اظهارنظر حسابرس در خصوص تداوم فعالیت و ورشکستگی شرکتها با در نظر گرفتن نقش تعدیلکنندگی محافظهکاری در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران
محورهای موضوعی : نقش حسابداری و حسابرسی در انضباط و سلامت مالی
شکوفه نکوئی زاده
1
(گروه حسابداری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد فیروز آباد، فیروز آباد، ایران.)
کلید واژه: اظهارنظر حسابرس, فرض تداوم فعالیت, محافظه کاری, ورشکستگی.,
چکیده مقاله :
هدف: هدف این پژوهش، بررسی اظهارنظر حسابرس در خصوص تداوم فعالیت و ورشکستگی شرکتها با درنظر گرفتن نقش تعدیلکنندگی محافظهکاری حسابداری در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. روش‌شناسی: از میان جامعه آماری به روش حذف سیستماتیک تعداد 137 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، در طول دوره زمانی 1396 تا 1400 به عنوان نمونه آماری انتخاب گردید و داده‌ها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. تکنیک آماری مورد استفاده جهت آزمون فرضیهها، رگرسیون لجستیک میباشد. یافته‌ها: نتایج تحقیق نشان داد که بین ورشکستگی در شرکتها و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. همچنین محافظهکاری حسابداری بر رابطه بین ورشکستگی در شرکتها و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت شرکتها نقش تعدیلکنندگی ایفا میکند. دانش افزایی: پژوهش حاضر میتواند به گسترش ادبیات موجود در زمینه اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت، ورشکستگی شرکتها و محافظهکاری حسابداری در ایران کمک شایانی نماید.
Purpose: The purpose of this study is to assess the going concern opinion and bankruptcy by the moderating role of accounting conservatism in companies listed on the Tehran Stock Exchange. Methodology: For this purpose, 137 companies listed on the Tehran Stock Exchange through systematic elimination method were selected as statistical sample during the period 2018-2022 and their data were analyzed. The statistical technique used to test the hypotheses is logistic. Findings: The results showed that there is a direct and significant relationship between bankruptcy in companies and the going concern opinion in companies listed on the Tehran Stock Exchange as well as conservatism plays a moderating role on the relationship between bankruptcy and the going concern opinion. Originality: The present research can greatly contribute to the expansion of the existing literature in the field of auditor's opinion on the going concern, corporate bankruptcy and accounting conservatism in Iran.
انصاري، منوچهر، رحمانی یوشانلوئی، حسین، رحمانی، کمال الدین، پاسبانی، محمد، و عسگري، محمد علی. (1392). ارائه مدل مفهومی تأثیر موفقیت پیاده¬سازي مدیریت دانش بر کسب مزیت رقابتی در شرکتهاي کوچک ومتوسط (SMEs). مدیریت بازرگانی، 5(1)، 40-21.
بهارمقدم، مهدی، صالحی، تابنده، و اعظمی، زینب. (1396). رابطه بین توانایی مدیریت، حق¬الزحمه حسابرسی و تداوم فعالیت در شرکت¬های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. پژوهش¬های حسابداری مالی، دوره نهم، شماره 2، 23-44.
بنی¬مهد، بهمن، و باغبانی، تهمینه. (1390). اثر محافظه¬کاری حسابداری، مالکیت دولتی، اندازه شرکت و نسبت اهرمی بر زیان¬دهی شرکت¬ها. بررسی¬های حسابداری و حسابرسی، 16(4)، 53-70.
بهبودیان، جواد. (1372). آمار و احتمال مقدماتی. چاپ پنجم. مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
پیری، پرویز، دیدار، حمزه، و دانشیار، فاطمه. (1393). بررسی رابطه بین کیفیت گزارشگری مالی با نوع اظهارنظر حسابرس در شرکت¬های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. پژوهش¬های کاربردی در گزارشگری مالی، سال سوم، شماره 5، 47-74.
حافظ نیا، محمد رضا. (1385). مقدمه‌ای بر روش پژوهش در علوم انسانی، چاپ دوازدهم. تهران: سازمان مطالعه و تدوين كتب درسي علوم انساني دانشگاه‌ها (سمت).
حساس¬يگانه، يحيي. (1384). فلسفه¬ي حسابرسي، چاپ اول. تهران: شركت انتشارات علمي و فرهنگي.
حساس¬یگانه، یحیی، و یعقوبی منش، سارا. (1382). تأثیر گزارش¬های حسابرسی بر قیمت سهام. مطالعات حسابداری، شماره 3، 58-27.
خدادادی، ولی، واعظ، سیدعلی و امامی نائینی، محمدرضا. (1396). توسعه الگوهای پیش¬بینی و ارزشیابی اولسون (1995) با لحاظ کردن ریسک ورشکستگی. مدیریت دارایی و تأمین مالی، سال پنجم، شماره 1، 99-116.
خواجوی، شکرالله، و قدیریان آرانی، محمد حسین. (1397). توانایی مدیران، عملکرد مالی و خطر ورشکستگی. دانش حسابداری، دوره نهم، شماره 1، 35-61.
دارابی، رویا، و رضائی جعفری، عاطفه (1390). تأثیر بند¬های گزارش حسابرس مستقل بر شفافیت گزارش¬های مالی. حسابداری مدیریت، شماره 13، 96-79.
سمائی¬رهنی، سعید، و پورساسان، سیمین. (1397). بررسی تأثیر محافظه¬کاری مشروط و غیرمشروط بر اظهارنظر حسابرس در شرکت¬های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، مجله بررسی¬های حسابداری، شماره 19، 93-112.
شباهنگ، رضا. (1383). تئوری حسابداری، جلد اول، سازمان. حسابرسی، نشریه ی 157.
شورورزی، محمدرضا، و برزگر خاندوزی، عابدین. (1388). نبود تقارن اطلاعاتی و نقش اطلاعاتی محافظه¬کاری: بررسی دیدگاه¬های متفاوت در باب محافظه¬کاری. حسابدار، شماره 210، 56-63.
کميته تدوين استانداردهاي حسابداري (1388). استانداردهاي حسابداري. چاپ شانزدهم، تهران، انتشارات سازمان حسابرسي.
همـت فـر، محمـود، يعقـوب پـور، كريـم، و امـام دوسـت، اصغـر. (1389). بررسـي شـكاف انتظـارات بيـن حسابرسـان و اسـتفاده كننـدگان در مـورد ويژگـي هـاي حسابرسـان مسـتقل. دانـش حسابرسـي، 5(1)، 71-80.
Basu, S. (1997). The conservatism principle and the asymmetric timeliness of earnings. Journal of accounting and economics, 24(1), 3-37.
Chen, L. H., Folsom, D. M., Paek, W., & Sami, H. (2014). Accounting conservatism, earnings persistence, and pricing multiples on earnings. Accounting Horizons, 28(2), 233-260.
Chen, Y., Eshleman, J. D., & Soileau, J. S. (2017). Business strategy and auditor reporting. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 36(2), 63-86.
Devine, C. T. (1963). The rule of conservatism reexamined. Journal of Accounting Research, 127-138.
Dichev, H.D. (1998). Is the Risk of Bankruptcy a Systematic Risk? the Journal of Finance, No. 3, pp. 1131-1147.
Feldmann, D. A., & Read, W. J. (2010). Auditor conservatism after Enron. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 29(1), 267-278.
Feldman, D. C. (2004). The devil is in the details: Converting good research into publishable articles. Journal of management, 30(1), 1-6.
Financial Accounting Standards Board (FASB). (1980). Statement of Financial Accounting Concepts no. 2, Qualitative Characteristics of Accounting Information. FASB, Norwalk, CT.
Foster, B. P., & Shastri, T. (2016). Determinants of going concern opinions and audit fees for development stage enterprises. Advances in Accounting, 33, 68-84.
Francis, J., LaFond, R., Olsson, P. M., & Schipper, K. (2004). Costs of equity and earnings attributes. The accounting review, 79(4), 967-1010.
Geiger, M. A., Raghunandan, K., & Rama, D. V. (2005). Recent changes in the association between bankruptcies and prior audit opinions. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 24(1), 21-35.
Givoly, D., & Hayn, C. (2000). The changing time-series properties of earnings, cash flows and accruals: Has financial reporting become more conservative?. Journal of accounting and economics, 29(3), 287-320.
Givoly, D., Hayn, C. K., & Natarajan, A. (2007). Measuring reporting conservatism. The Accounting Review, 82(1), 65-106.
Gunn, J. L., Hallman, N., Li, C., & Pittman, J. (2017). The importance of information asymmetry to auditor choice, audit fees, and going concern opinions: Evidence from exploiting exogenous shifts in analyst coverage. Audit Fees, and Going Concern Opinions: Evidence from Exploiting Exogenous Shifts in Analyst Coverage (May 1, 2017).
Hendel, I. (1996). Competition under financial distress. The Journal of Industrial Economics, 309-324.
Kahl, M. (2002). Economic distress, financial distress, and dynamic liquidation. The Journal of Finance, 57(1), 135-168.
Kida, T. (1980). An investigation into auditors' continuity and related qualification judgments. Journal of accounting Research, 506-523.
Lafond, R., & Roychowdhury, S. (2008). Managerial ownership and accounting conservatism. Journal of accounting research, 46(1), 101-135.
Mutchler, J. F. (1984). Auditor's Perceptions of the Going-Concern Opinion Decision. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 3(2).
Penman, S. H., & Zhang, X. J. (2002). Accounting conservatism, the quality of earnings, and stock returns. The accounting review, 77(2), 237-264.
Price III, R. A. (2005). Accounting conservatism and the asymmetry in the earnings response to current and lagged returns. Stanford University.
