بازنمود زبان‌های کهن ایرانی در نام‌واژه‌های گیلکی

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات شمال کشور (گیلکی، مازنی، طبری و غیره))

فاطمه اختران‌فر ^{1 *} , پریسا فرّخ ²

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.
2 - استادیار گروه زبان انگلیسی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.

تاریخ دریافت : 1404/02/15 تاریخ پذیرش : 1404/04/25 تاریخ انتشار : 1404/04/25

کلید واژه: نام‌واژه, معنی, ریشه‌, زبان, گیلکی,

چکیده مقاله :

گیلکی و گویش‌های گوناگون آن صورت تحول یافتۀ زبان‌های ایرانی میانه و یکی از مهم‌ترین زبان‌های هم‌ریشه با زبان‌های کهن ایرانی است. ریشه‌شناسی زبان نیز دانشی برای دریافت پیشینۀ تاریخی و فرهنگی واژه‌هاست و تحولات معنایی، آوایی و ساختاری آن‌ها را تبیین می‌کند. این پژوهش به ریشه‌شناسی شماری از نام‌واژهای گیلکی و بازنمود زبان‌های کهن ایرانی در آن‌ها اختصاص دارد، تا میزان هم‌ریشگی و نزدیکی تلفظ کنونی نام‌واژه‌های گیلکی را به زبان‌های کهن ایرانی نشان دهد. جامعۀ آماری آن نیز نام حیوانات، گیاهان، خوراک‌ها، ابزارها، اماکن و مشاغل موجود در قصه‌های محلی گیلان است، که به دلیل گونه‌های مختلف و متعدد زمینۀ مناسبی برای نزدیک‌تر شدن به نتیجه و آمار حقیقی دارد. روش این پژوهش توصیفی و گاه ساختاری- تحلیلی بوده، معنی و تلفظ هر یک از نام‌واژه‌های ساده یا مرکب بیان شده، سپس ریشه‌یابی و بازنمایی می‌شود. نتایج حاصل نشان می‌دهد که 87.5 از نام‌واژه‌های مورد نظر بازماندۀ زبان‌های کهن ایرانی است و هنوز معانی و تلفظ بسیاری از آن‌ها به زبان‌های کهن، به ویژه فارسی میانه و پهلوی نزدیک‌تر از زبان فارسی کنونی است. نیز 6.25 از نام‌واژه‌های بررسی شده غیرایرانی و 6.25 از آن‌ها محلی و بومی می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

Gilaki and its various dialects have evolved from Middle Iranian languages and are among the most significant branches of ancient Iranian languages. Etymology the study of the historical, phonological and cultural origins of words, explains their semantic and structural evolutions over time. This research investigates the etymological analysis of selected Gilaki ‘s proper nouns and represents the trace of Iranian old languages to determine their linguistic roots and the extent to which their current pronunciation aligns with ancient Iranian languages. The research population includes the names of animals, plants, foods, tools, places, and occupations found in local folktales of Guilan. Due to the diversity and abundance of these terms, the study provides a reliable foundation for obtaining accurate linguistic and statistical insights. This research applies a descriptive with occasional structural-analytical approach, first showing the meaning and pronunciation of each simple or compound proper nouns and then conducting an etymological analysis. The findings reveal that 87.5% of the examined proper nouns are remnants of ancient Iranian languages, which retain meanings and pronunciations more closely aligned with Middle Persian and Pahlavi than modern Persian. Additionally, 6.25% of the analyzed proper nouns have non-Iranian origins, while 6.25% are native and local.

منابع و مأخذ:

آموزگار، ژاله، و تفضلی، احمد(1382). زبان پهلوی و ادبیات و دستور آن. تهران: انتشارات معین.
ابوالقاسمی، محسن(1376). راهنمای زبان‌های باستانی ایران. تهران: سمت.
ابوالقاسمی، محسن(1374). ریشه‌شناسی (ایتمولوژی). تهران: ققنوس.
بهرامی، احسان(1369). فرهنگ واژه‌های اوستا. تهران: نشر بلخ.
پاینده لنگرودی، محمود(1375). فرهنگ گیل و دیلم. تهران: امیرکبیر.
پوراحمد جکتاجی، محمدتقی(1386). افسانه‌های گیلان. تهران: چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
پورداوود، ابراهیم(1326). فرهنگ ایران باستان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
پورداوود، ابراهیم(1331). هرمزدنامه. تهران: مرکز تخصصی مطالعات ایران‌شناسی.
پورداوود، ابراهیم(1381). یادداشت‌های گات‌ها. تهران: انتشارات اساطیر.
جلالی نائینی، محمدرضا(1375). فرهنگ سانسکریت – فارسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
حجازی کناری، حسن(1374). واژه‌های مازندرانی و ریشه‌های باستانی آن‌ها. تهران: مؤلف، چاپ جهان.
حسن دوست، محمد(1393). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. تهران: فرهنگ‌سرای زبان و ادب فارسی.
خاور (مرعشی)، زری(1366). هنر آشپزی گیلان. تهران: آشیانۀ کتاب.
دهخدا، علی‌اکبر(1377)، لغت‌نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
روحانی، سید مجتبی(1374). اصطلاحات دامداری(نگاهی گذرا به فرهنگ گالشی). به کوشش م. پ. جکتاجی. رشت: طاعتی.
سرتیپ‌پور، جهان‌گیر(1369). ویژگی‌های دستوری و فرهنگ واژه‌های گیلکی. رشت: گیلکان.
سرتیپ‌پور، جهان‌گیر(1372). ریشه‌یابی واژه‌های گیلکی و وجه تسمیۀ شهرها و روستاهای گیلان. رشت: گیلکان.
سمیعی‌زاده، معصومه(1395). ریشه‌شناسی واژه‌هایی از گویش جیرفتی. ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 3 (6)، 45-60. Dio: 20.1001.1.2345217.1395.6.3.3.5
شمیسا، سیروس(1374). واژه‌های گیلکی، گیلان‌نامه (مجموعه مقالات گیلان‌شناسی). به کوشش م.پ.جکتاجی، رشت: طاعتی.
صادقی، علی‌اشرف(1384). کلمات روسی در زبان فارسی و تاریخچۀ ورود آن‌ها. زبان‌شناسی، 20(40)، 3-46.
فرض‌پور ماچیانی، مصطفی(1369). گویش گیلکی (رانکوهی و اشکوری) در برهان قاطع، گیلان‌نامه (مجموعه مقالات گیلان‌شناسی)، جلد دوم، به کوشش م.پ.جکتاجی، رشت: طاعتی.
فره‌وشی، بهرام(1386). فرهنگ پهلوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کیا، محمدصادق(1327). واژه‌نامۀ طبری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مرادیان گروسی، علی‌اکبر(1387). وندواژه‌های گیلکی (رشتی). رشت: گیله‌مرد.
مرعشی، احمد(1355). فرهنگ لغات و اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های گیلکی. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر، مرکز مردم‌شناسی ایران.
مکنزی، د.ن.(1373). فرهنگ کوچک زبان پهلوی. ترجمۀ مهشید میرفخرایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ناتل خانلری، پرویز(1382). تاریخ زبان فارسی. تهران: فرهنگ نشر نو.
نوزاد، فریدون(1355). واژه‌های اوستایی و پهلوی در لهجۀ اصیل و شیرین گیلکی. ارمغان، 49(11و 12)، 628-634.