«امیر و گوهر» در گسترۀ پژوهش‌های ادبیات بومی مازندران

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات شمال کشور (گیلکی، مازنی، طبری و غیره))

عارف کمرپشتی ¹ , مریم سلیمان پور ²

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.
2 - دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/10/02 تاریخ پذیرش : 1402/02/29 تاریخ انتشار : 1402/04/01

کلید واژه: منظومه, امیر پازواری, منظومۀ روایی, امیر و گوهر, منظومۀ غیرروایی,

چکیده مقاله :

امیر پازواری، مشهورترین بومی‌ سرای مازندرانی است که سروده‌ هایش موضوع تحقیق علاقه‌ مندان و پژوهشگران ادب عامه قرار گرفته است. با چاپ امیری‌ ها و سروده ‌های منسوب به او با نام دیوان امیر پازواری در دهۀ‌ گذشته، منظومه ‌ای به نام امیر و گوهر در شمار منظومه‌ های عاشقانه ادبیات بومی مازندران جلب توجه کرده است. از این‌ رو این جستار با بررسی پژوهش‌ های انجام شده، در صدد برآمده تا امیر و گوهر را با توجه به ویژگی ‌های منظومه‌ های عاشقانه، مورد بحث و بررسی قرار دهد. نقد و بررسی پژوهش ‌ها نشان می ‌دهد روایات افسانۀ دیدار امیر با حضرت علی (ع)، پایه و اساس منظومه ‌ای است که نام امیر و گوهر بر آن نهادند. امیر و گوهر از شخصیت‌ های افسانه هستند؛ اما رویدادها حول دیدار با حضرت علی(ع) می چرخد و به سیر داستانی و رویدادهای عاشقانه دلالت نمی ‌کند. در واقع از امیر و گوهر تنها افسانه‌ ای برجاست و برخلاف انتظارِ محققان و دوستداران ادب عامه، منظومه‌ ای به این نام در مازندران وجود ندارد. از امیری ‌ها و دوبیتی‌ های منسوب به امیر پازواری به‌ واسطۀ توصیف احساسات به گوهر، فقط می‌ توان منظومه ‌ای غیرروایی متصور شد؛ چون تنها بُرشِ کوتاهی از زندگی امیر و گوهر در سروده ‌ها نمود دارد و از آنجا که سیر داستانی و سرگذشت عاشقانه‌ ای از امیر و گوهر وجود ندارد، نمی ‌توان داستان را در چارچوب منظومه‌ های روایی عاشقانه قرار داد.

چکیده انگلیسی:

Amir Pazvari is the most famous native poet of Mazandarani dialect, whose poems have been the subject of research by popular literature enthusiasts and researchers. A poem called "Amir and Gohar" has attracted attention among the romantic poems of native Mazandaran literature with the publication of Amirs and poems attributed to him under the name "Divan Amir Pazvari" in the last decade. Therefore, this essay aims to discuss Amir and Gohar according to the characteristics of romantic poems. Criticism and analysis of research shows that the legend of Amir's meeting with Imam Ali (A.S.) is the foundation of the poem named Amir and Gohar. Amir and Gohar are among the legendary characters; But the events revolve around the meeting with Imam Ali (A.S.) and do not indicate the course of the story and romantic events.In fact, there is only one legend about Amir and Gohar, and contrary to the expectations of researchers and lovers of popular literature, there is no poem with this name in Mazandaran. From the verses and couplets attributed to Amir Pazvari by describing feelings to "Gohar", only non-narrative poems can be imagined; Because, only a short section of Amir and Gohar's life is represented in the poems, and since there is no story and romantic history of Amir and Gohar, the story cannot be placed in the framework of romantic narratives.

منابع و مأخذ:

- آقاجانیان میری، عسگری(1376). شرح حال و عروض شعر امیر پازواری. مجموعه مقالات امیر پازواری از دیدگاه پژوهشگران و منتقدان. به کوشش جهانگیر نصری اشرفی و تیساپه اسدی. تهران: خانۀ سبز، صص32-46.

- احمدی، لیلا(1398). دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران. جلد اول. مدخل امیری. تهران: مرکز دایرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.