Read, W. J., & Yezegel, A. (2018). Going-concern opinion decisions on bankrupt clients: Evidence of long-lasting auditor conservatism?. Advances in Accounting, 40, 20-26.
Senbet, L. W., & Wang, T. Y. (2012). Corporate financial distress and bankruptcy: A survey. Foundations and Trends® in Finance, 5(4), 243-335.
Sterling, R. R. (1970). The theory of the measurement of enterprise income. Lawrence, KS: University of Kansas Press.
Stickney, C. P. & R. L. Weil (1994). Financial Accounting: An Introduction to Concepts, Methods, and Uses, 7th edition. The Dryden Press Harcourt Brace College Publishers, Forth Worth, TX.
Wagenhofer, A., & Dücker, H. (2007). Die Messung von „Earnings “-Qualität. Journal für Betriebswirtschaft, 57, 263-297.
Watts, R. L. (2003). Conservatism in accounting part I: Explanations and implications. Accounting horizons, 17(3), 207-221.
Watts, RL. & J. L. Zimmerman. (1986). Positive Accounting Theory. Prentice-Hall Inc, Englewood Cliffs, N.J.
Wolk, H. I., Francis, J. R. & M. G. Tearny (1989). Accounting theory: A conceptual and institutional approach. Boston.
Journal of Accounting & Financial Transparency Volume 1, Issue 1, Autumn 2023 pp. 65-83.
|
The auditor's opinion on the going concern and corporate bankruptcy by the moderating role of conservatism in companies listed on the Tehran Stock Exchange
Shekoufeh Nekoueizadeh1
Received: November 4, 2023 Accepted: December 21, 2023
Received: 00/00/0000 Accepted: 00/00
Abstract
Purpose: The purpose of this study is to assess the going concern opinion and bankruptcy by the moderating role of accounting conservatism in companies listed on the Tehran Stock Exchange.
Methodology: For this purpose, 137 companies listed on the Tehran Stock Exchange through systematic elimination method were selected as statistical sample during the period 2018-2022 and their data were analyzed. The statistical technique used to test the hypotheses is logistic.
Findings: The results showed that there is a direct and significant relationship between bankruptcy in companies and the going concern opinion in companies listed on the Tehran Stock Exchange as well as conservatism plays a moderating role on the relationship between bankruptcy and the going concern opinion.
Originality: The present research can greatly contribute to the expansion of the existing literature in the field of auditor's opinion on the going concern, corporate bankruptcy and accounting conservatism in Iran.
Keywords: Audit opinion, bankruptcy, conservatism, going concern opinion.
JEL Classification: G01, G33
[1] . Department of Accounting, Firoozabad Branch, Islamic Azad University, Firoozabad, Iran; (Corresponding Author). (nekoee135@gmail.com)
Cite this paper: Nekoueizadeh, N. (2023). The auditor's opinion on the going concern and corporate bankruptcy by the moderating role of conservatism in companies listed on the Tehran Stock Exchange. Journal of Accounting & Financial Transparency, 1(1), 65-83. [In Persian]
حسابداری و شفافیت مالی
سال اول، پاییز 1402، شماره 1، صفحه 83-65
اظهارنظر حسابرس در خصوص تداوم فعالیت و ورشکستگی شرکتها با در نظر گرفتن نقش تعدیلکنندگی محافظهکاری در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران
شکوفه نکوئی‌زاده1
تاریخ دریافت: 13/08/1402 تاریخ پذیرش: 30/09/1402
چکیده
هدف: هدف این پژوهش، بررسی اظهارنظر حسابرس در خصوص تداوم فعالیت و ورشکستگی شرکتها با درنظر گرفتن نقش تعدیلکنندگی محافظهکاری حسابداری در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است.
روش‌شناسی: از میان جامعه آماری به روش حذف سیستماتیک تعداد 137 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، در طول دوره زمانی 1396 تا 1400 به عنوان نمونه آماری انتخاب گردید و داده‌ها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. تکنیک آماری مورد استفاده جهت آزمون فرضیهها، رگرسیون لجستیک میباشد.
یافته‌ها: نتایج تحقیق نشان داد که بین ورشکستگی در شرکتها و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. همچنین محافظهکاری حسابداری بر رابطه بین ورشکستگی در شرکتها و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت شرکتها نقش تعدیلکنندگی ایفا میکند.
دانش افزایی: پژوهش حاضر میتواند به گسترش ادبیات موجود در زمینه اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت، ورشکستگی شرکتها و محافظهکاری حسابداری در ایران کمک شایانی نماید.
کلیدواژه‌ها: اظهارنظر حسابرس، فرض تداوم فعالیت، محافظه کاری، ورشکستگی.
طبقه‌بندی موضوعی: G01, G33
[1] 1. گروه حسابداری، واحد فیروزآباد، دانشگاه آزاد اسلامی، فیروزآباد، ایران. (nekoee135@gmail.com)
استناد: نکوئی‌زاده، شکوفه. (1402). اظهارنظر حسابرس در خصوص تداوم فعالیت و ورشکستگی شرکتها با در نظر گرفتن نقش تعدیلکنندگی محافظهکاری در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. حسابداری و شفافیت مالی، 1(1). 83-65.
مقدمه
قانونگذاران در کشور آمریکا در این خصوص که بسیاری از شرکتها پس از دریافت یک اظهارنظر استاندارد حسابرسی (گزارش تعدیل نشده)، از بین میروند اظهار نگرانی کردهاند و در این خصوص هشدار دادهاند که عموم مردم از فروپاشی مالی واحدهای مورد رسیدگی توسط حسابرسان هراس دارند و بههمین خاطر نیز حسابرسان را متهم به کوتاهی میکنند (ریآد و یزگل1، 2018). بهطور کلی حسابرسان، از طریق اظهارنظر حسابرسی در خصوص ابهام در تداوم فعالیت به ارزیابی خود در مورد این که آیا واحد مورد رسیدگی توانایی ادامه حیات خود را دارد یا خیر، پاسخ میدهند. کیدا2 (1980) و موتچلر3 (1984) اعتقاد دارند که وقتی واحدهای مورد رسیدگی دچار ورشکستگی میشوند، اما پیش از آن اظهارنظر حسابرسی در خصوص ابهام در تداوم فعالیت دریافت نکرده باشند، حسابرسان با یک خطر بزرگ اقتصادی مواجه خواهند شد. تحقیقات پیشین (بهعنوان نمونه گیگر و همکاران4، 2005؛ فیلدمان5 و ریآد، 2010؛ کارسون و همکاران6، 2013) نشان میدهد که حسابرسان، در حدود 50 درصد موارد با اشتباهات نوع دو (بهعنوان مثال، انتشار یک گزارش حسابرسی تعدیل نشده در سال قبل از ورشکستگی) مواجه میشوند.
پژوهشهای انجام شده مربوط به اظهارنظر در مورد ابهام در تداوم فعالیت قبل از ورشکستگی واحدهای مورد رسیدگی نشان دادهاند که پس از فروپاشی انرون، حسابرسان محافظهکارانهتر شدهاند. برای مثال، گیگر و همکاران (2005) گزارش کردهاند که که در آمریکا در دوره بعد از تصویب قانون ساربینر آکسلی (سالهای 2002-2003) نسبت به سالهای قبل از آن (سالهای 2000-2001) تعداد بیشتری از گزارشهای حسابرسی شامل بند ابهام در تداوم فعالیت بوده است. بعد از آن نیز فیلدمان و ریآد (2010) به تحقیق در این خصوص اظهارنظرهای حسابرسی ارائه شده در دوره قبل از ورشکستگی در چهار دوره زمانی 2000 تا 2008 پرداختند تا این موضوع را نشان دهند که آیا رویکرد محافظهکاری حسابرسان که در پژوهش گیگر و همکاران (2005) نشان داد شد، هنوز ادامه دارد یا موقتی بود. آنها دریافتند که نسبت دریافت اظهارنظر حسابرسی با بند ابهام در تداوم فعالیت در دوره 2002 تا 2003 نسبت به دوره 2000 تا 2001 به شدت افزایش یافت (مشابه پژوهش گیگر و همکاران، 2005)، اما در دورههای بعدی با کاهش روبرو شد و در نهایت به نسبتی مشابه با دوره قبل از تصویب قانون ساربینر آکسلی رسید.
شوکهای بیرونی ناشی از رکود اقتصادی که موجب افزایش قابل توجهی در ورشکستگی شرکتهای سهامی عام شد، باعث افزایش علاقه به گزارش حسابرسان در شرکتهای دارای مشکلات مالی شد. در کشور ایران نیز در سالهای اخیر شوکهای بیرونی ناشی از رکود اقتصادی به شدت افزایش یافته و بهنوعی شرکتها با این موضوع دست و پنجه نرم میکنند. با اینحال، شواهد اندکی در خصوص اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت و نقش آن در ورشکستگی شرکتها وجود دارد. بنابراین، مسأله پژوهش حاضر آن است که چه ارتباطی بین اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت و ورشکستگی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد؟ همچنین، با توجه به اینکه محافظهکاری در حسابداری نقش مهمی در گزارشگری مالی و اظهارنظر حسابرس دارد، این سؤال مطرح میشود که آیا محافظهکاری حسابداری بر رابطه بین اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت و ورشکستگی شرکتها نقش تعدیلکنندگی دارد یا خیر؟
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
وجود اطلاعات مالی قابل اتکاء، یکی از لازمههای بشر جهت پیشرفت و تولید علم است. فرد سرمایهگذاري که تصمیم به خرید یا فروش سهام میگیرد، بانکداري که در مورد تأیید یک تقاضاي وام تصمیم میگیرد، دولتی که براي وصول درآمد مالیاتی به اظهارنامههاي مالیاتی اتکاء میکند، همگی بر اطلاعاتی تکیه میکنند که توسط دیگران تهیه شده است. در بیشتر موارد هدفهاي تهیهکنندگان اطلاعات با هدفهاي استفادهکنندگان از آن اطلاعات متفاوت است. نیاز به وجود حسابرسان مستقل در چنین استدلالی مستتر است، یعنی افرادي باصلاحیت و صداقت حرفهاي که بتوانند مشخص کنند اطلاعات مالی که بر آن اتکاء میشود، تصویري مطلوب و کاملاً واقعیت امر است یا خیر؟ (ارباب سلیمانی و نفری، 1385).
