بررسی فرایندهای واجی در گویش کوهمره سرخی با رویکرد واج‌شناسی خودواحد
محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات مناطق مرکزی (اصفهان، فارس، تهران، سمنان و غیره))
مژگان هوشمند
1
*
,
ساناز دقت
2
1 - استادیار زبان‌شناسی، گروه زبان انگلیسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.
2 - دانش‌آموختۀ دکتری زبان‌شناسی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران.
کلید واژه: واج شناسی خودواحد, فرایندهای واجی, گسترش, قطع, گویش کوهمره سرخی.,
چکیده مقاله :
واج‌شناسی خودواحد با تمرکز بر روابط بین واحدهای واجی، چارچوب تحلیلی پیشرفته‌ای برای درک پیچیدگی‌های نظام‌های آوایی است که با ارائۀ بازنمای غیرخطی، بررسی فرایندهای مختلف را به طور دقیق‌تری ممکن می‌سازد. این پژوهش به بررسی فرایندهای واجی گویش کوهمره سرخی، که در جنوب شهرستان شیراز در استان فارس رایج است، با رویکرد واج‌شناسی خودواحد می‌پردازد. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی داده‌های جمع آوری‌شده از دو کتاب «دستور زبان و فرهنگ کوهمره سرخی» و «ایل ناشناخته» و همچنین ضبط گفتار و مصاحبه با ۲۴ گویشور محلی پرداخته است. داده‌های جمع آوری‌شده با استفاده از الفبای ‘IPA’ آوانویسی و قواعد واجی موجود در آن‌ها استخراج و دسته‌بندی شدند. سپس واج‌های استخراج شده بررسی و تحلیل شدند. یافته‌ها نشان می‌دهد که در این گویش، اصل گسترش، شامل فرایندهای همگونی همخوان با همخوان، واکه با واکه و همخوان با واکه و همچنین درج، به‌طور قابل توجهی مشاهده می‌شود. در مقابل، فرایندهای قطع شامل حذف است که می‌تواند به طور کامل رخ دهد یا با کشش جبرانی همراه باشد. کشش جبرانی به‌عنوان یک ویژگی مهم در این گویش شناسایی شده است. علاوه بر این، یافته‌ها حاکی از اعمال فرایند کوتاه‌شدگی نیز هستند. تحلیل داده‌ها نشان داد واج‌شناسی خودواحد امکان تبیین فرایندهای مختلف واجی در این گویش را داراست.
Autosegmental phonology, focusing on the relationships between phonological units, provides an advanced analytical framework for understanding the complexities of sound systems. By offering a non-linear representation, it allows for a more precise examination of various processes. This research investigates the phonological processes of the Kohmare Sorkhi dialect, which is prevalent in the south of Shiraz city in Fars province, Iran, using an autosegmental phonology approach. Employing a descriptive-analytical method, this study analyzes data collected from two books, "Grammar and Dictionary of Kohmare Sorkhi" and "The Unknown Tribe," as well as speech recordings and interviews with 24 local speakers. The collected data were transcribed using the ‘IPA’ alphabet, and the existing phonological rules were extracted and categorized. Then, the extracted phonological processes were examined and analyzed. The findings reveal that in this dialect, spreading processes, including consonant-consonant, vowel-vowel, consonant-vowel assimilation, and epenthesis, are significantly observed. Conversely, deletion processes are followed, which can occur completely or be accompanied by compensatory lengthening. Compensatory lengthening is identified as a significant feature of this dialect. Furthermore, the findings indicate the application of shortening processes. Data analysis showed that autosegmental phonology can explain the various phonological processes in this dialect.
آرلاتو، آنتونی(1981). درآمدی بر زبان‌شناسی تاریخی. ترجمۀ یحیی مدرسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اسلامی، محرم (1384). واج‌شناسی: تحلیل نظام آهنگ زبان فارسی. تهران: سمت.
امیری، عاطفه، و زارعی، مریم (1393). بررسی واج‌شناسی گویش آباده‌ای. ادبیات و زبانهای ادبی ایران زمین، 4 (1)، 1-28. Doi: 20.1001.1.2345217.1393.4.1.1.5
بی‌جن‌خان، محمود (1384). واج‌شناسی، نظریۀ بهینگی، چاپ ششم، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
پارسانسب، محمّد (1390). توصیف آوایی گویش تاتی اشتهاردی. مطالعات بلاغی، 2 (4)، 35-50. Doi: 10.22075/jlrs.2017.1804
پرمون، یدالله. (1376). نظام آوایی گونه کرمانی از دیدگاه واج‌شناسی جزء مستقل و زایشی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه علامه طباطبایی.
پرمون، یدالله(1388). واکه‌کاهی در گویش کرمان. نامۀ پژوهشگاه میراث فرهنگی، ویژه‌نامۀ زبان‌شناسی، 1 (1)، 12-25.
