شروط ناعادلانه در طرح قانون بیع مشترک اروپا و مطالعه تطبیقی آن با نظام حقوقی ایران
محورهای موضوعی : تحقیقات حقوقی بین المللیمحسن عباسی 1 * , محمدرضا پیرهادی 2 *
1 - دانشگاه ازاد تهران مرکز
2 - دانشکده حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز
کلید واژه: شروط ناعادلانه, طرح قانون بیع مشترک اروپا, فهرست سیاه و خاکستری شروط ناعادلانه, حقوق مصرف کننده ,
چکیده مقاله :
در قراردادهای مصرف کننده، بدلیل موقعیت ضعیفتر مصرفکننده احتمال سوء استفاده طرف قویتر بیشتر از سایر قراردادهاست. این سوء استفاده غالبا از طریق تحمیل شروط ناعادلانه و در ظاهر توافق طرفین و آزادی قراردادی رخ میدهد. برخی قوانین بین المللی از جمله طرح قانون بیع مشترک اروپا ضمن ارائه تعریفی از شروط ناعادلانه، مصادیق اینگونه شروط را در قالب دو فهرست سیاه و خاکستری بیان نموده اند. فهرست سیاه متضمن شروطی است که بدون استثناء و همیشه ناعادلانه هستند. شروط فهرست خاکستری همیشه ناعادلانه نیستند وحسب شرایط و موقعیت می توانند ناعادلانه باشند. فرض قانونگذار ناعادلانه بودن آنهاست ولی بر عکس شروط فهرست سیاه، اثبات عادلانه بودن آنها ممکن است. در این مقاله ضمن بررسی تعریف ارائه شده از شروط ناعادلانه و تطبیق آن با نظام حقوقی ایران، فهرست شروط را نیز مورد مطالعه قرار داده و در هر مورد قابلیت پذیرش آنها به عنوان شرط ناعادلانه در نظام حقوقی کشورمان را بررسی خواهیم نمود.
In consumer contracts, due to the weaker position of the consumer, the likelihood of abuse by the stronger party is greater than in other contracts. This abuse often occurs through the enforcement of unfair contract terms, which appear as mutual agreement and contractual freedom.
Certain international regulations, including the Common European Sales Law, defining unfair contract terms, categorize their samples into black and gray lists. The black list contains contract terms that are always unfair without exception. In contrast, terms on the gray list are not inherently unfair but may become so depending on the circumstances. Legislators assume their unfairness, but unlike the black list terms, it is possible to prove their fairness.
This article examines the definition of unfair contract terms and compares it with the Iranian legal system. Additionally, it studies the lists of such terms and assesses their acceptability as unfair contract terms within Iran’s legal framework.
منابع فارسی: 1. ابهری، حمید؛ فلاح خاریکی، مهدی. (1399). شروط غیرمنصفانه در قراردادهای تجاری الکترونیکی در حقوق ایران و اروپا. پژوهشنامه حقوق تطبیقی، بهار و تابستان، شماره 5.
2. اکبری دهنو، میثم و شهبازی نیا، مرتضی (الف). (1393). اراده مشترک اصحاب دعوا در شروع دادرسی مدنی. حقوق خصوصی (دانشگاه تهران)، پاییز و زمستان، شماره 25.
3. اکبری دهنو، میثم و شهبازی نیا، مرتضی (ب). (1393). تراضی اصحاب دعوا در پایان دادن به دادرسی مدنی. پژوهش حقوق خصوصی، تابستان، شماره 7.
4. اسکینی، ربیعا. (1367). وجه التزام در قراردادهای تجاری بین‌المللی. حقوقی بین‌المللی، پاییز و زمستان، شماره 9.
5. اسلامی، سیدمحمد هادی و قنواتی، جلیل. (۱۳۹۸، بهار و تابستان). ترجیح تفسیر علیه تنظیم‌کننده قرارداد. نشریه حقوق تطبیقی، شماره 111.
6. امامی، سید حسن. (1385). حقوق مدنی، جلد اول، چاپ 23، تهران، انتشارات اسلامی.