نظریه کارگزاری، حسابرس را بهعنوان نماینده مستقل سهامداران و سایر اشخاص ذینفع در کنترل صحت، قابلیت اتکاء و مربوط بودن اطلاعاتی میشناسد که توسط مدیران واحد تجاری تهیه و ارائه میشود. اما به دلیل آن که کار حسابرسی مستلزم ارتباط نزدیک حسابرس با مدیران واحد تجاری است، بنابراین در این نظریه فرض میشود که حسابرسان ممکن است در انجام وظیفه خود، استقلال خود را حفظ نکرده و کار خود را به درستی انجام ندهند و به عبارتی در راستای منافع خود و مدیران عمل نمایند (والکر، 2003؛ نقل از بنی مهد، 1390).
به طور قانونی، قرارداد حسابرسی بین شرکت حسابرسی شونده و مدیریتش با حسابرس طرف قرارداد، منعقد میشود. اما سهامداران شرکت حسابرسی شونده، گروه اصلی استفادهکنندگان از گزارش حسابرس هستند. به عبارت دیگر، اگر چه حسابدار رسمی و صاحبکار، شرکت را بهعنوان شخصیت حقوقی جداگانهای معرفی میکنند که ذینفع اصلی گزارش حسابرس است، اما سهامداران آن شرکت دریافتکنندگان و اتکاءکنندگان اصلی صورتهای مالی و گزارش حسابرس هستند. اما مجموعه صورتهای مالی، موضوع حسابرسی حسابرسان است که در هر سال برای ارائه مستقیم به سهامداران تهیه میشود؛ این صورتها، به مثابه یک کالای عمومی در دسترس طیفهای مختلفی از دیگر استفادهکنندگان قرار دارد (حساسیگانه، 1382). در نتیجه میتوان عنوان کرد که استفادهکنندگان گزارش حسابرسی، طیف وسیعی شامل سهامداران، اعتباردهندگان، دولت و سایر استفادهکنندهگان اطلاعات مالی را در بر میگیرد.
گزارشگری مالی در واحدهای اقتصادی، بازتاب نیازهای اطلاعاتی و انتظارات گروههای گوناگون استفادهکننده از صورتهای مالی، همچون سرمایهگذاران، اعتباردهندگان، دولت و مدیران است که برای اتخاذ تصمیمات درست اقتصادی همانند برنامهریزی و اعمال نظارت به این اطلاعات نیاز دارند. از سوی دیگر استفادهکنندگان از صورتهای مالی، هنگامی میتوانند به اطلاعات مالی منعکس در صورتهای مالی اتکاء کنند که شخصی مستقل، ذیصلاح، مطلع و بیطرف نسبت به میزان اعتبار این اطلاعات، نظر حرفهای ارائه کرده باشد (مرادی و فخرآبادی، 1388).
بنابراین، به دلیل نیاز به حسابرسی و همچنین به دلیل این که گزارش حسابرسی پل ارتباطی بین حسابرس و استفادهکنندگان از آن محسوب میشود، این گزارش بایستی از دید استفادهکنندگان، قابل فهم، عینی و منبع اطلاعاتی مربوط به شمار آید. ارتباط در اینجا به این معنی است که گزارش حسابرسی باعث تغییر در تصمیمها شود، در غیر اینصورت استفادهکنندگان به گزارش حسابرسی توجه نخواهند کرد. منظور از تأثیر بر تصمیمگیریها این است که گزارش حسابرسی دارای محتوای اطلاعاتی باشد، به عبارت دیگر بتواند بر تصمیمگیریهای سرمایهگذاری، تصمیمگیریهای اعتباری و قیمت سهام تأثیر بگذارد (مهدوی و غیوری مقدم، 1389).
افشای نامناسب و ناکافی در گزارشهای مالی و عدم شفافیت اطلاعاتی در شرکتها موجب میشود که مشکلات ناشی از تفکیک مالکیت از مدیریت افزایش یابد (فن و وانگ7، 2005). عدم ارائه اطلاعات مالی مربوط و قابل اعتماد، زیانهای اقتصادی جبرانناپذیری را برای سهامداران و سایر ذینفعان برون سازمانی به دنبال دارد. در این بین، حسابرسی مستقل از طریق اعتباردهی به صورتهای مالی، تضمین قابلیت اتکاء و تأیید کیفیت اطلاعاتی مالی، موجب حمایت از حقوق تمامی ذینفعان شرکت میشود. افزون بر این سرمایهگذاران، اعتباردهندگان و سایر ذینفعان برای ارزیابی عملکرد مالی واحدهای تجاری مختلف و تصمیمگیری در مورد موقعیتهای گوناگون سرمایهگذاری، به نتایج حسابرسی انجام شده به وسیله مؤسسات حسابرسی مستقل اتکاء میکنند. از این رو، هر چه کیفیت حسابرسی بیشتر باشد، ارزش، اعتبار و قابلیت پذیرش آن به وسیله استفادهکنندگان از صورتهای مالی افزایش مییابد (اشبو و وارفیلدز، 2003). همچنین، اگر برداشت استفادهکنندگان گزارش حسابرسی از آنچه حسابرس باید ارائه دهد و یا آنچه که اکنون ارائه میدهد با برداشت حسابرسان مستقل متفاوت باشد، انجام حسابرسی فاقد اثربخشی لازم بوده و خدمات حسابرسی ارزش افزودهای را فراهم نخواهد کرد (همتفر و همکاران، 1389). از سویی دیگر به دلیل اینکه نظر حسابرس به صورتهای مالی ارائه میگردد، اگر حسابرس از صاحبکار مستقل نباشد، نظرش چیزی به اعتبار صورتهای مالی نمیافزاید (انصاری و همکاران، 1390). به عبارت دیگر حسابرس باید دارای استقلال نسبت به صاحبکار باشد، تا گزارش حسابرسی برای استفادهکنندگان آن دارای ارزش باشد.
محافظهکاری حسابداری
چارچوب نظری گزارشگری مالی ایران با استفاده از واژه احتیاط8، محافظهکاری را به عنوان بخشی از ویژگی قابل اتکا بودن در نظر گرفته است. مطابق چارچوب نظری گزارشگری ایران، احتیاط عبارت است از کاربرد درجهای از مراقبت که در اعمال قضاوت برای انجام برآورد در شرایط ابهام مورد نیاز است بهگونهای که درآمدها یا داراییها بیشتر از واقع و هزینهها یا بدهیها کمتر از واقع ارائه نشود (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، 1388). در بیانیه مفاهیم حسابداری شماره دو امریکا نیز درباره محافظهکاری و تعریف آن چنین آمده است: «واکنشی محتاطانه به ابهام در تلاش برای اطمینان از این که ابهام و ریسکهای ذاتی شرایط تجاری به گونهای مناسب مدنظر قرار گرفتهاند». در این بیانیه آمده است که اگر ابهام وجود نداشته باشد، نیازی به محافظهکاری نیست؛ و هرچه ابهام و ریسک بیشتری وجود داشته باشد، نیاز بیشتری به محافظهکاری وجود دارد (هیأت استاندارد های حسابداری مالی، 1980). بلیس9 (1924) محافظه کاری را با ضربالمثل هیچ سودی پیشبینی نکنید، اما همه زیانها را پیشبینی کنید تعریف کرده است (واتس، 2003). بهنظر واتس و زیمرمن (1986) محافظهکاری یعنی اینکه حسابدار از بین ارزشهای ممکن، برای داراییها کمترین ارزش و برای بدهیها بیشترین ارزش را گزارش کند، همچنین درآمدها باید دیرتر (و نه زودتر) و هزینهها زودتر (و نه دیرتر) شناسایی شوند. باسو10(1997) محافظهکاری را بهعنوان تمایل حسابداران جهت نیاز به درجه بالاتری از تأییدپذیری برای شناسایی اخبار خوب در سود نسبت به اخبار بد تعریف میکند. از دیدگاه تهیهکنندگان صورتهای مالی، محافظهکاری بهعنوان کوششی برای انتخاب روشی از روشهای پذیرفته شده حسابداری است که به یکی از نتایج زیر منتج میشود (شباهنگ، 1381):
1. شناخت کندتر درآمد فروش، 2. شناخت سریعتر هزینه، 3. ارزشیابی کمتر داراییها، 4. ارزشیابی بیشتر بدهیها.