پوراصفهانی، آیدا، و فاتحیان، طیبه (1389). بررسی فرایندهای واجی در گویش مشهدی بر اساس واج‌شناسی خودواحد. مجموعه مقالات: همایش بین‌المللی گویشهای مناطق کویری ایران، صص 1647- 1678.
حسامپور، سعید، و جباره، عظیم ( 1390 ). دستور زبان و فرهنگ واژه‌های کوهمره سرخی. شیراز: آوند اندیشه.
حق‌شناس، علی‌محمد ( 1378). آواشناسی (فونتیک)، چاپ هفتم، تهران: آگاه.
خلیفه‌لو، سید فرید، و عزت‌آبادی‌پور، طاهره (1401). بررسی فرایند تضعیف در گویش سیرجانی: واج‌شناسی خودواحد. ادبیات و زبانهای محلی ایران زمین، 12 (1)، 74-49. Doi:
10.30495/IRLL.2022.1921575.1415 رنجبر، حسن (1399). بررسی و تحلیل فرایندهای واجی گویش کوهمره سرخی. مطالعات نقد زبانی و ادبی، 4(3)، 30-58.
زارع، آمنه، و رنجبر، عباس(1387). فرایند همگونی در گویش جهرمی در چارچوب نظریۀ هندسۀ مشخصه‌ای کلمنتس. گویش‌شناسی، 7(1)، 19 - 31.
زارعی فرد، رها، و جهانیان، خدیجه(1395). بررسی زبان‌شناختی لهجۀ شیرازی با تکیه بر گویش آسیویی. دومین کنفرانس بین المللی ادبیات و پژوهش‌های تطبیقی در آن. گرگان.
سلندری رابری، مرادعلی(1399). بررسی فرایندهای واجی حذف و درج در گویش شهرستان رابُر بر مبنای نظریۀ بهینگی. زبان‌شناسی گویشهای ایرانی، 5 (1)، 275 – 297. Doi: 10.22099/JILL.2021.35828.1185
شهبازی، عبدالله ( 1366 ). ایل ناشناخته (پژوهشی در کوه‌نشینان سرخی فارس). تهران، نشر نی.
صادقی، وحید(1379). تجزیه و تحلیل فرایندهای واجی در گویش فارسی تهرانی بر اساس واج‌شناسی خودواحد. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه تهران.
عزت‌آبادی‌پور، طاهره، و محمودآبادی، لاله(1400). بررسی فرایندتضعیف در واژگان از فارسی میانه به فارسی دری در چارچوب واج‌شناسی زایشی. ادبیات و زبانهای محلی ایران زمین، 11 (1)، 141-123. Doi: 10.30495/irll.2021.682587
كرد زعفرانلو كامبوزيا، عاليه ( 1385 ). واج‌شناسی: رويكردهای قاعده‌بنياد. تهران: انتشارات سمت.
کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه، و رزم‌دیده، پریا ( 1391). بررسی فرایندهای واجی در 15 گونۀ زبانی استان کرمان. ادبیات و زبانهای محلی ایران زمین، 1 (3)، 139 – 164. Doi: 20.1001.1.2345217.1392.3.1.6.3
كرد زعفرانلو كامبوزيا، عاليه ( 1392 ). مقایسۀ فرایندهای واجی همخوان‌های گویش لری بالاگریوه با فارسی معیار. جستارهای زبانی، 4 (1)، 151-179.
مشكوۀ‌الدينی، مهدی ( 1384 ). ساخت آوايی زبان. مشهد: دانشگاه فردوسی.
مهدوی، فرشته (1389). بررسی همگونی واجی در گونۀ اصفهانی بر اساس نظریۀ خودواحد. مجموعه مقالات نخستین همایش بین‌المللی گویشهای مناطق کویری ایران، 2066-2053.
میکده، اعظم (1395). فرایندهای واجی همخوانی در گونۀ فریمانی بر پایۀ واج‌شناسی خودواحد. ادب و زبان، 19 (40)، 321-346. Doi: 10.22103/JLL.2016.1586
Amiri, A. & Zarei, M. (2014). A study of the phonological system in Abadeh dialect. Journal of Iranian Regional Languages and Literature, 4(1), 1-28. (In Persian).
Bijan Khan, M. (2005). Phonology: Optimality Theory, 6th ed. Tehran: The Organization for Researching and Composing University Textbooks in the Islamic Sciences and the Humanities. (In Persian).
Clements, G. N. (1985). The geometry of phonological features. Phonology, 2, 225-252.
Eslami, M. (2005). Phonology: Analyzing the Intonation System of Persian Language. Tehran: Samt Publications. (In Persian).
Ezzatabadipour, T. & Mahmudabadi, L. (2021). The Study of weakness Process in Vocabularies from Middle Persian to Dari type in Generative Phonology Framework. Journal of Iranian Regional Languages and Literature, 11 (1), 123-141. (In Persian).
