بررسی فرایندهای تضعیف در گویش سیستانی با رویکرد بهینگی

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات سیستان و بلوچستان

سید فرید خلیفه لو ¹ , بهمن بهرادفر ² , صادق افتخاری فر ³

1 - دانشیار گروه زبان‌شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.
2 - دانشجوی دکترای زبانشناسی همگانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.
3 - کارشناس ارشد زبان‌شناسی همگانی، گفتاردرمانگر ادارۀ آموزش و پرورش خراسان جنوبی، سَرایان، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/02/12 تاریخ پذیرش : 1402/06/03 تاریخ انتشار : 1402/08/01

کلید واژه: گویش سیستانی, محدودیت, نظریۀ بهینگی, فرایند تضعیف,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش پیشِ ‌رو توصیف و تحلیل برخی از فرایندهای واجی تضعیف با رویکرد بهینگی در گویش سیستانی است. روش مورد استفاده در این پژوهش توصیفی‎- تحلیلی است. به این منظور، ده گویشور مرد، مسن، کم‌‎سواد و روستایی به صورت تصادفی انتخاب شدند و داده‎‌های زبانی با استفاده از ضبط گفتار آزاد و مصاحبه و منابع کتابخانه‎‌ای موجود جمع‌آوری شد. سپس، داده‌های مورد نظر، از جمله‌های ضبط‌شده استخراج و براساس الفبای دستگاه آوایی بین‎‌المللی آوانگاری شدند و فرایندهای واجی تضعیف در گویش سیستانی طبقه‌‎بندی گردیدند. در گام بعدی، محدودیت ‌های به‌کاررفته در پیکرۀ زبانی براساس واج‌شناسی بهینگی استخراج شدند. در نهایت، محدودیت‎‌های استخراج‌‎شده از هر فرایند واجی در جداول مخصوص نظریۀ بهینگی توصیف و تحلیل شدند. براساس تحلیل‌‎های انجام‌شده می‎‌توان نتیجه گرفت که فرایند واجی تضعیف در گویش سیستانی در چارچوب نظریۀ بهینگی قابل‌ تحلیل و تبیین است و این که بیشترین محدودیت‌‎های پایایی که در این گویش نقض می ‌شود، محدودیت ضد حذف (MAX) و محدودیت همانندی، مختصه‌‎های جایگاه و شیوۀ تولید IDENT(place & manner) هستند. همین‎ طور وجود خوشۀ همخوانی و وجود پایانه در این گویش، ساخت نشاندار تولید می‎‌کند.

چکیده انگلیسی:

The purpose of this study is to describe and to analyze some phonological processes of weakness based on optimality theory in the Sistani dialect. The method used in this research is descriptive and analytical one. For this purpose, 10 old, illiterate, male, and rural speakers were randomly selected and the linguistic data collected by using free speech recordings, available library resources, and their interviews. Then, the found data extracted from the recorded sentences and the data registered according to the international alphabet phonetic system. After that, phonological processes of weakening in the Sistani dialect were classified. In the next step, the constraints extracted based on optimality phonology. Finally, the limitations extracted from each phonological process were described and analyzed in special tables of optimality theory. Based on the analysis, it can be concluded that the phonological processes of weakening in the Sistani dialect can be analyzed based on optimality theory. This study showed that the most faithfulness constraints of weakening processes were violated in this dialect. There were anti-deletion constraint (MAX) and the similarity constraint of the features of place and manner of articulation IDENT (place & manner). Likewise, the presence of consonant clusters and the existence of the CODA in this dialect produces a marked structure. Finally, it can be concluded that there were markedness constraints that played a role in determining the optimal output and are ranked higher than the faithfulness constraints.

منابع و مأخذ:

- آرام، یوسف، و حسینی صفوت، عاطفه(۱۳۹۵) . بررسی پیکره بنیاد فرایندهای واجی تضعیف و تقویت. پژوهش‌های زبانشناسی تطبیقی در ادوار تاریخی زبان فارسی. ۶ (11)، 4-32.  doi: 10.22084/RJHLL.2016.1528

- آهنگر، عباسعلی(۱۳۸۲). توصیف دستگاه واجی گویش سیستانی. گویش‌شناسی، ضمیمه‌نامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ۶ (۱)، 32-4.

- آهنگر، عباسعلی، یوسفیان، پاکزاد، و کدخدا، حسنعلی (۱۳۹۵). توزیع جغرافیایی تنوعات واکه‌ای گویش سیستانی در دو بخش شهرکی-نارویی و میانکنگی. زبانشناسی اجتماعی، ۱ (۱)، 40-22.