ملاک اکثر تعریفهای بیان شده از محافظهکاری آن است که اصول حسابداری راهنمایی برای حداقل کردن انباشته سودهای گزارششده از طریق شناسایی کندتر درآمدها، شناسایی سریعتر هزینهها، ارزیابی کمتر داراییها و ارزشیابی بیشتر بدهیها است (دیویدسن و همکاران11، 1985؛ ولک و همکاران12، 1989؛ استیکنی و ویل13، 1994). اگرچه نوعی توافق نظر بر وجود محافظهکاری در تهیه صورتهای مالی از جانب حسابداران وجود دارد، اما هنوز تعریفی جامع از آن ارائه نشده است. با این حال، در متون حسابداری دو ویژگی مهم محافظهکاری مورد توجه و بررسی قرار گرفته است: نخست، جانبداری رو به پایین ارزش دفتری سرمایه نسبت به ارزش بازار آن و دوم، گرایش به تسریع در شناسایی هزینهها و تعویق در شناخت درآمدها (پرایس14، 2005). بنابراین حسابداری محافظهکارانه نه تنها کیفیت اقلام گزارششده در ترازنامه را تحت تأثیر قرار میدهد، بلکه بر کیفیت سود گزارششده در صورت سود و زیان نیز تأثیرگذار است (پنمن و ژانگ15 ، 2002).
بهطور کلی در مورد نقش اطلاعاتی محافظهکاری حسابداری، دو دیدگاه کاملاً متفاوت وجود دارد. مطابق دیدگاه اول محافظهکاری نقش اطلاعاتی دارد، ولی بر اساس دیدگاه دوم محافظهکاری کیفیت اطلاعات را کاهش میدهد (شورورزی و برزگر خاندوزی، 1388). به اعتقاد طرفداران دیدگاه اول (بهعنوان نمونه، استرلینگ16، 1970؛ باسو، 1997؛ واتس، 2003؛ فرانسیس و همکاران، 2004؛ واگنهوفر و داکر17، 2007؛ گیولی و همکاران18، 2007)، محافظهکاری باعث افزایش مقدار اطلاعات گزارششده در بازارهای اوراق بهادار میگردد و در نتیجه میتواند به استفادهکنندگان صورتهای مالی برای تصمیمگیریهای مناسب کمک کند. بر اساس تئوری نمایندگی مدیران برای افزایش منافع خود میکوشند تا اخبار بد مربوط به شرکت را پنهان و اخبار خوب را بهسرعت گزارش کنند. این امر میتواند بر کیفیت گزارشهای ارائه شده تأثیر منفی داشته باشد؛ اما محافظهکاری با تعدیل اثرهای منفی این تلاشها، میتواند کیفیت گزارشهای ارائه شده از سوی مدیریت را افزایش دهد و باعث شفافیت صورتهای مالی گردد (فرانسیس و همکاران، 2004). پنمن و ژانگ (2002) نیز اعتقاد دارند که استفاده از روشهای محافظهکارانه حسابداری، باعث کاهش سود گزارششده و بهبود کیفیت سود حسابداری میشود، از آنجا که بسیاری از سرمایهگذاران تصمیمهای خود را بر مبنای سودهای گزارششده میگیرند، این امر میتواند برای سرمایهگذاران مفید باشد. لافاوند19 و واتس (2008) بیان میکنند که محافظهکاری با کاهش انگیزه و توانایی مدیران برای دستکاری اقلام حسابداری موجب کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و زیانهای ناشی از آن میشود. در نتیجه سرمایهگذاران خواستار اعمال محافظهکاری در هنگام ارزیابیها و ارائه گزارشها هستند. بهطور کلی بر اساس این دیدگاه حسابداری محافظهکارانه میتواند اعتبار نتایج گزارششده حسابداری را افزایش دهد، زیرا سرمایهگذاران و اعتباردهندگان احتمالاً تمایلهای میانهرو مدیران را در انتخاب روشهای حسابداری محافظهکارانه جهت خوشبینی در تهیه گزارشهای مالی مشاهده میکنند (دوین20، 1963). اما طرفداران دیدگاه دوم (بهعنوان نمونه، پنمن، 2007؛ پاییک و همکاران21، 2007)، مخالف محافظهکاری هستند. به نظر آنها محافظهکاری باعث کاهش کیفیت اطلاعات ارائه شده در صورتهای مالی اساسی میشود و این امر میتواند زیانهای هنگفتی برای سرمایهگذاران و سایر استفادهکنندگان از صورتهای مالی به همراه داشته باشد (شورورزی و برزگر خاندوزی، 1388). بهاعتقاد پنمن (2007) مدیران تمایل دارند سود خالص را طوری اعلام کنند که در سالهای متوالی، با یک نرخ معین رشد کند. انگیزه اصلی آنان برای انجام این کار، کسب پاداش است. در سالهایی که سود خالص شرکت بالاست، مدیریت نگران این موضوع است که در سالهای بعد، سود شرکت کمتر شود و عملکرد وی نیز مورد تردید قرار گیرد. از اینرو مدیریت تمایل دارد در محاسبه سود محافظهکار باشد و از این طریق، مقداری از سود را به آینده منتقل کند. سود انتقالی، در سالهای بعد، شناسایی شده و از این طریق، وضعیت سودآوری شرکت مناسب و رو به رشد نشان داده میشود. این کار معمولاً از طریق انتقال درآمدها و هزینههای غیرعملیاتی، صورت میگیرد. از آنجا که اقلام نقدی، کمتر میتواند مورد دستکاری قرار گیرد، اینکار از طریق درآمدها و هزینههای غیرعملیاتی تعهدی انجام میشود. با انجام این کار، کیفیت سود نیز کاهش مییابد (پنمن، 2007). در این دیدگاه، محافظهکاری بهعنوان تمایلی جهت کم نشان دادن درآمدها معرفی میشود؛ درحالیکه بهنظر میرسد این تمایل کم نشان دادن درآمدها به تنهایی دلیل قانع کنندهای برای نامطلوب بودن محافظهکاری محسوب نمیشود (شورورزی و برزگر خاندوزی، 1388). همانطور که گفته شد، در چارچوب نظری گزارشگری مالی ایران محافظهکاری به عنوان بخشی از ویژگی قابل اتکا بودن در نظر گرفته شده است. همچنین بیشتر پژوهشهای انجام شده در زمینه محافظهکاری، گویای این واقعیت هستند که محافظهکاری نقش اطلاعاتی دارد و اطلاعات مفیدی را برای استفادهکنندگان صورتهای مالی فراهم میآورد (شورورزی و برزگر خاندوزی، 1388).
ورشکستگی و بحران مالی فرایند طولانی و پویایی است که ساختار سرمایه، عملیات و سیاستهای سرمایهگذاری شرکت را تحت تأثیر قرار میدهد (کاهل22، 2002). وقتی شرکتی دچار بحران مالی میشود، وارد منطقه خطرناکی از فعالیت خود میشود. در این شرایط، با تشخیص بحران مالی در مراحل ابتدایی آن و انجام سریع اقدامات اصلاحی، میتوان امکان خروج از منطقه خطر و با حداقل زیان ممکن را فراهم کرد (ویتاکر23، 1999). تشخیص دیرهنگام بحران مالی نیز ممکن است موجب عمیقتر شدن آسیبها و زیانهای وارده به شرکت و حتی در صورت وخامت اوضاع، منجر به ورشکستگی شود (سنبت و وانگ24، 2012). در ادبیات مالی طیف وسیعی از تعاریف برای توصیف بحران مالی ارائه شده است؛ بهعنوان نمونه، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش ارزش داراییها به کمتر از یک حد مشخص.
- از دست دادن توانایی بازپرداخت بدهیها.
- کافی نبودن جریانات نقدی شرکت بهمنظور پرداخت بدهیهای کوتاهمدت.
- کافی نبودن داراییهای جاری بهمنظور پرداخت بدهیهای جاری.
- تحمل زیانهای عملیاتی ناشی از عدمکارایی در دوره 3 ساله قبل از ورشکستگی (کیدا، 1980؛ موچلر، 1984).
هوپوود و همکاران25 (1994) سه نوع شکست تجاری را معرفی کردند. نوع اول قبل از تأسیس شرکت رخ میدهد، نوع دوم بهعلت ناتوانی در بازپرداخت بدهیها بهوجود آمده و با نشانههای وقوع بحران مالی در نسبتهای مالی شرکت همراه است و در نهایت نوع سوم بهصورت ناگهانی و بدون هیچگونه نشانهای از بحران مالی رخ میدهد. در ماده 141 لایحه اصلاحیه قسمتی از قانون تجارت مصوب سال 1347 است:
اگر بر اثر زيانهاي وارده حداقل نصف سرمايه شركت از بين برود، هيئت مديره مكلف است بلافاصله مجمع عمومي فوقالعاده صاحبان سهام را دعوت نمايد تا موضوع انحلال يا بقاي شركت مورد شور و رأي واقع شود. هرگاه مجمع مزبور رأی به انحلال شرکت ندهد باید در همان جلسه و با رعایت مقررات ماده 6 این قانون، سرمایه شرکت را به مبلغ سرمایه موجود کاهش دهد. در صورتیکه هیئت مدیره بر خلاف این ماده به دعوت مجمع عمومی فوقالعاده مبادرت نکند و یا مجمعی که دعوت میشود نتواند مطابق مقررات قانونی منعقد گردد، هر ذینفع میتواند انحلال شرکت را از دادگاه صلاحیتدار درخواست کند (منصور، 1390).
