پیوند شعر و سیاست در تشبیهات عاشقانۀ غزلیات هژار، هیمن و حافظ مهابادی

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات کردی و لکی

سيد احمد پارسا ^{1 *}

1 - استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کردستان، کردستان، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/12/04 تاریخ پذیرش : 1403/04/22 تاریخ انتشار : 1403/06/06

کلید واژه: غزل معاصر کُردی, تشبیه, عشق, سیاست, حافظ مهابادی, هژار, هیمن.,

چکیده مقاله :

شعر عاشقانه كُردی به تناسب شرایط اجتماعی، تصاویر شعری متفاوتی را تجربه كرده است. آمیزش ادبیات و سیاست كه از مشروطه آغاز شده بود، علاوه بر پدید آوردن شعر سیاسی ایران، در زمان پهلوی دوم در شعر عاشقانۀ كُردی برخی از شاعران کُرد به آفرینش تصاویر جدیدی انجامید كه در تاريخ ادب ايران بی‌سابقه بود. اين تصاوير جديد در تشبيهاتی نمود پيدا كرده‌اند كه در يك سوی آن معشوق به عنوان مشبّه و در سوی ديگر، مفاهيم سياسی به عنوان مشبهٌ‌به قرار گرفته‌اند. هدف اين پژوهش، پاسخ به­ چرايی شکل‌گيری و کاربرد اين گونه تشبيهات در شعر کردی است. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی است و جامعۀ آماری آن، ديوان‌های شعر عبدالرحمن شرفکندی (1300-1369ه.ش.) متخلص به هژار، ملا غفور دباغی(1306-1369ه.ش.) متخلص به حافظ مهابادی و محمد امين شيخ الاسلامی مکری (1300- 1365ه.ش.) متخلص به هيمن است. داد­ه‌ها به شیوۀ کتابخانه‌­ای و سندکاوی گردآوری شده و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا تجزیه و تحلیل شده‌اند. نتيجۀ پژوهش نشان می‌دهد که بسامد اين گونه تشبيهات در شعر هژار و حافظ مهابادی بيشتر است. همچنين سرايندگان اين نوع غزل­ها با استفاده از اين شگرد ادبی و آفرينش اين گونه تصاوير بكر و با استفاده از  گرايش جوانان به شعرهای عاشقانه، توانسته‌اند رسالت آگاهی‌‎بخشی خود را انجام دهند و به افشای جنايات حكومت پهلوی نيز بپردازند. علاوه بر آن، با اين هنجارگريزی، توانسته‌­اند به نوکردن تشبيهات در شعر کُردی کمک کنند و از  به کاربردن تصاوير کليشه‌ای بپرهيزند.

چکیده انگلیسی:

Kurdish love poetry has experienced diverse poetic imagery in accordance with social conditions. The blending of literature and politics, which began during the Constitutional Revolution, in addition to giving rise to Iranian political poetry, led to the creation of novel imagery in Kurdish love poetry during the second Pahlavi era by some Kurdish poets, unprecedented in the history of Iranian literature. These new images manifested in similes where the beloved is positioned as the subject (mushabbah) on one side, and political concepts are positioned as the object (mushabbah bih) on the other. The aim of this research is to answer the question of why such similes formed and how they are used in Kurdish poetry. The research method is descriptive-analytical. The statistical population consists of the poetry collections of Abdolrahman Sharafkandi (1921-1990), pen-named Hazhâr; Mullah Ghafour Dabbaghi (1927-1990), pen-named Hafez Mahabadi; and Mohammad Amin Sheikh al-Islami Mokri (1921-1986), pen-named Hemen. The data were collected through library research and document analysis and analyzed using content analysis techniques. The results of the research indicate that the frequency of this type of simile is higher in the two Kurdish poets, Hazhâr and Hafez Mahabadi. Furthermore, the composers of this type of ghazal, by using this literary device and creating such original images, and by capitalizing on the youth's inclination towards romantic poems, have been able to fulfill their mission of raising awareness and exposing the crimes of the Pahlavi regime. Moreover, with this norm-breaking, they have been able to help renew similes in Kurdish poetry and avoid using stereotypical images.

منابع و مأخذ:

اندجانی، جهانگیر، و ساسونی، کارو(1399). داشناک- خویبون. به کوشش کاوه بیات. تهران: شیرازه.
اولسون، رابرت(1377). قیام شیخ سعید پیران. ترجمۀ ابراهیم یونسی. تهران: نگاه.
بیات، کاوه(1398). وقایع آرارات. تهران: شیرازه.
پادشا، محمد(1330). فرهنگ آنندراج. زیر نظر محمد دبیر سیاقی. تهران: خیام.
پارسا، سیداحمد(1394). بررسی علمی و ادبی امثال و حکم پارسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و اجتماعی.
حافظ مهابادی (ملا غفور دباغی)(1362). دیاری مه¬هاباد. مهاباد: سیدیان.
خلج، رضا و پارسا، سیداحمد (1395). بررسی تحلیلی تشبیهات سیاه در سروده‌های مهدی اخوان ثالث. شعر پژوهی، 8(1)، 87-110.
doi: 10.22099/JBA.2016.3278 دهخدا، علی اكبر(1377). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
رامی، شرف‌الدین (1325). انیس‌العشاق. تصحیح و اهتمام عباس اقبال. تهران: شرکت سهامی چاپ.
شرفكندی، عبدالرحمن،‌ متخلص به هژار (2001 م.) بؤ كوردستان. اربیل : آراس.
شفیعی كدكنی، محمّدرضا(1370). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه.
شفیعی كدكنی، محمّدرضا(1357). در کوچه‌باغ‌های نشابور. تهران: توس.
شفیعی كدكنی، محمّدرضا(1386). زمینه‌های اجتماعی شعر فارسی. تهران: نشر اختران و نشر زمانه.
شكیبایی،‌ لیلا و میرمحمّد (1395). تحلیل ساختار تشبیه و تأثیر آن در دیوان كلیم كاشانی. كاوش‌نامه، 7(32)، 167-199. dor: 20.1001.1.17359589.1395.17.32.6.9
شیخ الاسلام مكری، سید محمدامین، متخلص به هیمن (2008 م.) دیوانی هیمن موكریانی. سلیمانی: چوار چرا.
طاهر توفیق، هوگر(1998). الکرد والمسألة الأرمنیة 1920- 1877، اربیل: دار اراس للطباعة والنشر.
طلوعی باوند،سجّاد(1396). تشبیهات بوف كور و مؤلّفه‌های تأثیرگذار در شكل‌گیری آن‌ها. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه کردستان.
محمودی، مریم(1393). تشبیه برجسته‌ترین ویژگی سبكی كلیله و دمنه. فنون ادبی، 6(2)، 121-132. dor: 20.1001.1.20088027.1393.6.2.11.3
معین،‌ محمّد(1375). فرهنگ فارسی(دوره شش جلدی). تهران: امیركبیر.
منوچهری دامغانی، احمدبن قوس(1363). دیوان منوچهری دامغانی. به كوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوّار.
نبی لو، علیرضا، و شیرودی، مصطفی(1389).مقایسۀ تشبیهات مخزن الأسرار و مطلع الأنوار. فنون ادبی، 2(2)، 35-62. dor: 20.1001.1.20088027.1389.2.2.4.8