صحت و بطلان معاملات قاچاق کالا و ارز از دیدگاه فقه و حقوق اسلامی

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق

رضا محسنی والا ¹

1 - کارشناس ارشد حقوق خصوصی، مسئول حقوقی – قضایی کمیسیون برنامه‌ریزی، هماهنگی و مبارزه با قاچاق کالا،ارز استانداری قم، قم، ایران.

تاریخ دریافت : 1398/08/13 تاریخ پذیرش : 1397/11/29 تاریخ انتشار : 1398/01/01

کلید واژه: قاچاق ارز, قاچاق کالا, جرم‌انگاری قاچاق, معاملات قاچاق, جرایم قاچاق, بطلان معامله‌ قاچاق,

چکیده مقاله :

در رابطه با حکم وضعی خرید و فروش کالای قاچاق، برخی از فقها قائلند به این‎که نهی در معاملات، مانند این مورد، اقتضای بطلان آنها را ندارد؛ به این دلیل که درست است معامله قاچاق، حرمت تکلیفی دارد و شارع می‎تواند نسبت به ارتکاب آن، عقاب کند، اما این باعث نمی‎شود که معامله کالای قاچاق و خرید و فروش آن باطل باشد، بلکه طرفین معامله، مالک ثمن و مثمن می‎شوند. البته در همین مورد، عده‎ای از فقهای دیگر، قائلند به این‎که مطلقا نهی در معاملات، مقتضی فساد و بطلان است. بنابراین، علاوه بر حرمت تکلیفی خرید و فروش کالای قاچاق، حکم به بطلان و فساد این نوع معاملات داده‎اند. معـاملات کـالای قـاچـاق و ارز از لحـاظ رعـایت بندهای (1)، (2)، (3) ماده 190ق.م مشـکلی نداشـته، چنانکه عنصر قصد و رضا، معین بودن مورد معامله و اهلیت طرفین اصولاً موجود اســت، مگر خلاف آن ثابت شــود. اما با توجه به صــراحت بند (4) ماده 190، همچنین مـاده 348 ق.م، قـاچـاق کـالا و ارز از جهـت موضــوع غیرقـابـل انتقـال بوده و مشــروعیت ندارد. در جرم‌انگاری این معاملات به دلیل وضــعیت خاص مبیع و همچنین آسیب‌های اجتماعی که به بار می‌آورد، باعث بطلان قرارداد می‌شود. در این مقاله سعی بر آن است که علاوه بر بررسی فقهی و حقوقی، صحت و بطلان معاملات قاچاق، مورد بررسی قرار گیرد.

چکیده انگلیسی:

What is accepted as an accepted principle and evident in changing behavior and change of lifeIt is necessary to change the behavior, change the mind and the way of thinking of the owner of that behavior. But it is clear that mere knowledge and awareness of the subject is not obligatory And change is not treated, but to change behavior, knowledge and knowledge must become believable And believes that it will be able to create the necessary motivation for the behavior of properties.The study of the relationship between smuggling of goods and economic issues is very important, but we should not neglect the issue of smuggling from other angles with the cultural and social approach.The phenomenon of smuggling and importing from it, without supervision of the responsible institutions, can have profound cultural, political and social consequences, along with serious social consequences for society.When a country's trade is healthy, legal and transparent, the government is able to predict its future revenue through customs and commercial profits.It enables the government, while not relying on oil revenues, to apply the adopted commercial policies to improve the economic situation accurately And fulfills its expected results.In this paper, we try to consider solutions to the impacts of trafficking in human beings on ways to deal with these effects.

منابع و مأخذ:

1. آخوند خراسانی، محمدکاظم (1428ق). کفایه الاصول. قم: موسسه نشر اسلامی.


2. اصفهانی، شیخ الشریعه (1410ق). قاعده لاضرر. قم: دفتر انتشارات اسلامی.


3. امیرحاجلو، فضل الله (۱۳۹۳). تحلیل اقتصادی قاچاق کالا. تهران: دانشگاه تهران.


4. انصاری، مرتضی (بی‌تا). فواعد الاصول. قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج2.


5. بجنوردی ، میرزا حسن (1419ق). القواعد الفقهیه. قم: نشر الهادی.


6. بحرانی، یوسف بن احمد (1405ق). الحدائق الناظره. قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج10.


7. پایگاه آیت‏الله سیدعلی سیستانی (بخش استفتائات).


8. پایگاه آیت‏الله صافی گلپایگانی (بخش استفتائات).


9. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1380). قاعده نفی و حرج در تعامل با قاچاق کالا و ارز. بی‌جا: کتابخانه گنج دانش.


10. حرعاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعه. قم: موسسه آل البیت، ج27.


11. حلی، حسن بن یوسف (1414ق). تذکره الفقهاء. قم: موسسه آل البیت، ج10.


12. خالقی‌نژاد، آرمان (1396). معرفی برخی راهکارهای مقابله با قاچ ق کالا و ارز. خبرگزاری صدا و سیما. قابل دسترس در: https://www.iribnews.ir/fa/news/1863652 


13. خامنه‌ای، سید علی (1424ق). اجوبه الاستفتائات. قم ، دفتر آیت الله خامنه‌ای، ج2.