چن و همکاران26 (2017) به مطالعه رابطه بین استراتژیهای تجاری و گزارشگری حسابرس پرداختند. نتایج پژوهش آنان نشاندهنده آن است که بین استراتژیهای تجاری و گزارشگری حسابرس رابطه معناداری وجود دارد. به بیان دقیقتر، شرکتهایی که دارای استراتژی نوآورانه تهاجمی27 (آیندهنگر) هستند نسبت به شرکتهایی که دارای استراتژی تجاری رهبری هزینه تدافعی28 میباشند، بیشتر احتمال دریافت گزارش حسابرسی با بند ابهام در تداوم فعالیت را دارند. گون و همکاران29 (2017) در پژوهش به بررسی ارتباط عدم تقارن اطلاعاتی با انتخاب حسابرس، هزینههای حسابرسی و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت پرداختند. نتایج پژوهش آنان نشان داد که در وضعیت عدم تقارن اطلاعاتی با احتمال بیشتری حسابرسان با کیفیتتر (بزرگتر) انتخاب شده و هزینههای حسابرسی نیز افزایش پیدا میکند. همچنین، در وضعیت عدم تقارن اطلاعاتی با احتمال بیشتری حسابرسان اظهارنظری مبتنی بر ابهام در تداوم فعالیت ارائه میکنند. ریآد و یزگل (2018) در پژوهشی به بررسی رابطه بین ورشکستگی شرکتها و اظهارنظر حسابرسی با بند ابهام در تداوم فعالیت پرداختند. نتایج پژوهش آنان نشان داد که بین ورشکستگی شرکتها و اظهارنظر حسابرسی با بند ابهام در تداوم فعالیت در سال قبل از ورشکستگی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. سمائی رهنی و پورسامان (1397) به بررسی تاثیر محافظهکاری مشروط و غیرمشروط بر اظهارنظر حسابرس در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که بین محافظهکاری مشروط و اظهارنظر حسابرس رابطه معناداری وجود ندارد، ولی بین محافظهکاری غیرمشروط و اظهارنظر حسابرس رابطه منفی وجود دارد؛ بعبارتی با افزایش محافظهکاری غیرمشروط احتمال ارئه اظهارنظر تعدیلشده کاهش مییابد. بهارمقدم و همکاران (1396) به بررسی رابطه بین توانایی مدیریت، حقالزحمه حسابرسی و تداوم فعالیت در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج پژوهش آنان نشان داد که بین توانایی مدیریت و حقالزحمه حسابرسان و همچنین، توانایی مدیریت با احتمال انتشار گزارش حسابرس حاوی بند تداوم فعالیت حسابرسان رابطه منفی و معناداری وجود دارد. خواجوی و قدیریان آرانی (1397) به بررسی رابطه بین توانایی مدیران، عملکرد مالی و خطر ورشکستگی شرکتها پرداختند. نتایج پژوهش آنان نشان داد که بین توانایی مدیران و خطر ورشکستگی شرکتها رابطهای منفی وجود دارد و عملکرد مالی نقش متغیر میانجی کامل را در این رابطه بازی میکند.
سمائی رهنی و پورساسان (1397) به بررسی تأثیر محافظهکاری مشروط و غیرمشروط بر اظهارنظر حسابرس در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که بین محافظهکاری مشروط و اظهارنظر حسابرس رابطه معناداری وجود ندارد، ولی بین محافظهکاری غیرمشروط و اظهارنظر حسابرس رابطه منفی وجود دارد؛ بعبارتی با افزایش محافظهکاری غیرمشروط احتمال ارئه اظهارنظر تعدیلشده کاهش مییابد.
فرضیههای پژوهش
محصول نهایی حسابرسی یک واحد تجاری، گزارشگری است که در آن، حسابرسان نسبت به صورتهای مالی صاحبکار ارائه میکنند. شهادتدهی حسابرسان در قالب اظهارنظر حرفهای آنها بیان میشود. حسابرس در جريان برنامه‌ريزي و اجراي روشهاي حسابرسي و ارزيابي نتايج حاصل از آن بايد مناسب بودن استفاده مديريت را از فرض تداوم فعاليت در تهيه صورتهاي مالي، بررسي كند. فرض تداوم فعاليت، يك اصل بنيادي در تهيه صورتهاي مالي است. طبق فرض تداوم فعاليت، واحد مورد رسيدگي معمولاً بهعنوان واحدي فرض مي‌شود كه در آينده قابل پيش‌بيني به‌فعاليت خود ادامه مي‌دهد و قصد يا الزامي براي انحلال، توقف فعاليت، يا كاهش قابل توجه در حجم عمليات را ندارد. بنابراين، داراييها و بدهيها بر مبناي توانايي واحد مورد رسيدگي در بازيافت داراييها و تسويه بدهيها در جريان عادي فعاليتهاي تجاري، ثبت مي‌شود. در چنین حالتی از دیدگاه ریآد و یزگل ( 2018) انتظار بر این است که بین ورشکستگی شرکتها و اظهارنظر حسابرسی با بند ابهام در تداوم فعالیت ارتباط منطقی وجود داشته باشد. چارچوب نظری گزارشگری مالی ایران با استفاده از واژه احتیاط30، محافظهکاری را به عنوان بخشی از ویژگی قابل اتکا بودن در نظر گرفته است. مطابق چارچوب نظری گزارشگری ایران، احتیاط عبارت است از کاربرد درجهای از مراقبت که در اعمال قضاوت برای انجام برآورد در شرایط ابهام مورد نیاز است به گونهای که درآمدها یا داراییها بیشتر از واقع و هزینهها یا بدهیها کمتر از واقع ارائه نشود (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، 1388). در بیانیه مفاهیم حسابداری شماره دو امریکا نیز درباره محافظهکاری و تعریف آن چنین آمده است: «واکنشی محتاطانه به ابهام در تلاش برای اطمینان از این که ابهام و ریسکهای ذاتی شرایط تجاری به گونهای مناسب مدنظر قرار گرفتهاند». در این بیانیه آمده است که اگر ابهام وجود نداشته باشد، نیازی به محافظهکاری نیست؛ و هرچه ابهام و ریسک بیشتری وجود داشته باشد، نیاز بیشتری به محافظهکاری وجود دارد (هیأت استانداردهای حسابداری مالی، 1980). بر این اساس، محافظهکاری میتواند به عنوان معیاری از کیفیت اطلاعات باشد. در نتیجه، انتظار بر این است که وجود محافظهکاری حسابداری قدرت اثرگذاری بر رابطه بین ورشکستگی شرکتها و اظهارنظر حسابرسی با بند ابهام در تداوم فعالیت را داشته باشد. بر این اساس، فرضیههای پژوهش به صورت زیر مطرح میشود:
فرضیه اول: بین ورشکستگی در شرکتها و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه دوم: محافظهکاری حسابداری بر رابطه بین ورشکستگی در شرکتها و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران نقش تعدیلکنندگی ایفا میکند.
این بخش شامل بیان فرضیهها بر اساس مبانی نظری و خلاصه پژوهش‌ها میباشد.
متغیرهای پژوهش
در این پژوهش اظهارنظر حسابرس در خصوص ابهام در تداوم فعالیت متغیر وابسته است. برای اندازهگیری متغیر اظهارنظر حسابرس در خصوص ابهام در تداوم فعالیت از یک متغیر دو وجهی استفاده شده است. به این ترتیب که اگر شرکت گزارش حسابرسی مبتنی بر ابهام در تداوم فعالیت دریافت کرده باشد، عدد یک و در غیر این صورت عدد صفر دریافت میکند.
متغیر مستقل در این پژوهش ورشکستگی شرکتها است. ریسک ورشکستگی با استفاده از مدل Z' آلتمن (1983) اندازهگیری شد. مدل آلتمن مشهورترین مدل پیشبینی ورشکستگی است و بهصورت گسترده‌ای در پژوهشهای تجربی و در عمل مورد استفاده قرار گرفته است (دیچف31، 1998).
رابطه (1)
که در آن، Z' = شاخص كل، 
= نسبت سرمايه در گردش به كل داراييها، 
= نسبت سود انباشته به كل داراييها، 
= نسبت سود قبل از بهره و ماليات به كل داراييها، 
= نسبت ارزش دفتري سهام شركت به ارزش دفتري كل بدهيها، 
= نسبت فروش به كل داراييها است. در این مدل هر چه Z' کمتر باشد، درجه بحران مالي شركت بيشتر است. به‌طوری که شرکتهای با Z' بالاتر از 9/2 سالم و کمتر از 23/1 ورشکسته هستند. فاصله بین این دو منطقه تردید است و باید با احتیاط تفسیر شود. به طور کلی برای اهداف این پژوهش هر چه امتیاز بهدست آمده کمتر باشد، ریسک ورشکستگی بیشتر میشود.
محافظهکاری حسابداری در این پژوهش متغیر تعدیلکننده است. حسابداری محافظهکارانه نه تنها کیفیت اقلام گزارششده در ترازنامه را تحت تأثیر قرار میدهد، بلکه بر کیفیت سود گزارششده در صورت سود و زیان نیز تأثیرگذار است (پنمن و ژانگ، 2002). در این پژوهش همچون پژوهشهای بنیمهد و باغبانی (1388) و مرادی و همکاران (1390) برای اندازهگیری محافظهکاری از مدل گیولی و هین32 (2000) استفاده شد. هر چه نسبت بهدست آمده از این مدل بیشتر باشد، محافظهکاری بیشتر خواهد بود. مدل مورد استفاده توسط گیولی و هین (2000) برای اندازهگیری محافظهکاری به شرح رابطه (2) میباشد:
رابطه (2)
AFCC نشاندهنده اقلام تعهدی عملیاتی و TA نشاندهنده ارزش دفتری داراییها است. در مدل بالا اقلام تعهدی عملیاتی از رابطه (3) محاسبه میشود:
رابطه (3)
که DE نشاندهنده هزینه استهلاک است.
متغیرهای کنترلی این پژوهش بر اساس ادبیات مربوطه در زمینه اظهارنظر حسابرس در خصوص ابهام در تداوم فعالیت مشخص شدند (گون و همکاران، 2017؛ ریآد و یزگل، 2018). این متغیرها عبارتند از:
اندازه شرکتها (Size): این متغیر از طریق لگاریتم طبیعی کل داراییهای شرکت در پایان سال اندازهگیری شد.