7. امینی، منصور؛ عابدیان، میرحسین و کرمی، سکینه. (1391). نحوه مقابله نظام‌های حقوقی با شروط ناعادلانه قراردادی و شِکوه قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان در ایران. تحقیقات حقوقی (علمی-پژوهشی)، پاییز، شماره 59.
8. امینی، منصور و زمانی، عباس. (1390). قراردادهای بدون مدت در حقوق انگلیس و ایران. نامه مفید (علمی-پژوهشی)، زمستان، شماره 88.
9. باقری، علی. (1398). بررسی تطبیقی شروط تحمیلی در قراردادها. پژوهش‌های حقوقی، شماره 2.
10. ترابی، سید روح‌الله. (1396). مبنا و ماهیت حقوقی تهاتر از دیدگاه قانونگذار. مطالعات حقوق، بهار، شماره 9.
11. جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1396). حقوق تعهدات، چاپ چهارم، تهران، گنج دانش،
12. جواهر اصل، ابراهیم و اکبرینه، پروین. (1397). نحوه مقابله با وجه التزام‌های گزاف. علم و وکالت، زمستان، سال اول، شماره 2، 39-5.
13. حاتمی، علی اصغر و صادقی، عبدالرضا. (1391). راه حل حقوق فرانسه در مقابله با شروط غیرمنصفانه در قراردادها. دانش و پژوهش حقوقی، پاییز و زمستان، شماره 2.
14. حاجی عزیزی، بیژن. (1380). روش‌های جبران خسارت در مسئولیت مدنی. دانشور پزشکی، دی، دوره 9، شماره 36.
15. خادمی کوشا، محمد علی. (1397). شرط توالی در قراردادهای الکترونیکی. پژوهش‌های فقهی، پاییز، دوره چهاردهم، شماره 3.
16. خندانی، پدرام و خاکباز، محمد. (1392). تفسیر نظریه عدالت معاوضی در قلمرو قراردادها. مطالعات فقه و حقوق اسلامی (علمی-پژوهشی)، بهار و تابستان، شماره 8.
17. خیری جبر، علی؛ قبولی درافشان، سید محمد مهدی و انصاری، اعظم. (1397). چگونگی اعمال فسخ در فرض نقض تعهدات قراردادی در کنوانسیون بیع بین‌الملل 1980، حقوق ایران و حقوق عراق. مطالعات بین‌المللی، زمستان، شماره 59.
18. دارویی، عباسعلی. (1399). ماهیت و اعتبار تعهد تمدید قرارداد. مطالعات فقه و حقوق اسلامی (علمی-پژوهشی)، بهار و تابستان، شماره 22.
19. دلاوری، امیر. (1392). بررسی مفهوم و مصادیق قراردادهای مستمر. وکیل مدافع، بهار و تابستان، شماره 8 و 9.
20. ساردویی نسب، محمد؛ کاظم پور، سیدجعفر. (1390). مؤلفه‌های غیرمنصفانه بودن قرارداد. مجله حقوقی دادگستری، پاییز، شماره 75.
21. سربازیان، مجید و رستم‌زاد اصلی، سروش. (1399). ماهیت قاعده تقابل تعهدات در حقوق کامن‌لا و کارکرد آن در فقه و حقوق ایران. پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب (علمی-پژوهشی)، بهار، شماره 23.
22. سیملر، فیلیپ؛ قاسمی حامد، عباس. (1377). راه‌حل حقوق فرانسه در مقابله با شروط تحمیلی در قراردادها. تحقیقات حقوقی (علمی-پژوهشی)، پاییز و زمستان، شماره 23 و 24.
23. شرافت، محمد ظاهر و اسد پور طهرانی، علیرضا. (بی تا). قابلیت تسری ماده ۴۶ قانون تجارت الکترونیک (شروط غیرمنصفانه) به سایر عقود. کنفرانس ملی اندیشه‌های نوین و خلاق در مدیریت، حسابداری، مطالعات حقوقی و اجتماعی.
