تحلیلی بر مراحل انقطاع نفس از بدن از منظر ملاصدرا

محورهای موضوعی : فلسفه اسلامی

مستانه زمانی ¹ (دانشجوی دکتری، گروه فلسفه، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران)
هادی واسعی ² (استادیار، گروه فلسفه، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران)
محمد فولادیوندا ³ (دانشیار، گروه جامعه‌شناسی، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، قم، ایران)

تاریخ دریافت : 1399/05/27 تاریخ پذیرش : 1399/07/02 تاریخ انتشار : 1399/09/29

کلید واژه: ابن سینا, مرگ اخترامی, ملاصدرا, انقطاع نفس,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضرتبیین مراحل انقطاع نفس از بدن از دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج نشان داد، هرچند تلاش ملاصدرا، گره گشای مسائل عدیده‌ای چون اثبات عقلی معاد جسمانی و درپی آن تصویری مناسب برای دیگر مسائل می باشد، لکن ایشان با تبیین و تبدیل ماده به مجرد در انقطاع نهایی نفس از بدن، دچار نوعی ناسازگاری گردیده است. از سوی دیگر، در مرگ اخترامی بدن عامل اصلی معرفی شده است که این تعریف با تبیین ایشان از مرگ طبیعی همخوانی ندارد. به نظر می رسد، مرز مشخصی بین مرگ طبیعی و اخترامی، ترسیم نشده است. کمال محض بودن خداوند و راه یابی به سوی کمال و فعلیت یافتن امور بالقوه تحت مشیّت و قضا و قدر الهی، علت مرگ می‌باشند، که عنایت به این مسئله تبیین متقنی در تکمیل علت مرگ طبیعی و اخترامی است.

چکیده انگلیسی:

The purpose of the present study is to explain the procedures of separation of soul from body in the views of Avicenna and Mulla Sadra. The method of study was descriptive analysis, and the results showed that although Mulla Sadra has deciphered many philosophical arguments such as the rational proof for bodily resurrection and has presented suitable solutions for many other issues, he has fallen into a sort of paradox when he explains how corporeal is turned to incorporeal at time of final separation of soul from body. On the other hand, body is introduced as the main factor in the early death (Marg-e Ikhtirmai) while this definition is not compatible with his interpretation of the natural death. It seems that no distinct dichotomy has yet been shown between natural death and early death. The absolute perfection of God, achieving excellence, and fulfilling one’s potentials under the divine predestination are among some causes of death that can definitely complete the causes mentioned for natural and early death.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

اکبریان، رضا (1388). جایگاه انسان در حکمت متعالیه ملاصدرا. تهران: انتشارات علم.

اکبریان، رضا؛ سعیدی مهر، محمد؛ لواسانی، سید رضا؛ روحی برندق، کاوس (1397). بررسی تقسیم‌بندی ملاصدرا از مرگ به اخترامی و طبیعی و ریشه‌های قرآنی. حکمت صدرایی، سال هفتم، شماره1، ص 55-45.  

آهنی، غلامحسین (1362). کلیات فلسفه اسلامی. تهران: انتشارات علمی.

تهرانی، سید محمدحسین (1361). معادشناسی. تهران: انتشارات حکمت، ج1.

حسن­زاده آملی، حسن (1370). دروس معرفت نفس. تهران: انتشارات علمی فرهنگی، دفتر دوم.

رحیم­پور، فروغ (1393). تحلیلی بر نقش بدن در ابتدا و انتهای حیات دنیوی از منظر ابن­سینا. اندیشه دینی، دوره ۱۴، شماره 4، ص32-1.

ریاحی، علی ارشد؛ اسکندری، حمیدرضا (1389). مراتب تکامل نفس از دیدگاه ملاصدرا. انسان‌پژوهی، دوره ۷، شماره ۲۴، ص137-125.

سعیدی، احمد (1397). حرکت جوهری نفس در حکمت متعالیه و کتاب و سنت. قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

صدرالدین شیرازی، محمد ابراهیم (1380). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. به ضمیمه تعلیقات سبزواری؛ تصحیح و مقدمه علی­اکبر رشاد، با اشراف سید محمد خامنه­ای. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، ج8، 2-3.

صدرالدین شیرازی، محمدابراهیم (1340). رساله سه اصل. تصحیح سید حسین نصر. تهران: دانشگاه علوم معقول و منقول تهران.

صدرالدین شیرازی، محمدابراهیم (1360). الشواهد ­الربوبیه فی المناهج السلوکیه. تعلیقه ملاهادی سبزواری تصحیح و تعلیق جلال‌الدین آشتیانی. مشهد: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ دوم.

صدرالدین شیرازی، محمدابراهیم (1361). عرشیه. تصحیح و ترجمه غلامحسین آهنی. تهران: انتشارات مولی.

صدرالدین شیرازی، محمدابراهیم (1363). مفاتیح الغیب. مقدمه و تصحیح محمد خواجوی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

صدرالدین شیرازی، محمدابراهیم (۱۳۶۸). اسفار العقلیه الاربعه. بیروت: داراحیاء التراث العربی، ج9.

صدرالدین شیرازی، محمدابراهیم (1378).المظاهر الإلهیه فی أسرار العلوم الکمالیه. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.

غفاری، ابوالحسن (1391). حدوث جسمانی نفس. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

فارابی، ابونصر (1995م). آراء اهل المدینه الفاضله. تحقیق علی بو ملحم. بیروت: مکتبه الهلال.

فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق). کتاب العین. قم: هجرت، ج3.

فیاضی، غلامرضا (1393). علم النفس فلسفی. تدوین محمدتقی یوسفی. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

مصباح یزدی، محمدتقی (1393). شرح جلد هشتم الاسفار الاربعه. تحقیق محمد سعیدی مهر. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ج2.

مصلح، جواد (1394). فلسفه عالی یا حکمت صدرالمتالهین. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ج 1.

مطهری، مرتضی (بی‌تا). مقدمه­ای بر جهان­بینی اسلامی. قم: انتشارات صدرا.

مطهرى، مرتضى (1377). مجموعه آثار شهید مطهرى‏. قم: انتشارات صدرا، چاپ هشتم، ج 11‏.

معلمی، حسن (1395). حکمت صدرایی. قم: انتشارات حکمت اسلامی، مرکز چاپ اسراء، ج3.

معلوف، لویس (1371). المنجد. تهران: انتشارات آرمان، چاپ سوم.

یوسفی، محمدتقی (1395). رابطه نفس و بدن از دیدگاه ملاصدرا و کتاب و سنت. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.