جنبه‌های اندرزی مَثَل‌های لَکی شهرستان دلفان
محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات کردی و لکی
فرشاد اسکندری شرفی
1
(دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.)
کلید واژه: مَثَل, اندرز, ادبیات شفاهی, قوم لَک, زبان لَکی,
چکیده مقاله :
مَثَل‌ها از شاخص‌ترین گونه‌های ادب عامه و عصارۀ فکری و فرهنگی جوامع بشری هستند که همواره گسترۀ پژواک باورها، اندیشه‌ها، احساسات، آلام، آرزوها، آرمان‌ها و آداب و رسوم اقوام گوناگون بوده‌اند. مثل‌ها ویژگی‌های متعدد دارند که از مهم‌ترین آن‌ها، جنبۀ اندرزی است. لک‌ها از اقوام اصیل و بافرهنگ ایرانی به شمار می‎آیند که بیشتر در مناطقی از غرب و جنوب غرب کشور سکونت دارند. این گروه ایرانی به زبان لکی سخن می‌گویند و از ادب شفاهی غنی، خاصه در بخش مثل‌ها، برخوردارند. در این پژوهش که روشی توصیفی- تحلیلی دارد و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و داده‌های میدانی صورت گرفته است، جایگاه اندرز و نیز مهم‌ترین مقوله‌های آن در مثل‌های مردم لک‌زبان شهرستان دلفان، بررسی و تحلیل شده است. دستاورد پژوهش دلالت بر بسیاری و گوناگونی مفاهیم اندرزی در محتوا و درون‌مایۀ مثل‌ها دارد که خود نشانی از اندرزگرایی و پندآموزی در زندگی قوم لک است. تنوع موضوعی اندرز و تعلیم در مثل‌های لکی مشتمل بر ده مقولۀ مهم در حوزه‌های گوناگون زندگی است که عبارتند از: فضیلت‌های اخلاقی و سفارش به آن‌ها، نهی از رذیلت‌های اخلاقی، آموزه‌هایی دربارۀ تدبیر امور، مسئولیت‌ها و مشکلات، آموزه‌هایی دربارۀ تربیت فرزند، آموزه‌هایی دربارۀ رفت‌وآمدها، روابط و تعاملات اجتماعی، آموزه‌هایی دربارۀ روزی و معیشت، آموزه‌هایی دربارۀ زبان و سخن، آموزه‌هایی دربارۀ شراکت و مسائل اقتصادی، آموزه‌هایی دربارۀ کار، کوشش و اغتنام فرصت و آموزه‌هایی دربارۀ همنشینی، دوستی و دشمنی. در این جستار، 50 مثل لکی مرتبط با این مقوله‌ها انتخاب، بررسی و تحلیل شده است.
Parables, the most prominent types of popular literature, are the intellectual and cultural extract of human societies, which have always echoed the beliefs, thoughts, feelings, miseries, desires, ideals and customs of different ethnic groups. Parables have many features, the most important of which being the didactic one. The Laks are one of the original and cultured Iranian tribes live mostly in the west and southwest of the country. This Iranian ethnic group speak the Laki language and has a rich oral literature, particularly in parables. This study, which has a descriptive-analytical method, is done using library resources and field data, the significance of advice and its most prominent categories in the parables of the Laki-speakers in Delfan have been investigated. The results reveal many varied concepts of advice in the content and theme of the parables, in which the effect suggests that Laki-speakers advocate advice. The thematic variety of advice in Laki parables encompasses 10 major categories in various areas of life, including: moral virtues and ordering them, forbidding moral vices, teachings of managing affairs, responsibilities and problems, raising a child, relationships and social interactions, livelihood, language and speech, partnership and economic issues, about work, striving and seizing opportunities, and teachings of companionship, friendship and enmity. In this study, 50 Laki parables related to these categories have been selected, reviewed and analyzed.
1- آرین‌پور، یحیی. (1387). از نیما تا روزگار ما (تاریخ ادب فارسی معاصر). جلد سوم. چاپ پنجم. تهران: زوار.
2- اسدی گوهرگوش، عباس و قادری، سلطا‌ن‌علی. (1392). زبانزدها و کنایه‌های لکی. ترجمۀ انگلیسی فتح‌الله قادری. جلد اول. چاپ اول. تهران: طهورا.
3- اسکندری شرفی، فرشاد و فتاحی، ستایش و مبارک، وحید. (1399). «مقایسۀ پنجاه مثل لکی و فارسی». فصلنامۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 10 ( 3)، 49- 23.
4- انوری، حسن. (1384). فرهنگ امثال سخن. جلد اول. چاپ اول. تهران: سخن.
