مولوی و شمس در ادب عرفانی یارسان (درنگی در برخی منابع)
محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات کردی و لکی
سپیده گلزار
1
,
مهدی فاموری
2
*
,
محمد هادی خالق زاده
3
,
محمد رضا معصومی
4
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران
4 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اصفهان(خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
کلید واژه: مولوی, شمس تبریزی, یارسان, بکتاشیه, دونادونی. ,
چکیده مقاله :
مولانا جلال‌الدین بلخی و شمس تبریزی، دو عارف بزرگ ایرانی، دارای حضور و تأثیری فراوان در شاخه‌های گوناگون فرهنگ ایرانی‌اند. یارسان (اهل حق) نیز از پیروان طریقت و آیینی علوی و دارای اهمیت معنوی و فرهنگی، حتی در ابعادی جهانی‌اند. بنابراین، نوع نگاه پیروان این آیین به هریک از بزرگان تاریخ و از جمله شمس و مولوی میتواند واجد اهمیت پژوهشی باشد. در این گفتار کوتاه، کوشیده‌ایم برخی از خطوط اصلی حضور این دو را در متون مهم حقانی بررسی کنیم. نسبت شمس با حلاج (و آن‌گاه: پیر داوود و امام حسین(ع)) و نسبت مولوی با حضرت محمّد(ص) (و محمّد بن ابی‌بکر) از نگره‌های مهمِ یارسان دربارۀ این دو چهره است. نیز تکیه بر نسبت رازآمیزِ خویشاوندی میان آن دو، حضور ایشان در نیایش‌های اهل حق و حضور آنها، خاصه مولانا، در داستان‌های علویان بکتاشی، از دیگر نکاتی است که در این گفتار بدان‌ها اشاره شده است. وصف اصلی حکایات و روایات یادشده، به مانند بسیاری دیگر از آثار یارسان، رمزی بودن آن‌هاست.
Mawlānā Jalāl al-Dīn Balkhī and Shams-i Tabrīzī, two great Iranian mystics, hold a significant presence and have exerted a profound influence across various branches of Iranian culture. The Yārsān (Ahl-e Haqq) are followers of a spiritual path (ṭarīqat) and an ʿAlawī tradition possessing considerable spiritual and cultural importance, even on a global scale. Consequently, the perspective of this community towards historical figures, including Shams and Mawlānā, is a subject of research interest. This brief article endeavors to examine some principal themes concerning the presence of these two figures within important Haqqānī texts. Key Yārsān viewpoints explored include Shams's connection to Ḥallāj (and subsequently to Pīr Dāwūd and Imam Ḥusayn (AS)), and Mawlānā's connection to the Prophet Muḥammad (PBUH) (and Muḥammad ibn Abī Bakr). Furthermore, the article touches upon the emphasis on the mysterious kinship between Mawlānā and Shams, their presence in Yārsān prayers, and notably Mawlānā's appearance in the narratives of Bektashi Alawis. A primary characteristic of the mentioned tales and narratives, akin to much of Yārsān literature, is their symbolic and esoteric nature.
افلاکی، شمس‌الدین احمد(1362). مناقب العارفین. به تصحیح تحسین یازیجی. تهران: دنیای کتاب.
الهی، نورعلی(1373). آثار الحق. تهران: جیحون.
الهی، نورعلی(1379). برهان الحق. تهران: جیحون.
تذکرۀ اعلی(1950 م.). در ضمنِ: مجموعۀ رسائل و اشعار اهل حق، به اصلاح ویکتور ایوانف. بمبئی: انجمن اسماعیلی.
جامی، نورالدین عبدالرحمن(1336). نفحات الانس من حضرات القدس. به تصحیح مهدی توحیدی‌پور. تهران: کتابفروشی سعدی.
جنگ خطی یارسان(بی تا). کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی. به شمارۀ ثبت 208615.
جیحون‌آبادی، نعمت اله(1373). شاهنامۀ حقیقت (حق الحقایق). تهران: جیحون.
خواجه‌الدین، سید محمدعلی(1349). سرسپردگان (تاریخ و شرح عقاید دینی اهل حق). تبریز: بی‌نا.
سپهسالار، فریدون بن احمد(1325). رساله (در احوال مولانا جلال‌الدین مولوی). به تصحیح سعید نفیسی. تهران: کتابخانۀ اقبال.
شمس تبریزی، محمد(1385). مقالات. به تصحیح محمدعلی موحد. تهران: خوارزمی.
صفی‌علیشاه، میرزا حسن(1389). دیوان. به کوشش منصور مشفق. تهران: صفی‌علیشاه.
عالی‌نژاد، سید خلیل(بی‌تا). سلسله سخنان استاد سید خلیل عالی‌نژاد (بخش پنج). بی‌جا: بی‌نا.
فردوسی رومی، الیاس بن خضر(2011 م.). ولایت‌نامه. ترجمۀ اسرا دوغان، با همکاری مریم سلطانی. اربیل: آراس.
گولپینارلی، عبدالباقی(1375). مولانا جلال‌الدین (زندگانی، فلسفه، آثار و گزیده‌ای از آنها). ترجمۀ توفیق سبحانی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مخبر دزفولی، فهیمه(1389). پیدایش طریقت علوی بکتاشی در آناتولی. تهران: علمی و فرهنگی.
نامۀ سرانجام(1375). به تحقیق صدیق صفی‌زاده (بوره‌که‌ئی). تهران: هیرمند.