a survey of the Sunnite and Shiite viewpoints, has come to the conclusion that in Imamiyyah Shiite, some sorts of "analogy" are accepted in practice, in line with Sunnis.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

 

1. ابن بدران، عبدالقادر (1401ق). المدخل الی مذهب الامام الحنبل. تحقیق عبد الله بن عبد المحسن ترکی. بیروت: مؤسسة الرساله، ج1.


2. ابن حزم، علی بن احمد (بی‌تا). المحلّی. تحقیق احمد محمّد شاکر. [بیروت]: دارالفکر، ج1.


3. ابن قیّم جوزیة، محمّد بن ابی بکر (1973م). اعلام الموقّعین عن ربّ العالمین. تحقیق طه عبد الرّؤوف سعد. بیروت: دارالجیل، ج1.


4. اراکی، محمّدعلی (1413ق). المکاسب المحرّمة. قم: مؤسسة فی طریق الحق.


5. ازهری، عیسی منّون (1424ق). نبراس العقول فی تحقیق القیاس عند علماء الاصول. تعلیق یحیی مراد. بیروت: دارالکتب العلمیة.


6. امیر پادشاه، محمّد امین بن محمود (بی­تا). تیسیر التّحریر. بیروت: دارالفکر، ج3.


7. آمدی، علی بن محمّد (1404ق). الاحکام فی اصول الاحکام. تحقیق سیّد جمیلی. بیروت: دارالکتاب العربی، ج3-4.


8. بیهقی، احمد بن حسین (1420ق). السّنن الصّغری. تحقیق خلیل مأمون شیحا. بیروت: دارالمعرفه، ج2.


9. جزایری، نعمت‌الله بن عبدالله (1401ق). منبع الحیاه و حجیة قول المجتهد من الاموات. تحقیق رؤوف جمال‌الدّین. بیروت: مؤسسة الاعلمی.


10. جمال‌الدّین، مصطفی (1425ق). القیاس حقیقته و حجّیته. بیروت: دارالهادی.


11. جنّاتی، محمّد ابراهیم (1370). منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی. تهران: انتشارات کیهان.


12. جوهری، اسماعیل بن حمّاد (1407ق). الصّحاح تاج اللغة و صحاح العربیة. تحقیق احمد عبد الغفور عطّار. بیروت: دارالعلم للملایین، ج2-1.

13. حرّ عاملی، محمّد بن حسن (1414ق). وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة. تحقیق مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث. قم: مؤسسة آل البیت، ج1، 27، 7، 3، 20.

1. خویی، ابوالقاسم (1361). المستند فی شرح العروة الوثقی: کتاب الصوم. تقریر مرتضی بروجردی. قم:مطبعة العلمیه،ج1.


2. خویی، ابوالقاسم (1410ق). التّنقیح فی شرح العروة الوثقی: الاجتهاد والتقلید. تقریر علی غروی تبریزی. قم: دارالهادی.


3. خویی، ابوالقاسم (1421ق). المستند فی شرح العروة الوثقی: الصلاة. تقریر مرتضی بروجردی. قم: موسسة احیاء آثار الامام الخوئی، ج12.

17. زرکشی، محمّد بن بهادر بن عبد الله (1415ق). البرهان فی علوم القرآن. تحقیق یوسف عبد الرحمن مرعشلی، جمال حمدی ذهبی، ابراهیم عبد الله کردی. بیروت: دارالمعرفه، ج4.

1. سمعانی، ابومظفّر (1418ق).قواطع الادلّة فی الاصول.تحقیق محمّدحسن اسماعیل شافعی.بیروت:دارالکتب العلمیه، ج2.


2. شمس الائمه سرخسی، محمّد بن احمد (بی­تا). اصول السرخسی. بیروت: دارالمعرفه، ج2.


3. شوکانی، محمّد بن علی (1412ق). ارشاد الفحول الی تحقیق علم الاصول. تحقیق محمّد سعید بدری ابو مصعب. بیروت: دارالفکر، ج1.


4. شهید ثانی، زین‌الدّین بن علی (1403ق). الرّوضة البهیّة فی شرح اللّمعة الدّمشقیة. بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج3.


5. شهید ثانی، زین‌الدّین بن علی (1413ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. قم:مؤسسة المعارف الاسلامیه، ج10.


6. صابری، حسین (1381). عقل و استنباط فقهی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.


7. طوسی، محمّد بن حسن (1390ق). الاستبصار فیما اختلف من الاخبار. تحقیق حسن موسوی خرسان. تهران: دارالکتب الاسلامیه، ج3.


8. عطّار، حسن بن محمّد (1420ق). جمع الجوامع. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج2.


9. علّامه حلّی، حسن بن یوسف (1401ق). اجوبة المسائل المهنائیة. قم: مطبعة الخیام. 


10. علم الهدی، علی بن حسین (1346). الذریعة الی اصول الشریعة. تصحیح ابوالقاسم گرجی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ج2.


11. غزالی، محمّد بن محمّد (1417ق). المستصفی فی علم الاصول. تصحیح محمّد عبدالسلام عبدالشافی. بیروت: دارالکتب العلمیه.

29. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (1404ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع. تصحیح عبداللطیف حسینی کوهکمری. قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی، ج1.

30. فخر رازی، محمّد بن عمر (1400ق). المحصول فی علم الاصول. تحقیق طه جابر فیاض علوانی. ریاض: جامعة الامام محمّد بن سعود الاسلامیة، ج5.

31. فخرالمحقّقین، محمّد بن حسن (1389ق). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. تصحیح حسین موسوی، علی‌پناه اشتهاردی، عبدالرحیم بروجردی. قم: مؤسسه اسماعیلیان، ج3. 

1. فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق). العین. تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی. قم: مؤسسة دارالهجره، ج5، 7.


2. مجددی برکتی، محمّد عمیم الاحسان (1407ق). قواعد الفقه. کراچی: دارالصدف ببلشرز، ج1.


3. محقّق حلّی، محمّد بن حسن (1403ق). معارج الاصول. تحقیق. محمّدحسین رضوی. قم: مؤسسة آل البیت(ع).


4. محقّق کرکی، علیّ بن حسن (1409ق). رسائل الکرکی. قم: مکتبه آیت‌الله العظمی مرعشی، ج3.


5. معرفت، محمّدهادی (1369). الامام و وسائل الفقه، و الفقاهه. التوحید، شماره 18، ص118-134.


6. مؤمن قمی، محمّد (1419ق). تسدید الاصول. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ج2.


7. میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمّدحسن (1303ق). قوانین الاصول. چاپ سنگی، ج1.


8. نایینی، محمّدحسین (1373ق). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب. تقریر موسی بن محمّد نجفی خوانساری. تهران: مکتبه المحمّدیه، ج3.


9. نجفی، محمّدرضا (1413ق). وقایة الاذهان. [قم]: مؤسسة آل‌البیت(ع).

41.یزدی، محمّدکاظم بن عبدالعظیم (1378ق). حاشیة المکاسب. قم: مؤسسة اسماعیلیان، ج2.