14. خمینی، سید روح الله (1379). صحیفه نور. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج21.


15. خمینی، سید روح الله (1387). مناهج الوصول. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج2.


16. خمینی، سید روح الله (1422ق). استفتائات. قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج2.


17. خمینی، سید روح الله (1424ق). توضیح المسائل. قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج2.


18. خمینی، سید روح الله (بی‌تا). الرسائل. بی‌جا: بی‌نا، ج1.


19. دهخدا، علی اکبر (1377). لغت‌نامه دهخدا. تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ج2،11،27.


20. دهقان، میلاد (2019م). ارز چیست؟. سایت بیگ والت. قابل دسترس در: https://bigwallet.ir/.


21. سبحانی، جعفر (1415ق). الرسائل الاربعه. قم: موسسه امام صادق(ع)، ج2.


22. سیستانی، سیدعلی (1389). قاعده لاضرر و لاضرار. ترجمه اکبر نایب‌زاده. بی‌جا: خرسندی.


23. سیستانی، سیدعلی (1418ق). فقه المغتربین. بی‌جا: بی‌تا.


24. شکیبایی، علیرضا؛ احمدی، علی محمد (1378). مجموعه مقالات پژوهشکده اقتصاد. دانشگاه تربیت مدرس؛ اداره کل مبارزه با قاچاق کالا و ارز.


25. شهیدی، مهدی (1383). اصول قراردادها و تعهدات. تهران: مجد.


26. طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم (1421ق). حاشیه المکاسب. قم: موسسه اسماعیلیان، ج1.


27. عابدیان، سیدحسن؛ ارمک، محمدرضا (1396). بررسی احکام فقهی خرید و فروش کالای قاچاق از منظر ایجاد اختلال نظام. حکومت اسلامی، شماره 83.


28. عمید، حسن (1337). فرهنگ عمید. تهران: کتابخانه ابن سینا، ج1-2.


29. فاضل ‏لنکرانی، محمد (1425ق). القواعد الفقهیه. قم: اعتماد، ج1.


30. فرهنگ دلیر، مهدی (1393). احکام قاچاق. قم: انتشارات قلم جوان.


31. قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز(مصوب 1392).


32. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. تهران: دارالکتاب الاسلامیه، ج5،7.


33. گروهی از نویسندگان (1397). ساخت ایران؛ رسانه ملی و حمایت از کالای ایرانی. اداره‏ کل پژوهش‏های اسلامی رسانه، ویراست دوم.


34. گلپایگانی، سید محمدرضا (1413ق). مجمع المسائل. قم: انتشارات دارالقرآن الکریم، ج2، 5.


35. محقق داماد، سید مصطفی (1409ق). قواعد فقه. قم: مرکز نشر علوم اسلامی، ج1.


36. محمدی، حمید (1394). اثر قاچاق کالا و ارز بر امنیت اخلاقی، اجتماعی و سیاسی کشور تابناک آذربایجان غربی.  http//www.tabnakazargharbi.ir


37. معین، محمد (1379). فرهنگ فارسی معین. تهران: انتشارات امیر کبیر، ج2.


38. مقدس اردبیلی، احمدبن محمد (1416ق). مجمع الفائده البرهان. قم: جامعه مدرسین، ج 8.


39. مکارم شیرازی، ناصر (1411ق). القواعد الفقهیه. قم: مدرسه امیرالمؤمنین(ع).


40. مهاجر، مینا؛ حسینیان، میترا (1397). شرایط حاکم بر صحت معاملات در معامله کالای قاچاق. اقتصاد پنهان، دوره3، پیاپی25، ص59-37.


41. موسایی، میثم؛ احمدزاده، مریم (1389). بررسی رابطه بین آموزش اجتماعی و ارتکاب به قاچاق کالا: مطالعه موردی استان هرمزگان. بررسی‌های بازرگانی، شماره ۴۳. 


42. موسوی بجنوردی، سید حسن (1419ق). القواعد الفقهیه. قم: نشر الهادی، ج1،5.


43. موسوی خویی، سیدابوالقاسم (1417ق). مصباح القاهه. قم: موسسه انصاریان، ج3،1.


44. میراحمدیان، روح‌اله (1388). نگاهی بر مساله قاچاق براساس قوانین سال۱۳۷۴. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته جزا و جرم‌شناسی. دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران.


45. نائینی، محمدحسین (1417ق). فوائد الاصول. قم: دفتر انتشارات اسلامی.


46. نراقی، ملااحمد (1415ق) . مستند الشیعه. قم: موسسه آل البیت، ج4.


47. نراقی، ملااحمد (1417ق). عواعد الایام. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.


48. نوایی، علی اکبر (1391). قاچاق کالا و ارز در فقه حکومتی. همایش تخصصی مبانی فقهی- حقوقی قاچاق کالا و ارز. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی. 


49. ویکی پدیا (2019م). کالا. تاریخ آخرین ویرایش: ‏۶ سپتامبر ۲۰۱۹ ساعت ‏۰۸:۲۸.


50. یزدانی، غلامرضا (1391). احکام وضعی قاچاق کالا و ارز. همایش تخصصی مبانی فقهی- حقوقی قاچاق کالا و ارز. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.