24. شکری، محمد. (1395). علت و جهت معامله و بررسی در اسناد تجاری. تحقیقات جدید در علوم انسانی، تابستان، دوره دوم، شماره 6
25. شیروانی زاده آرانی، حامد، و میرزانژادجویباری، اکبر. (1401). ممنوعیت تحمیل شخص ثالث به عنوان طرف قرارداد در حقوق ایران و انگلیس. دیدگاه های حقوق قضایی، دوره 27 شماره 99
26. شیروی، عبدالحسین. (1381). نظریه غیرمنصفانه و خلاف وجدان بودن شروط قراردادی در حقوق کامن لا با تأکید بر حقوق انگلستان، آمریکا و استرالیا. مجتمع آموزش عالی قم، پاییز، شماره 14.
27. شیروی، عبدالحسین (ب). (۱۳۸۱، بهار). قراردادهای استاندارد (الحاقی) در حقوق کامن لا با تأکید بر حقوق انگلستان و آمریکا. مجله مجتمع آموزش عالی قم، سال ۴، شماره ۱۲.
28. شهیدی، مهدی. (1381). اصول قراردادها و تعهدات، چاپ دوم، تهران، انتشارت مجد.
29. صادقی، عبدالرضا و حاتمی، علی اصغر. (1391). راه حل حقوق فرانسه در مقابله با شروط غیرمنصفانه در قراردادها. دانش و پژوهش حقوقی، پاییز و زمستان، شماره 2.
30. صفایی, سید حسین . (1392). تاثیر تقصیر عمدی یا سنگین در شرط عدم مسئولیت. فصلنامه رأی (مطالعات آرای قضایی) دوره 2 شماره 3
31. ضیغم زاده، مسعود و بیاتی، محمد حسین. (1396). بررسی مصادیق شروط ناعادلانه قرارداد. پژوهشنامه حقوق خصوصی عدالت، بهار و تابستان، شماره 7.
32. عابدی، محمد. (1394). تحلیل اقتصادی شرط عدم مسئولیت. دانشنامه حقوق اقتصادی (علمی-پژوهشی)، بهار و تابستان، سال بیست و دوم، شماره 7.
33. علیپور قوشچی، سلمان و گیلانی گیچه، گلشاد. (1395). بررسی مفهوم اصل آزادی قراردادی و اهداف دولت‌ها از مداخله در قراردادها. فقه، حقوق و علوم جزا، پاییز، جلد 2، شماره 1.
34. عطاردی، فتح‌الله و ساعی، سید محمد هادی. (1396). شروط تحمیلی در قرارداد مصرف در حقوق ایران و مصر. مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، پاییز، دوره سوم، شماره 6.
35. علوی قزوینی، سید علی و وکیلی مقدم، محمد حسین. (1389). بازنگری در مفاد قرارداد. فقه و حقوق اسلامی (علمی-پژوهشی)، سال اول، شماره اول، پاییز و زمستان
36. عیسانی تفرشی، محمد؛ شیروانی، خدیجه و آبین، علیرضا. (بی تا). شروط استثناء در مسئولیت قراردادی. فقه امامیه و حقوق تطبیقی، شماره مشخص نشده.
37. غمامی، مجید. (1377). آزادی گزینش طرف قرارداد. مطالعات حقوقی و سیاسی، مجله تحصیلات تکمیلی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 1.
38. کاتوزیان، ناصر. (1387). محدودیت‌های آزادی قراردادی بر مبنای حمایت از مصرفکننده. مطالعات حقوق خصوصی، پاییز، سال سی و هشتم، شماره 3.
39. کاتوزیان، ناصر. (1395). قواعد عمومی قراردادها، ج سوم، چ 10، شرکت سهامی انتشار.
40. کاتوزیان، ناصر. (1395). قواعد عمومی قراردادها، ج 4، چ 10، شرکت سهامی انتشار.
41. کاتوزیان، ناصر. (1376). قواعد عمومی قراردادها، جلد 3، شرکت انتشار، چاپ دوم.
42. کاتوزیان، ناصر. (1376). قواعد عمومی قراردادها، تهران، شرکت انتشار با همکاری شرکت بهمن برنا، چ 2، ج 5.