- اسماعیل­‌زاده، یوسف(1392). مثنوی رشتۀ گوهر، سرودۀ بینش کشمیری (سده یازدهم). رشت: رخسار صبح.

- انوشه، حسن(1380). دانشنامۀ ادب فارسی، ادب فارسی در شبه قاره (هند، پاکستان، بنگلادش). جلد چهارم(بخش یکم). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

- باباصفری، علی­ اصغر(1392). فرهنگ داستان­‌های عاشقانه در ادب فارسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 

- پازواری، امیر(1337). کنزالاسرار مازندرانی. با مقدمۀ منوچهر ستوده و محمدکاظم گل­باباپور. جلد اول. تهران: کتابفروشی خاقانی.

- پازواری، امیر(1349). کنزالاسرار مازندرانی. با مقدمۀ محمدکاظم گل­باباپور. جلد دوم.  بی­جا.

- جوادیان کوتنایی، محمود(1377). امیر پازواری؛ افسانه یا تاریخ؟. مجموعه مقالات در شناخت فرهنگ و ادب مازندران: به یاد امیر پازواری. به کوشش فرهنگ‌خانۀ مازندران. تهران: اشاره، صص59-72.

- ذبیحی، علی (1398). دانشنامۀ تبرستان و مازندران. جلد پنجم. مدخل امیر پازواری. تهران: نشر نی.  

- ذبیحی، علی، و فلاح، نادعلی(1393). امیری یا منظومۀ «امیر و گوهر براساس نسخۀ نویافتۀ محفوظ در کتابخانۀ ملی ایران. آینۀ میراث، 12(1)، 109-136.

- ذبیحی، علی، و فلاح، نادعلی (1395). منظومۀ امیر و گوهر (امیری). تهران: رسانش نوین.

- ذوالفقاری، حسن(1392). یکصد منظومۀ عاشقانه فارسی. تهران: چشمه.

- ذوالفقاری، حسن (1398). دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران. جلد اول. مدخل امیر و گوهر. تهران: مرکز دایرۀ­المعارف بزرگ اسلامی.

- عنایتی قادیکلایی، احمدعلی(1399). مناظره‌های امیر و گوهر. قم: آوای منجی.

- فاطمی، ساسان(1377). نکته­‌هایی دربارۀ آواز امیری. مجموعه مقالات در شناخت فرهنگ و ادب مازندران: به یاد امیر پازواری، به کوشش فرهنگ‌خانۀ مازندران، تهران: اشاره، صص177-203.

- فلاح، نادعلی(1397). افسانه­‌ها و منظومه­‌های عاشقانه غیربومی مازندران. مجموعه مقالات پژوهش­‌هایی دربارۀ کرانه‌های جنوبی دریای کاسپین. دفتر نخست. به سرپرستی طیار یزدان‌­پناه لموکی. تهران: انتشارات میرماه، صص172-195.

- کبیری، غلامرضا(1391). کتاری­های زندگی امیر پازواری. سایت مازندنومه.

- کمرپشتی، عارف(1396). شیوه‌ها و کارکرد گفت‌وگو در منظومه‌های محلّی رایج در سوادکوه، با تأکید بر منظومۀ هژبرسلطان، ادبیات و زبان‌های محلّی ایران زمین، 7(1)، 91-109.

- گرجی، مصطفی، ابومحبوب، احمد، و فلاح، نادعلی(1396). ریخت‌­شناسی منظومۀ «امیر و گوهر» براساس نظریۀ ولادیمیر پراپ، فرهنگ و ادبیات عامه، 5(15)،113-135.

- مازندنومه، (1401/6/3). http://www.mazandnume.com

- محسن‌­پور، احمد(1377). جایگاه امیری در موسیقی مازندران. مجموعه مقالات در شناخت فرهنگ و ادب مازندران: به یاد امیر پازواری. به کوشش فرهنگ‌خانۀ مازندران. تهران: اشاره، صص 171-176.

- ملگونف، گریگوری ولریانوویچ(1376). کرانه­‌های جنوبی دریای خزر. ترجمۀ امیرهوشنگ امینی. تهران: کتاب­سرا.

- هنری­کار، بیژن(1391). غبار بر ماه، واکاوی احوال امیر پازواری از ورای شعر و تاریخ. تهران: چشمه.