بازده کل داراییها (ROA): بازده کل داراییها شاخص میزان سودآوری شرکت بوده و از طریق سود خالص تقسیم بر کل داراییهای آن در پایان سال اندازهگیری شد.
اهرم مالی (Lev): این متغیر از طریق تقسیم کل بدهیها به کل داراییهای شرکت در پایان سال اندازهگیری شد.
نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام (MTB): این متغیر از طریق تقسیم ارزش بازار سهام شرکت به حقوق صاحبان سهام آن در پایان سال اندازهگیری شد.
نسبت جریانهای نقد عملیاتی شرکت به کل داراییها (CFA): این متغیر از طریق تقسیم جریانهای نقد ناشی از فعالیتهای عملیاتی به کل داراییهای شرکت در پایان سال اندازهگیری شد. شکل 1 مدل مفهومی پژوهش را به تصویر می‌کشد.
|
شکل 1. مدل مفهومی پژوهش |
شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، جامعه آماری پژوهش حاضر را تشکیل میدهند. دوره مورد مطالعه مربوط به سالهای 1396 الی 1400 میباشد. در این پژوهش از نمونهگیری آماری استفاده نمیشود؛ اما شرایط زیر برای انتخاب نمونه قرار داده شد:
سال مالی شرکت منتهی به پایان اسفند ماه هر سال باشد.
اطلاعات مالی و غیرمالی مورد نیاز به منظور استخراج دادههای مورد نیاز در بازه زمانی 1396 الی 1400 در دسترس باشد و سهام آنها بهطور فعال در بورس معامله شود (وقفه بیشتر از سه ماه نداشته باشند).
تا پایان سال مالی 1396 در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده باشد.
جزء بانکها و مؤسسات مالی (شرکتهای سرمایهگذاری، واسطهگری مالی، شرکتهای هلدینگ و لیزینگها) نباشد؛ زیرا افشای اطلاعات مالی و ساختارهای راهبری شرکتی در آنها متفاوت است.
با توجه به بررسیهای انجام شده، تعداد 137 شركت در دوره زماني 1396 الی 1400 حائز شرایط فوق بوده و مورد بررسی قرار گرفته است.
مدل رگرسیونی مورد استفاده و آزمون معناداري ضرايب
در این پژوهش پس از اندازهگیری متغیرهای مورد استفاده در پژوهش، برای آزمون فرضیهها از رگرسیون لجستیک استفاده شده است. بدینترتیب، برای آزمون فرضیههای اول و دوم پژوهش، به ترتیب، از مدلهای رگرسیون لجستیک زیر استفاده شد:
رابطه (4)
رابطه (5)
GCOit نشاندهنده اظهارنظر حسابرس در خصوص ابهام در تداوم فعالیت، FBit+1 نشاندهنده ورشکستگی شرکتها (در سال بعد)، ACit نشاندهنده محافظهکاری حسابداری، sizeit نشاندهنده اندازه شرکتها، ROAit نشاندهنده بازده کل داراییها، Levit نشاندهنده اهرم مالی، MTBit نشاندهنده نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام و CFOit نشاندهنده نسبت جریانهای نقد عملیاتی به کل داراییها است.
آمار توصیفی متغیرهای پژوهش
جدول 1 آماره‌های توصیفی متغیرهای پژوهش را نشان میدهد. در این جدول میانگین، انحراف معیار، کشیدگی و چولگی متغیرها نشان داده شده است.
جدول 1. آماره‌های توصیفی متغیرهای پژوهش | ||||
متغیر | میانگین | انحراف معیار | کشیدگی | چولگی |
اظهارنظر حسابرس | 0.075 | 0.263 | 2.491 | 3.237 |
ورشکستگی شرکت | 2.504 | 1.140 | 0.583 | 0.929 |
محافظهکاری حسابداری | 0.056 | 0.040 | 2.731 | 2.310 |
اندازه شرکت | 6.052 | 0.610 | 1.752 | 0.767 |
بازده داراییها | 0.091 | 0.149 | 2.854 | 0.069- |
اهرم مالی | 0.618 | 0.235 | 3.013 | 0.820 |
نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری | 1.154 | 0.376 | 3.123 | 1.290 |
جریانهای نقد عملیاتی | 0.214 | 0.226 | 0.988 | 1.302 |
نتایج تخمین مدل (1) برای بررسی فرضیه اول به شرح زیر است:
جدول 2. نتایج حاصل از تخمین فرضیه اول | ||||
| ||||
متغیر | ضریب برآوردی | خطای استاندارد | آماره Z | احتمال |
مقدار ثابت (عرض از مبدأ) | 2.779- | 1.128 | 2.462- | 0.013 |
ورشکستگی شرکت | 0.888 | 0.084 | 10.488 | 0.000 |
محافظهکاری حسابداری | 0.588- | 0.173 | 3.391- | 0.000 |
اندازه شرکت | 2.471 | 0.862 | 2.867 | 0.000 |
بازده داراییها | 1.173 | 0.544 | 2.156 | 0.004 |
اهرم مالی | 0.819 | 0.343 | 2.384 | 0.031 |
نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری | 0.645 | 0.374 | 1.716 | 0.086 |
ضريب تعيين مک فادان | 0.485 |
|
|
|
آماره نسبت درست‌نمایی | 176.469 |
|
|
|
احتمال (آماره درست نمایی) | 0.000 |
|
|
|
در تحلیل رگرسیون لجستیک برای ارزیابی نیکویی برازش کل مدل از آزمون نسبت درست نمایی LRاستفاده میشود که آماره آن کای اسکور میباشد. بنابراین در اینجا آماره کای اسکور معادل آماره F در تحلیل رگرسیون خطی است. نسبت درست نمایی بر اساس تفاوت در مقدار انحراف ها محاسبه میشود. یعنی انحراف بدون وجود متغیر پیش‌بین در مدل منهای انحراف با وجود متغیر پیش‌بین در مدل. با توجه به جدول فوق سطح معنی داری آزمون مدل برابر صفر بوده و از خطای 05/0 کوچکتر میباشد، لذا نیکویی برازش مدل قابل قبول است.
ضریب تعیین مکفادان معادل ضریب تعیین R2 در رگرسیون خطی هست که در رگرسیون لجستیک استفاده میشود. از ضریب تعیین مک فادان برای این کار استفاده میشود تا مشخص گردد که متغیرهای مستقل و کنترلی تا چه حد توانسته‌اند میزان متغیر وابسته را تبیین کنند. مقادیر آماره‌های ضریب بین 1 تا 0 میباشد و هر چه قدر به 1 نزدیک‌تر باشند بهتر است. در این پژوهش، مقدار ضریب تعیین مک فادان برابر 485/0 بوده، بدین معنی که متغیرهای مستقل و کنترلی، تقریبا 48 درصد از تغییرات در متغیر اظهارنظر حسابرس در خصوص ابهام در تداوم فعالیت را توضیح میدهد و مابقی متأثر از ساير عواملی است که در این پژوهش بررسی نشده‌اند.
همچنین برای بررسی معنی دار بودن ضرایب مدل از آماره والدz استفاده میشود. این آماره معادل آماره t استیودنت در رگرسیون خطی میباشد. در تفسیر آماره والد، چنان چه مقدار این آماره برای هر متغیر در سطح خطای کوچکتر از 05/0 معنی دار باشد در آن صورت متغیر در مدل مفید و اثر آن معنی دار است.
بر اساس نتايج ارائه شده در جدول (2) مقدار احتمال آماره Z مربوط متغیر ورشکستگی شرکت برابر 000/0 کوچکتر از 05/0 بوده و ضریب آن برابر 888/0 مثبت و معنی دار میباشد. بنابراين ميتوان گفت بین ورشکستگی در شرکتها و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه مستقیم و معنیداری وجود دارد. لذا فرضیه اول با اطمینان 95 درصد تأیید میشود.
جدول 3. نتایج حاصل از تخمین فرضیه دوم | ||||
| ||||
متغیر | ضریب برآوردی | خطای استاندارد | آماره Z | احتمال |
مقدار ثابت (عرض از مبدأ) | 3.456- | 1.275 | 2.710- | 0.006 |
ورشکستگی شرکت | 0.340 | 0.093 | 3.656 | 0.000 |
محافظهکاری حسابداری | 0.856 | 0.290 | 2.944 | 0.007 |
محافظهکاری حسابداری* ورشکستگی شرکت | 0.985 | 0.219 | 4.482 | 0.000 |
اندازه شرکت | 2.795 | 0.886 | 3.153 | 0.001 |
بازده داراییها | 1.308 | 0.615 | 2.124 | 0.033 |
اهرم مالی | 0.493 | 0.287 | 1.714 | 0.086 |
نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری | 0.000 | 0.454 | 0.002 | 0.998 |
ضريب تعيين مک فادان | 0.592 |
|
|
|
آماره نسبت درست‌نمایی | 309.276 |
|
|
|
احتمال (آماره درست نمایی) | 0.000 |
|
|
|
با توجه به جدول فوق سطح معنیداری آزمون نسبت درست نمایی مدل برابر صفر بوده و از خطای 05/0 کوچکتر میباشد، لذا نیکویی برازش مدل قابل قبول است. همچنین مقدار ضریب تعیین مک فادان برای مدل برابر 952/0 بوده بدین معنی که متغیر های مستقل و کنترلی، تقریبا 59 درصد ازتغییرات در متغیر اظهارنظر حسابرس در خصوص ابهام در تداوم فعالیت را توضیح میدهد.