- آهنگر، عباسعلی، و دلارامی فر، منصوره(۱۳۹۹). بررسی فرایندهای تضعیف در گویش سیستانی بر اساس واج‌شناسی خودواحد. زبان‌شناسی گویش‌های ایرانی، ۲(۱)، ۸۹-۱۲۴.  doi: 10.22099/JILL.2021.39197.1227

- آهنگر، عباسعلی، رزمدیده، پریا، و ناصری، زهره‎سادات(1396). تحلیل بهینگی برخی از    فرایندهای واجی گونه زبانی رودباری (اسلام‎آباد). پژوهش‎های زبان‌شناسی، 9 (2)، 16-1.  doi:10.22108/ JRL.2017.103993.1057

- ایلاتی، صبا(۱۳۹۶). «بررسی فرایندهای واجی زبان کردی گویش سقزی در چارچوب نظریه بهینگی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ زبان‌شناسی همگانی. اردبیل: دانشگاه محقق اردبیلی.

- بدخشان، ابراهیم، و زمانی، محمد(۱۳۹۲). تحلیل و توصیف فرایند حذف در زبان کردی. (گویش کلهری). پژوهش‌های زبان‌شناسی، ۵ (۱)، ۱۹-۳۰.

- برجسته دلفروز، بهروز (۱۳۷۵).  دستگاه واجی گویش سیستانی. مجلۀ علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان، ۱ (۲)،  ۱۱۲-۱۳۲.

- بی جن خان، محمود(۱۳۹۴). واج‌شناسی بهینگی. تهران: سمت.

- پاک‌نژاد، محمد، و ویسی، الخاص(۱۳۹۵). توصیف و تحلیل فرایندهای واجی گویش دزفولی بر پایه چارچوب نظریۀ بهینگی. ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، ۶ (۳)، 1-21.

- جم، بشیر (۱۳۸۸) «نظریه بهینگی و کاربرد آن در تبیین فرایندهای واجی». رساله دکتری زبان‌شناسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

- خلیفه لو، سید فرید، و دلارامی فر، منصوره (۱۳۹۴) .خوشه دوهمخوانی آغازین در گویش سیستانی از دیدگاه واج‌شناسی خودواحد. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، ۲ (۸) ،۳۹-۶۲.

- خلیفه لو، سید فرید، و عزت‌آبادی پور، طاهره(۱۳۹۹). بررسی فرایندهای سایشی شدگی، ناسوده‌شدگی و حذف در گونۀ زبانی سیرجانی. زبان‌شناسی گویش‌های ایرانی، 5(2)، ۲۱۲-۱۸۵. doi: 10.22099/JILL.2021.38003.1210

- دبیر مقدم، محمد(۱۳۸۸). زبان‌شناسی نظری. ج ۲. تهران: سمت.

- دیانتی، معصومه(۱۳۹۵). بازنمایی فرایندهای واجی لهجۀ گلپایگانی در چارچوب نظریۀ بهینگی. ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، ۶ (۴)، ۴۲-۱۹.

- زاهدی، محمدصدیق، و سلیمانی، حبیب(۱۳۹۴). تحلیل بهینگی فرایند تضعیف در کردی سنندجی. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، ۲ (۸)، 63-78.

- کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه(۱۳۷۹). «واج‌شناسی خودواحد و کاربرد آن در فرایندهای واجی زبان فارسی». رساله دکتری، تهران:  دانشگاه تهران.

- کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه(1382). فرایند تضعیف در زبان فارسی. مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد. 36(142). 83-73.

- کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه(1385). واج‌شناسی، رویکردهای قاعده بنیاد. تهران:  سمت.

- کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه، ثباتی، الهام، و آقاگل‌زاده، فردوس(۱۳۹۴). فرایندهای واجی تضعیف در گونه‌های کردی ایلامی. پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، 5(9)، 229-207.  doi:10.22126/JLW.2016.1238

- فیروزیان‌پور اصفهانی، آیدا، و فاتحیان، طیبه (۱۳۸۹). بررسی فرایندهای واجی در گویش مشهدی بر اساس واج‌شناسی خودواحد. همایش بین‌المللی گویش‌های مناطق کویری ایران، دانشگاه سمنان، گلاله هنری. صص 1647-1678.

