مولوی و شمس در ادب عرفانی یارسان (درنگی در برخی منابع)

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات کردی و لکی

سپیده گلزار ¹ , مهدی فاموری ^{2 *} , محمد هادی خالق زاده ³ , محمد رضا معصومی ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران
4 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اصفهان(خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.

تاریخ دریافت : 1404/01/18 تاریخ پذیرش : 1404/03/19 تاریخ انتشار : 1404/03/20

کلید واژه: مولوی, شمس تبریزی, یارسان, بکتاشیه, دونادونی. ,

چکیده مقاله :

مولانا جلال‌الدین بلخی و شمس تبریزی، دو عارف بزرگ ایرانی، دارای حضور و تأثیری فراوان در شاخه‌های گوناگون فرهنگ ایرانی‌اند. یارسان (اهل حق) نیز از پیروان طریقت و آیینی علوی­ و دارای اهمیت معنوی و فرهنگی، حتی در ابعادی جهانی‌­اند. بنابراین، نوع نگاه پیروان این آیین به هریک از بزرگان تاریخ و از جمله شمس و مولوی می­تواند واجد اهمیت پژوهشی باشد. در این گفتار کوتاه، کوشیده‌­ایم برخی از خطوط اصلی حضور این دو را در متون مهم حقانی بررسی کنیم. نسبت شمس با حلاج (و آن‌گاه: پیر داوود و امام حسین^(ع)) و نسبت مولوی با حضرت محمّد^(ص) (و محمّد بن ابی­‌بکر) از نگره­‌های مهمِ یارسان دربارۀ این دو چهره است. نیز تکیه بر نسبت رازآمیزِ خویشاوندی میان آن دو، حضور ایشان در نیایش­‌های اهل حق و حضور آن‌ها، خاصه مولانا، در داستان‌­های علویان بکتاشی، از دیگر نکاتی است که در این گفتار بدان‌ها اشاره شده است. وصف اصلی حکایات و روایات یادشده، به مانند بسیاری دیگر از آثار یارسان، رمزی بودن آن‌هاست.

چکیده انگلیسی:

Mawlana Jalaluddin Balkhi and Shams Tabrizi, as two great Iranian Sufis, have a great presence and influence in various branches of Iranian culture. Yarsan (Ahl -e-Haq) are also followers of the Alavi religion and have spiritual and cultural importance, even in global dimensions. Therefore, the way the followers of this religion look at each of the great men of history, including Shams and Rumi, can be of research importance. In this short article, we have tried to examine some of the main lines of the presence of these two in the important texts of Haqqani. The relationship of Shams with Hallaj (and then: Pir Dawood and Imam Hussain (AS)) and Rumi's relationship with Mohammad (PBUH) and Mohammad Ibn Abi Bakr are among the important views of the supporters of these two figures. Also, relying on the mysterious relation of kinship between the two, their presence in the prayers of Ahl-e-Haq and their presence, especially of Rumi, in the stories of Baktashi Alavis, are among the other points mentioned in this speech.

منابع و مأخذ:

افلاکی، شمس‌الدین احمد(1362). مناقب العارفین. به تصحیح تحسین یازیجی. تهران: دنیای کتاب.
الهی، نورعلی(1373). آثار الحق. تهران: جیحون.
الهی، نورعلی(1379). برهان الحق. تهران: جیحون.
تذکرۀ اعلی(1950 م.). در ضمنِ: مجموعۀ رسائل و اشعار اهل حق، به اصلاح ویکتور ایوانف. بمبئی: انجمن اسماعیلی.
جامی، نورالدین عبدالرحمن(1336). نفحات الانس من حضرات القدس. به تصحیح مهدی توحیدی‌پور. تهران: کتابفروشی سعدی.
جنگ خطی یارسان(بی تا). کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی. به شمارۀ ثبت 208615.
جیحون‌آبادی، نعمت اله(1373). شاهنامۀ حقیقت (حق الحقایق). تهران: جیحون.
خواجه‌الدین، سید محمدعلی(1349). سرسپردگان (تاریخ و شرح عقاید دینی اهل حق). تبریز: بی‌نا.
سپهسالار، فریدون بن احمد(1325). رساله (در احوال مولانا جلال‌الدین مولوی). به تصحیح سعید نفیسی. تهران: کتابخانۀ اقبال.
شمس تبریزی، محمد(1385). مقالات. به تصحیح محمدعلی موحد. تهران: خوارزمی.
صفی‌علیشاه، میرزا حسن(1389). دیوان. به کوشش منصور مشفق. تهران: صفی‌علیشاه.
عالی‌نژاد، سید خلیل(بی‌تا). سلسله سخنان استاد سید خلیل عالی‌نژاد (بخش پنج). بی‌جا: بی‌نا.
فردوسی رومی، الیاس بن خضر(2011 م.). ولایت‌نامه. ترجمۀ اسرا دوغان، با همکاری مریم سلطانی. اربیل: آراس.
گولپینارلی، عبدالباقی(1375). مولانا جلال‌الدین (زندگانی، فلسفه، آثار و گزیده‌ای از آنها). ترجمۀ توفیق سبحانی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مخبر دزفولی، فهیمه(1389). پیدایش طریقت علوی بکتاشی در آناتولی. تهران: علمی و فرهنگی.
نامۀ سرانجام(1375). به تحقیق صدیق صفی‌زاده (بوره‌که‌ئی). تهران: هیرمند.