بر اساس نتايج ارائه شده در جدول 3 مقدار احتمال آمارهT مربوط متغیر ورشکستگی شرکت برابر 000/0 کوچکتر از 05/0 بوده و ضریب آن برابر 340/0 مثبت و معنی دار میباشد. همچنین مقدار احتمال آماره T مربوط متغیر حاصل‌ضرب محافظهکاری حسابداری در ورشکستگی شرکت برابر 000/0 کوچکتر از 05/0 بوده و مقدار ضریب این متغیر برابر 985/0 است که بیشتر از ضریب متغیر ورشکستگی شرکت (340/0) به تنهایی میباشد. این مقدار نشان میدهد که محافظهکاری حسابداری شدت ارتباط بین ورشکستگی در شرکتها و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت را افزایش میدهد. لذا نقش تعدیل کنندگی متغیر محافظهکاری حسابداری در رابطه بین ورشکستگی در شرکتها و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت تایید شده و فرضیه دوم با اطمینان 95 درصد تایید میشود.
بحث و نتیجه‌گیری
محصول نهایی حسابرسی یک واحد تجاری، گزارشگری است که در آن، حسابرسان نسبت به صورتهای مالی صاحبکار ارائه میکنند. شهادتدهی حسابرسان در قالب اظهارنظر حرفهای آنها بیان میشود. شهادت بیانگر اظهارنظر و عقیده حسابرس در رابطه با میزان انطباق اطلاعات گزارش شده با معیارهای از قبل تعیین شده است. شهادتدهی عبارت است از گزارش قضاوتی، بر مبنای شواهد متقاعدکننده، توسط فردی مستقل، ذیصلاح و مطلع، در خصوص درجه انطباق تمامی جوانب بااهمیت اطلاعات حسابداری گزارش شده توسط یک بنگاه با معیارهای از قبل تعیین شده (نیکخواه آزاد، 1379).
حسابرس در جريان برنامه‌ريزي و اجراي روشهاي حسابرسي و ارزيابي نتايج حاصل از آن بايد مناسب بودن استفاده مديريت را از فرض تداوم فعاليت در تهيه صورتهاي مالي، بررسي كند. فرض تداوم فعاليت، يك اصل بنيادي در تهيه صورتهاي مالي است. طبق فرض تداوم فعاليت، واحد مورد رسيدگي معمولاً بهعنوان واحدي فرض مي‌شود كه در آينده قابل پيش‌بيني به‌فعاليت خود ادامه مي‌دهد و قصد يا الزامي براي انحلال، توقف فعاليت، يا كاهش قابل توجه در حجم عمليات را ندارد. بنابراين، داراييها و بدهيها بر مبناي توانايي واحد مورد رسيدگي در بازيافت داراييها و تسويه بدهيها در جريان عادي فعاليتهاي تجاري، ثبت مي‌شود.
مطابق با بند 20 استاندارد حسابداري شماره 1، "مديريت در زمان تهيه صورتهاي مالي بايد توان ادامه فعاليت واحد تجاري را ارزيابي كند. صورتهاي مالي بايد برمبناي تداوم فعاليت تهيه شود، مگر اين كه مديريت قصد انحلال يا توقف عمليات واحد تجاري را داشته باشد، يا عملاً ناچار به انجام اين امر شود. در مواردي‌كه مديريت از رويدادها و شرايطي آگاهي يابد كه ممكن است ابهام بااهميت نسبت به توانايي تداوم فعاليت واحد تجاري ايجاد كند، اين ابهام بايد افشا شود. چنانچه صورتهاي مالي بر مبناي تداوم فعاليت تهيه نشود، اين واقعيت بايد همراه با مبناي تهيه صورتهاي مالي و اين كه چرا واحد تجاري فاقد تداوم فعاليت تلقي شده است، افشا شود." همچنین، مطابق با بند 22 همین استاندارد، "مديريت براي ارزيابي تداوم فعاليت، تمام اطلاعات موجود در خصوص آينده قابل پيش‌بيني (حـداقـل 12 مـاه پس از تاريخ ترازنامه) را بررسي مي‌كند. ميـزان اين بررسي به واقعيات موجـود در هر مورد بستگي دارد. در مواردي كه واحد تجاري داراي سابقه سودآوري است و به‌آساني به منابع مالي دسترسي دارد، نتيجه‌گيري درباره مناسب بودن كاربرد مبناي تداوم فعاليت براي واحد تجاري مي‌تواند بدون تجزيه و تحليل تفصيلي، امكان‌پذير باشد. در غير اين‌صورت، براي ارزيابي تداوم فعاليت ممكن است بررسي مواردي از قبيل عوامل مؤثر بر سوداوري جاري و مورد انتظار، جداول زماني بازپرداخت بدهيها و منابع بالقوه تامين مالي ضروري باشد." نیوتن33 (1998) مراحل نامطلوب شدن وضع مالی شرکت را به دوره نهفتگی، کسری وجه نقد، ناتوانی پرداخت دیون مالی یا تجاری، ناتوانی پرداخت کامل دیون و در نهایت ورشکستگی تقسیم کرد. اگرچه اغلب ورشکستگیها از این مراحل پیروی میکنند، اما برخی شرکتها ممکن است بدون طی همه این مراحل به ورشکستگی کامل برسند. در مرحله نهفتگی ممکن است یک یا چند وضعیت نامطلوب به طور پنهانی برای واحد تجاری وجود داشته باشد بدون اینکه بلافاصله قابل شناسایی باشد. بهعنوان نمونه، تغییر در تقاضای تولید، استمرار افزایش در هزینههای سربار، منسوخ شدن روشهای تولید و غیره از این عوامل هستند. اغلب در دوره نهفتگی است که زیان اقتصادی رخ میدهد و بازده داراییها سقوط میکند. بهترین وضع برای شرکت این است که مشکل در همین مرحله کشف شود. نکته دوم اینکه راهحلهای آسانتری که در این مرحله مؤثر است در مراحل بعد پاسخگو نخواهد بود. نکته سوم، اگر مشکل در همین مرحله کشف و رفع شود، اعتماد عمومی دستخوش تزلزل نخواهد شد. برطرفساختن مشکل در مراحل بعدی باعث کاهش اعتماد عمومی به شرکت میشود و در نتیجه دسترسی به وجوه دشوارتر میشود و شاید شرکت ناچار به رد پروژههای سودآور شود. مرحله کسری وجه نقد وقتی شروع میشود که برای اولین بار یک واحد تجاری برای ایفای تعهدات جاری یا نیاز فوری، دسترسی به وجه نقد نداشته باشد؛ گرچه چند برابر نیازش ممکن است داراییهای فیزیکی داشته و سابقه سودآوری کافی نیز داشته باشد، اما داراییها به قدر کافی قابل تبدیل به وجه نقد نیستند و سرمایه حبس شده است. در مرحله نبود قدرت پرداخت دیون مالی یا تجاری، مدیریت ابزارهای مناسبی مانند استفاده از افراد حرفهای مالی یا تجاری، کمیته اعتباردهنده و تجدید ساختار در تکنیکهای تأمین مالی را در اختیار دارد وشرکت هنوز قادر به تحصیل وجه نقد کافی است. از طریق این روشها هنوز هم میتوان مشکل را در این مرحله شناسایی و برطرف کرد. در مرحله ناتوانی پرداخت کامل دیون، شرکت رو به نابودی رفته است، کل بدهیها از ارزش داراییهای شرکت بیشتر است و شرکت دیگر نمیتواند از ورشکستگی کامل خود جلوگیری کند.
این پژوهش به اظهارنظر حسابرس در خصوص ابهام در مورد فرض تداوم فعالیت و ورشکستگی شرکتها با در نظر گرفتن نقش تعدیلکنندگی محافظهکاری حسابداری در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته است. نتایج حاصل از فرضیه اول نشان میدهد که بین ورشکستگی و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت شرکتها در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه مستقیم و معنیداری وجود دارد. بنابراین اگر حسابرسان در شرکتی متوجه ورشکستگی و عدم ادامه حیات شرکت شوند در اظهارنظر رسمی آنان حتماً تأثیر خواهد داشت و ورشکستگی را در گزارشهای خود لحاظ میکنند. نتايج اين فرضيه از پژوهش حاضر مطابق با پژوهش ریآد و یزگل (2018) میباشد. همچنین نتایج حاصل از فرضیه دوم نقش تعدیلکنندگی متغیر محافظهکاری حسابداری در رابطه بین ورشکستگی و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تأیید کرده است. نتايج اين فرضيه از پژوهش حاضر مطابق با پژوهش سمائی رهنی و پورساسان(1397) میباشد که میتوان نتیجه گرفت که شرکتهای در حال ورشکستگی و افول معمولاً محافظهکاری و احتیاط را در تمام عملیاتهای شرکت خود لحاظ میکنند. مثلاً سود را کمتر، اخبار بد را انتشار نمیدهند، میزان داراییها را غیر واقعی گزارش میکنند. با توجه به نتایج فرضیه اول پیشنهاد میگردد افرادی که قصد سرمایهگذاری و خرید سهام شرکتی را دارند، با دقت گزارشهای هیأت مدیره و حسابرسان را بررسی نمایند تا اگر موردی از ورشکستگی و موضوعی در خصوص عدم کاهش تولید و موارد ابهام مطرح شده باشد، آگاهانهتر تصمیمگیری نمایند. با توجه به فرضیه دوم تحقیق پیشنهاد میگردد شرکتهای که در مسیر افول و ورشکستگی قرار دارند، دلایل آن‌را به سهامداران گزارش نمایند و از پنهان کاری و محافظهکاری در گزارشات و صورتهای مالی بپرهیزند. جهت پژوهشهای آتی با توجه با اینکه بانکها و سایر شرکتهای واسطهگری مالی از نمونه پژوهش‌حذف شده بودند، پیشنهاد میشود پژوهشگران در آینده آن را مورد بررسی قرار دهند.