- صفری، ابراهیم(1395). توصیف و تحلیل فرایندهای واجی گویش گالشی: نظریۀ بهینگی. جستارهای زبانی، 7(2)، 163-143.

- مهدوی، فرشته (۱۳۸۹). بررسی همگونی واجی در گونه اصفهانی بر اساس نظریه خودواحد. همایش بین‌المللی گویش‌های مناطق کویری ایران. دانشگاه سمنان، صص ۱۵۸-۱۷۰

- میکده، اعظم (۱۳۹۵). فرایندهای واجی واکه‌ای در گونه فریمانی بر پایه واج‌شناسی خودواحد. نشریۀ زبان و ادب، ۱۹ (۴۰)، 346-321.

- نوروززاده، شیوا السادات (۱۳۹۱). «توصیف نظام آوایی گویش رویینی روستای رویین (شهرستان اسفراین)». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی. تهران: دانشگاه پیام نور.

-  هاشمی، محبوبه(۱۳۹۱). «تحلیل فرایندهای واجی گویش خلجی در چهارچوب بهینگی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

- Ahangar, A. A. (2010). A study of the verb system in the Sistani dialect of Persian. Orientalia Suecana, 11 (6), pp.5-44.

- Bearman, P., T. Bianquis, C. Bosworth, V. Donzel, & W. Heinrichs. (2003). The Encyclopedia of Islam. pp. 425–448. Iran, iii. Languages. Leiden: Brill.

- Catford, J. C. (1988). A Practical Introduction to Phonetics. Oxford: Oxford University Press.

- Corbin, L., C. (2006). The Phonetics and Phonology of S-Lenition and Vowel Laxing in Eastern Andalusian Spanish. MA Thesis, Williams College, Williamstown, Massachusetts

- Crystal, D. (2008). A Dictionary of Linquistics and Phonetics. 3rd Edition. Cambridqe, MA: Basil Blackwell.

- File-Muriel, R. J. & E. K. Brown (2010). The Gradient Nature of S-Lenition in Caleño Spanish. University of Pennsylvania Working Papers in Linguistics, 16 (2), Selected Papers from NWAV 38, 45-55.

- Hart, M. S. (2010). Consonant Lenition in Danish. MA Thesis, University of Troms.

- Jacobs, H. (1994). Lenition and Optimality Theory. Proceedings of LSRL XXIV, without page number.

- Jensen, J. T, (2004). Principle of qenerative phonoloqy: An introduction. Amesterdam:John Benjamine.

- Kager, René (1999). Optimality Theory. Cambridge: Cambridge University Press

- Kenstowics, M. (1994). Phonology in generative grammar. Cambridge, Blackwell publisher.

- Kul, M. (2007). The Principle of least effort with in the hierarchy of linguistic preferences: external evidence from English. Ph.D.dissertation. Poznan: Adam Mickiewicz Universiry.

- Kirchner, R. (2001). An effort based approach to consonant lenition. New York: Routledge.

- Lass, R. (1988). Phonology, an introduction to basic concepts. Cambridge: Cambridge press.

- McCarthy, J. (1988). Feature Geometry and Dependency: A Review. Phonetica, 43, 84-108.

- Okati, F., A. A. Ahangar & C. Jahani. (2009). The Status of h and ʔ in the Sistani Dialect of Miyankangi. Iranian journal of applied language study, 1(1), pp. 80-90.

- Prince, A. & P. Smolensky. (1993/2004). Optimality theory: constraint interaction is generative grammar. Chicester, Cambridge: Blackwell publisher

- Saadah, Eman (2011). Towards Quantifying Lenition in Ondarroan Basque. Studies in the Linguistic Sciences: Illinois Working Papers, 89-107.

- Shin, S. (1999). Consonantal Weakening and Licensing in Optimality Theory. The 13th Pacific Conference on Language, Information and Computation. Taiwan, Text version, 203-214.

- Smith, J. (2007). Markedness, Faithfulness, Positions, and Contexts: Lenition and Fortition in Optimality Theory. In: J. B. de Carvalho, T. Scheer, and P. Ségéral (Eds.), Lenition and Fortition. Berlin: Mouton de Gruyter

- Trask R.L. (1996), Historical Linguistics. Oxford University Press.

- Winndfuhr, G. (1988). New Iranian Language. In: R. Schmidt (Ed.). Compendium Linguarum Iranicarum, (pp. 246-250). Wiesbaden: Ludwig Reichert Verlander.