Gess, R. 2011. Compensatory lengthening. In M. van Oostendorp, C. Ewen, E. Hume& K. Rice (eds.) The Blackwell Companion to Phonology (vol. 3). Malden, MA: Wiley-Blackwell. 1513-1536.
Goldsmith, J. A. (1976). An overview of autosegmental phonology. Linguistics Analysis, 23-68.
Halle, M. (1992). The Russian declension: An illustration of distributed morphology. To appear in the organization of phonology: Features and domains. CSLI, Stanford University.
Haghshenas, A. M. (1999). Phonology, 7th ed. Tehran: Agah. (In Persian).
Haruka, F. (1999), Theoretical implications of OCP effects on features in optimality theory, PhD dissertation, University of Maryland.
Hayes, B. (1989). Compensatory lengthening in moraic phonology. Linguistic Inquiry, 20(2), 253-306.
Hessampour, S. & Jabareh, A. (2011). Grammar and Lexical Encyclopedia of Kohmareh Sorakhi. Shiraz: Avand Andishe. (In Persian).
Kenstovicz, M. & Kisseberth, C, (1997). Generative Phonology. New York: Academic Press.
Kenstowicz, M. (1994). Phonology in Generative Grammar. Oxford: Blackwell Publishers.
Khalifeoo, S. F., & Ezzatabadipour, T. (2021). Investigating the weakening process in Sirjani dialect; Self-unit phonology. Journal of Iranian Regional Languages and Literature, 12 (1). 49-74. (In Persian).
Kisseberth, C., & McCarthy, J. (1979). Phonetics and phonology. New York: Academic Press.
Kord Zaferanlu Kambuziya, A. (2006). Phonology: Rule-Based Approaches. Tehran: Samt Publications. (In Persian).
Kord Zafaranlu Kambuziya, Maleki Moghaddam, A., & Soeilmani, A. (2012). Phonological Processes of Bala-Gueriveh Luri and Standard Persian: A Comparative Study. Language Related research, 4 (1). 151-179. (In Persian).
Kord Zaferanlu Kambuziya, A. & Razmdideh, P. (2013). A number of Phonological Processes in 15 Language Varieties of Kerman Province. Journal of Iranian Regional Languages and Literature, 3 (1). 139-164. (In Persian).
Lazard, G. (1992). A grammar of contemporary Persian. California and New York: Cosmes.
Mahdavi, F. (2010). The study of phonological assimilation in the Isfahani dialect based on autosegmental phonology. Proceedings of the First International Conference on Dialects of Iran's Desert Regions. 2053-2066. (In Persian).
McCarthy, J. (1988). Feature geometry and dependency. Phonology, 43, 84-108
. Meshkat-o-Dini, M. (2005). Phonetic Structure of Language. Mashhad: Ferdowsi University. (In Persian).
Meykadeh, A. (2016 Analysis of Phonological Processes of Consonants in Farimani Dialect based on Autosegmental Phonology. Journal of Prose Studies in Persian Literature, 19(40), 321-346. (In Persian).
Parmoon, Y. (1997). Phonological System of the Kerman Dialect from the Perspective of Autosegmental and Generative Phonology. M. A. Thesis, Allameh Tabatabai University. (In Persian).
Parmoon, Y. (2009). Vowel reduction in the Kermani dialect. Journal of Research Institute of Cultural Heritage, Linguistics Special Issue, 1(1), 12-25. (In Persian).
Parsanasab, M. (2011). The phonetic description of Eshtehrdi dialect. Journal of Linguistics and Rhetorical Studies, 2 (4). 35-50. (In Persian).
Pouresfahani, A. & Fatehian, T. (2010). A study of phonological processes in the Mashhadi dialect based on autosegmental phonology. Proceedings of the International Conference on Dialects of Iran's Desert Regions, 1647-1678. (In Persian).
Ranjbar, H. (2020). An investigation of the phonological processes of Koohmareh Sorkhi dialect. Journal of Language and Literary Criticism Studies, 14, 30-58. (In Persian).
Sadeghi, V. (2000). Analysis of Phonological Processes in the Persian Dialect of Tehran Based on Autosegmental Phonology. M. A. Thesis, University of Tehran. (In Persian).
Shahbazi, A. (1987). An Unknown Tribe: Research on the Mountain Dwellers of Sorakhi Fars. Tehran: Nashr Ney. (In Persian).
Selandiri Rabori, M. A. (2020). The study of deletion and insertion in the Rabor dialect: An optimality theory approach. Journal of Iranian language and Linguistics, 5(1), 275-297. (In Persian).
Zarei, A. & Ranjbar, A. (2008). Assimilation in the Jahromi Dialect within the framework of Clements' Feature Geometry Theory. Journal of Dialectology, 7, 19-31. (In Persian).
Zarei-Fard, R. & Jahaniyan, Kh. (2016). A linguistic study of the Shirazi dialect with reference to the Asui Dialect. Proceedings of the Second International Conference on Literature and Comparative Research. Gorgan. (In Persian)