فهرست منابع
انصاري، منوچهر، رحمانی یوشانلوئی، حسین، رحمانی، کمال الدین، پاسبانی، محمد، و عسگري، محمد علی. (1392). ارائه مدل مفهومی تأثیر موفقیت پیادهسازي مدیریت دانش بر کسب مزیت رقابتی در شرکتهاي کوچک ومتوسط (SMEs). مدیریت بازرگانی، 5(1)، 40-21.
بهارمقدم، مهدی، صالحی، تابنده، و اعظمی، زینب. (1396). رابطه بین توانایی مدیریت، حقالزحمه حسابرسی و تداوم فعالیت در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. پژوهشهای حسابداری مالی، دوره نهم، شماره 2، 23-44.
بنیمهد، بهمن، و باغبانی، تهمینه. (1390). اثر محافظهکاری حسابداری، مالکیت دولتی، اندازه شرکت و نسبت اهرمی بر زیاندهی شرکتها. بررسیهای حسابداری و حسابرسی، 16(4)، 53-70.
بهبودیان، جواد. (1372). آمار و احتمال مقدماتی. چاپ پنجم. مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
پیری، پرویز، دیدار، حمزه، و دانشیار، فاطمه. (1393). بررسی رابطه بین کیفیت گزارشگری مالی با نوع اظهارنظر حسابرس در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. پژوهشهای کاربردی در گزارشگری مالی، سال سوم، شماره 5، 47-74.
حافظ نیا، محمد رضا. (1385). مقدمه‌ای بر روش پژوهش در علوم انسانی، چاپ دوازدهم. تهران: سازمان مطالعه و تدوين كتب درسي علوم انساني دانشگاه‌ها (سمت).
حساسيگانه، يحيي. (1384). فلسفهي حسابرسي، چاپ اول. تهران: شركت انتشارات علمي و فرهنگي.
حساسیگانه، یحیی، و یعقوبی منش، سارا. (1382). تأثیر گزارشهای حسابرسی بر قیمت سهام. مطالعات حسابداری، شماره 3، 58-27.
خدادادی، ولی، واعظ، سیدعلی و امامی نائینی، محمدرضا. (1396). توسعه الگوهای پیشبینی و ارزشیابی اولسون (1995) با لحاظ کردن ریسک ورشکستگی. مدیریت دارایی و تأمین مالی، سال پنجم، شماره 1، 99-116.
خواجوی، شکرالله، و قدیریان آرانی، محمد حسین. (1397). توانایی مدیران، عملکرد مالی و خطر ورشکستگی. دانش حسابداری، دوره نهم، شماره 1، 35-61.
دارابی، رویا، و رضائی جعفری، عاطفه (1390). تأثیر بندهای گزارش حسابرس مستقل بر شفافیت گزارشهای مالی. حسابداری مدیریت، شماره 13، 96-79.
سمائیرهنی، سعید، و پورساسان، سیمین. (1397). بررسی تأثیر محافظهکاری مشروط و غیرمشروط بر اظهارنظر حسابرس در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، مجله بررسیهای حسابداری، شماره 19، 93-112.
شباهنگ، رضا. (1383). تئوری حسابداری، جلد اول، سازمان. حسابرسی، نشریه ی 157.
شورورزی، محمدرضا، و برزگر خاندوزی، عابدین. (1388). نبود تقارن اطلاعاتی و نقش اطلاعاتی محافظهکاری: بررسی دیدگاههای متفاوت در باب محافظهکاری. حسابدار، شماره 210، 56-63.
کميته تدوين استانداردهاي حسابداري (1388). استانداردهاي حسابداري. چاپ شانزدهم، تهران، انتشارات سازمان حسابرسي.
همـت فـر، محمـود، يعقـوب پـور، كريـم، و امـام دوسـت، اصغـر. (1389). بررسـي شـكاف انتظـارات بيـن حسابرسـان و اسـتفاده كننـدگان در مـورد ويژگـي هـاي حسابرسـان مسـتقل. دانـش حسابرسـي، 5(1)، 71-80.
Basu, S. (1997). The conservatism principle and the asymmetric timeliness of earnings. Journal of accounting and economics, 24(1), 3-37.
Chen, L. H., Folsom, D. M., Paek, W., & Sami, H. (2014). Accounting conservatism, earnings persistence, and pricing multiples on earnings. Accounting Horizons, 28(2), 233-260.
Chen, Y., Eshleman, J. D., & Soileau, J. S. (2017). Business strategy and auditor reporting. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 36(2), 63-86.
Devine, C. T. (1963). The rule of conservatism reexamined. Journal of Accounting Research, 127-138.
Dichev, I. D. (1998). Is the risk of bankruptcy a systematic risk?. the Journal of Finance, 53(3), 1131-1147.
Feldmann, D. A., & Read, W. J. (2010). Auditor conservatism after Enron. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 29(1), 267-278.
Feldman, D. C. (2004). The devil is in the details: Converting good research into publishable articles. Journal of management, 30(1), 1-6.
Financial Accounting Standards Board (FASB). (1980). Statement of Financial Accounting Concepts no. 2, Qualitative Characteristics of Accounting Information. FASB, Norwalk, CT.
Foster, B. P., & Shastri, T. (2016). Determinants of going concern opinions and audit fees for development stage enterprises. Advances in Accounting, 33, 68-84.
Francis, J., LaFond, R., Olsson, P. M., & Schipper, K. (2004). Costs of equity and earnings attributes. The accounting review, 79(4), 967-1010.
Geiger, M. A., Raghunandan, K., & Rama, D. V. (2005). Recent changes in the association between bankruptcies and prior audit opinions. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 24(1), 21-35.
Givoly, D., & Hayn, C. (2000). The changing time-series properties of earnings, cash flows and accruals: Has financial reporting become more conservative?. Journal of accounting and economics, 29(3), 287-320.
Givoly, D., Hayn, C. K., & Natarajan, A. (2007). Measuring reporting conservatism. The Accounting Review, 82(1), 65-106.
Gunn, J. L., Hallman, N., Li, C., & Pittman, J. (2017). The importance of information asymmetry to auditor choice, audit fees, and going concern opinions: Evidence from exploiting exogenous shifts in analyst coverage. Audit Fees, and Going Concern Opinions: Evidence from Exploiting Exogenous Shifts in Analyst Coverage (May 1, 2017).
Hendel, I. (1996). Competition under financial distress. The Journal of Industrial Economics, 309-324.
Kahl, M. (2002). Economic distress, financial distress, and dynamic liquidation. The Journal of Finance, 57(1), 135-168.
Kida, T. (1980). An investigation into auditors' continuity and related qualification judgments. Journal of accounting Research, 506-523.
Lafond, R., & Roychowdhury, S. (2008). Managerial ownership and accounting conservatism. Journal of accounting research, 46(1), 101-135.
Mutchler, J. F. (1984). Auditor's Perceptions of the Going-Concern Opinion Decision. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 3(2).
Penman, S. H., & Zhang, X. J. (2002). Accounting conservatism, the quality of earnings, and stock returns. The accounting review, 77(2), 237-264.
Price III, R. A. (2005). Accounting conservatism and the asymmetry in the earnings response to current and lagged returns. Stanford University.
Read, W. J., & Yezegel, A. (2018). Going-concern opinion decisions on bankrupt clients: Evidence of long-lasting auditor conservatism?. Advances in Accounting, 40, 20-26.
Senbet, L. W., & Wang, T. Y. (2012). Corporate financial distress and bankruptcy: A survey. Foundations and Trends® in Finance, 5(4), 243-335.
Sterling, R. R. (1970). The theory of the measurement of enterprise income. Lawrence, KS: University of Kansas Press.
Stickney, C. P. & R. L. Weil (1994). Financial Accounting: An Introduction to Concepts, Methods, and Uses, 7th edition. The Dryden Press Harcourt Brace College Publishers, Forth Worth, TX.
Wagenhofer, A., & Dücker, H. (2007). Die Messung von „Earnings “-Qualität. Journal für Betriebswirtschaft, 57, 263-297.
Watts, R. L. (2003). Conservatism in accounting part I: Explanations and implications. Accounting horizons, 17(3), 207-221.
Watts, RL. & J. L. Zimmerman. (1986). Positive Accounting Theory. Prentice-Hall Inc, Englewood Cliffs, N.J.
Wolk, H. I., Francis, J. R. & M. G. Tearny (1989). Accounting theory: A conceptual and institutional approach. Boston.
[1] . Read & Yezegel
[2] . Kida
[3] . Mutchler
[4] . Geiger et al
[5] . Feldmann & Read
[6] . Carson et al
[7] . Fan & Wong
[8] . Prudence
[9] . Bliss
[10] . Basu
[11] . Davidson et al.
[12] . Wolk et al
[13] . Stickney & Weil
[14] . Price
[15] . Penman & Zhang
[16] . Sterling
[17] . Wagenhofer & Ducker
[18] . Givoly et al.
[19] . Lafond
[20] . Devine
[21] . Paek et al.
[22] . Kahl
[23] . Whitaker
[24] . Senbet & Wang
[25] . Hopwood et al.
[26] . Chen et al.
[27] . prospectors-strategy
[28] . Defender-strategy
[29] . Gunn et al.
[30] . Prudence
[31] . Dichev
[32] . Givoly & Hayn
[33] . Newton