43. کریمی، عباس. (1381). شروط تحمیلی از دیدگاه قواعد عمومی قراردادها. پژوهش‌های حقوقی (علمی-پژوهشی)، بهار و تابستان، شماره 1.
44. محمدی، عبدالعلی. (1386). اصل آزادی انتقال قرارداد. تحقیقات حقوقی تطبیقی ایران و بین‌الملل، پاییز و زمستان، پیش‌شماره 2.
45. مقدم، عیسی. (1386). انتقال قرارداد. مطالعات حقوق خصوصی (علمی-پژوهشی)، زمستان، سال سی و هفتم، شماره 4.
46. مخصوصی، رسول و عالی پناه، علیرضا. (1398). تحلیل مقتضای اطلاق قرارداد از حیث زمان اجرا از منظر فقه امامیه، حقوق ایران و مصر. فقه و اصول، بهار، شماره 116.
47. منصوری، فرنگتاج. (1387). اقامتگاه اشخاص حقیقی در نظم عمومی معاصر ایران. نشریه کانون، شماره 87.
48. میرنقی زاده، میرحیدر؛ پاشازاده، حسن؛ مسعودی، ناصر و لطفی، علیرضا. (1401). آثار و شرایط تئوری موازنه و عدالت معاوضی در حقوق قراردادهای ایران و اسناد بین‌المللی. پژوهش‌های سیاسی و بین‌المللی، بهار، شماره 50.
49. ولی زاده، کامران و رنجبری، ایوب. (۱۳۹۶، زمستان). شرط وجه التزام غیرمنصفانه در حقوق ایران و انگلیس. مطالعات حقوق، شماره ۱۶.
50. یزدانی، غلامرضا و بدری، ذبیح‌الله. (1393). مفهوم، اقسام و ماهیت تهاتر. گفتمان حقوقی، پاییز و زمستان، شماره 25 و 26.
51. هاشمی، شعله؛ علوی، سید محمدتقی و مسعودی، ناصر. (1398). بار اثبات در مسئولیت مدنی (مطالعه تطبیقی در مسئولیت قراردادی و غیرقراردادی). جامعه‌شناسی سیاسی ایران (علمی-پژوهشی)، زمستان، شماره 8.
منابع انگلیسی: 1- Ben-Shahar, O. (2009). One-way contracts: Consumer protection without law. John M. Olin Program in Law and Economics Working Paper No. 484, University of Chicago Law School.
2- Hesselink, M. W. (2014). Unfair prices in the Common European Sales Law (pp.225-236) Amsterdam Law School Legal Studies Research Paper No. 2014-56.
3- Hesselink, M. W., & Loos, M. B. M. (2012). Unfair contract terms in B2C contracts. Amsterdam Law School Legal Studies Research Paper No. 2012-68. Retrieved from https://ssrn.com/abstract=2083041
4- Loos, M. B. M. (2012). Standard contract terms regulation in the proposal for a Common European Sales Law. Amsterdam Law School Legal Studies Research Paper No. 2012-65. Retrieved from http://ssrn.com/abstract=2081857
5- Mańko, R. (2013). Unfair contract terms in EU law. Library Briefing, Library of the European Parliament, 19/09/2013. Retrieved from https://www.europarl.europa.eu/RegData/bibliotheque/briefing/2013/130624/LDM_BRI (2013)130624_REV1_EN.pdf
6- Marthinussen, H. F. (2015). Unfair contract terms in European Perspectives on the Common European Sales Law (pp. 93-110). Springer.
7- McMeel, G. (2012). Unfair contract terms provisions in CESL. Note of European Parliament. Retrieved from http://www.europarl.europa.eu/studies
8-Naudé, T. (2007). The use of black and grey lists in unfair contract terms legislation: A comparative perspective. South African Law Journal, 124(1). Retrieved from at http://hdl.handle.net/10019.1/104058
9-Wilhelmsson, T. (2008). Various approaches to unfair terms and their background philosophies. Juridica International. Law Review. University of Tartu (1632), XIV. ISBN 978-9985-870-24-2.