5- انوری، حسن، (1390). فرهنگ کنایات سخن. جلد اول. چاپ دوم. تهران: سخن.
6- ایرانی، دینشاه. (1334). اخلاق ایران باستان. چاپ سوم. تهران: انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی.
7- ایزدپناه، حمید. (1391). مقدمه بر: فرهنگ لکی. چاپ اول. تهران: اساطیر.
8- پارسا، سید احمد. (1394). بررسی و تحلیل علمی و ادبی امثال و حکم پارسی. چاپ اول. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
9- حیدری ابهری، غلامرضا. (1390). نان و نمک: فرهنگ موضوعی امثال و حکم فارسی. چاپ اول. تهران: محراب قلم.
10- خسروی، کبری و فتحی ایرانشاهی، طیبه و کرمپور، علی. (1396). «بررسی تطبیقی ضرب‌المثل‌های عربی و لکی». فصلنامۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 7 (4)، 80- 63.
11- دبیرمقدم، محمد. (1392). رده‌شناسی زبان‌های ایرانی. جلد دوم. چاپ اول. تهران: سمت.
12- دهخدا، علی‌اکبر. (1363). امثال و حکم. چاپ ششم. تهران: امیرکبیر.
13- ذوالفقاری، حسن. (1388). فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی. جلد اول. چاپ اول. تهران: معین.
14- راولینسون، سرهنری. (1362). سفرنامۀ راولینسون (گذر از زهاب به خوزستان). ترجمۀ سکندر امان‌اللهی بهاروند. چاپ اول. تهران: آگاه.
15- رحماندوست، مصطفی. (1390). فوت کوزه‌گری، مثل‌های فارسی و داستان‌های آن. جلد اول. چاپ ششم. تهران: مدرسه.
16- رضایی نورآبادی، علی‌عباس. (1398). فرهنگ عامه لک. چاپ اول. خرم‌آباد: شاپورخواست.
17- زمانی، کریم. (1393). میناگر عشق، شرح موضوعی مثنوی معنوی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی. چاپ دوازدهم. تهران: نی.
18- شکورزاده بلوری، ابراهیم. (1372). ده هزار مثل فارسی و بیست و پنج هزار معادل آن‌ها. چاپ اول. مشهد: آستان قدس رضوی.
19- شهسواری، فرامرز. (1394). واج، تکواژ و واژه در زبان لکی. چاپ اول. کرمانشاه: طاق بستان.
20- عالی‌پور، کامین. (1384). دستورزبان لکی، ضرب‌المثل‌ها و واژه‌نامه. چاپ اول. خرم‌آباد: افلاک.
21- عالی‌پور، کامین. (1394). «خاستگاه و ریشه‌یابی زبان‌های لکی و لری». رسم‌الخط زبان زاگرس (لکی، لری لرستانی و لری بختیاری). به کوشش اسد فرهمند. چاپ اول. قم: نسیم حیات.
22- عسکری‌عالم، علی‌مردان. (1388). ضرب‌المثل‌ها و تک‌بیت‌های سور و سوگ زبان لکی. چاپ اول. خرم‌آباد: شاپورخواست.
23- عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر. (1390). قابوس‌نامه. تصحیح غلامحسین یوسفی. چاپ هفدهم. تهران: علمی و فرهنگی.
24- غزالی، امام محمد. (1380). کیمیای سعادت. به کوشش حسین خدیو جم. جلد دوم. چاپ نهم. تهران: علمی و فرهنگی.
25- غلامی، بهادر. (1395). فرهنگ باساک، ریشه‌شناسی واژگان زبان لکی. 2 جلد. چاپ اول. خرم‌آباد: پراکنده.
26- فتحعلی‌خانی، محمد. (1379). آموزه‌های بنیادین علم اخلاق. جلد اول. چاپ اول. قم: شهریار.
27- فیض کاشانی، ملامحسن. (1362). اخلاق حسنه. ترجمۀ محمدباقر ساعدی. چاپ پنجم. تهران: پیام آزادی.
28- کریمی، جلیل و قلی‌پور، سیاوش و علیمرادی، زینب. (1399). «بازنمایی هویت زن در ضرب‌المثل‌های لکی». جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 2 (4)، 88- 65.
29- مروتی، سهراب. (1381). تکامل انسان در آیینۀ اخلاق. چاپ اول. ایلام: گویش.
30- مکارم شیرازی، ناصر. (1377). اخلاق در قرآن. جلد اول. چاپ اول. قم: مدرسه الامام علی ابن ابیطالب (ع).
31- نجف‌زاده قبادی، امیدعلی. (1391). ادبیات عامه لکی. چاپ اول. خرم‌آباد: شاپورخواست.
_||_