عیار منطق سهروردی

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

علی اصغر جعفری ولنی ¹

1 - عضو هیات علمی دانشگاه شهید مطهری

تاریخ دریافت : 1398/04/11 تاریخ پذیرش : 1398/06/25 تاریخ انتشار : 1398/07/01

کلید واژه: سهروردی, منطق, منطق اشراقی, منطق مشاء,

چکیده مقاله :

پرسش اساسی پژوهش این است که آیا فقط نام اصطلاحات در منطق سهروردی با منطق مشاء فرق دارد یا او دیدگاههای متفاوت با مشاء نیز داشته است؟ به عبارت دیگر نوآوری‌های شیخ اشراق در منطق چیست؟ منطق معرفی شده شیخ اشراق ساده‌تر است؛ چراکه او از جمله دانشمندانی است که در منطق نگاری، از نظام دوبخشی ابن سینا تبعیت نموده است. بررسی نظام فکری سهروردی از جمله اندیشه‌های منطقی او که تاکنون به طریقی نظام یافته بررسی نشده است، رهیافتی برای رسیدن به این هدف است. با روشی عقلی - تحلیلی در منطق سهروردی می توان گفت که او سعی داشته تا با نگرش خاص خود به بازسازی نظام منطق ارسطو اقدام کند. او بر منطق اشکالاتی وارد کرده که می‌توان به اشکال بر نظریه تعریف ارسطوئی، عکس، کیفیت و کمیت قضایا، قیاس ارسطوئی و اشکال چهارگانه آن اشاره کرد. در این منطق بیشتر سعی شده تا به کلیات پرداخته شود؛ وی برخی قسمتهای منطق ارسطوئی مانند کلیات خمس و مقولات را از دایره منطق خارج دانسته است. در باب مغالطات نیز نظر وی این است که باید با دیدی کاربردی به آنها نگریست و دایره آن را به مباحث فلسفی می‌کشاند. درنهایت می‌توان گفت منطقی که سهروردی پیشنهاد کرده تنها در نظام فلسفی وی معنا دارد. در منطق اسلامی، اکثر منطق‌دانان به همان منطق ارسطویی بسنده کرده و به منطق اشراق توجه کمتری شده است، در حالی که طبق نظر سهروردی شناخت کامل فلسفه اشراق منوط به شناخت منطق اشراقی است.

چکیده انگلیسی:

پرسش اساسی پژوهش این است که آیا فقط نام اصطلاحات در منطق سهروردی با منطق مشاء فرق دارد یا او دیدگاههای متفاوت با مشاء نیز داشته است؟ به عبارت دیگر نوآوری‌های شیخ اشراق در منطق چیست؟ منطق معرفی شده شیخ اشراق ساده‌تر است؛ چراکه او از جمله دانشمندانی است که در منطق نگاری، از نظام دوبخشی ابن سینا تبعیت نموده است. بررسی نظام فکری سهروردی از جمله اندیشه‌های منطقی او که تاکنون به طریقی نظام یافته بررسی نشده است، رهیافتی برای رسیدن به این هدف است. با روشی عقلی - تحلیلی در منطق سهروردی می توان گفت که او سعی داشته تا با نگرش خاص خود به بازسازی نظام منطق ارسطو اقدام کند. او بر منطق اشکالاتی وارد کرده که می‌توان به اشکال بر نظریه تعریف ارسطوئی، عکس، کیفیت و کمیت قضایا، قیاس ارسطوئی و اشکال چهارگانه آن اشاره کرد. در این منطق بیشتر سعی شده تا به کلیات پرداخته شود؛ وی برخی قسمتهای منطق ارسطوئی مانند کلیات خمس و مقولات را از دایره منطق خارج دانسته است. در باب مغالطات نیز نظر وی این است که باید با دیدی کاربردی به آنها نگریست و دایره آن را به مباحث فلسفی می‌کشاند. درنهایت می‌توان گفت منطقی که سهروردی پیشنهاد کرده تنها در نظام فلسفی وی معنا دارد. در منطق اسلامی، اکثر منطق‌دانان به همان منطق ارسطویی بسنده کرده و به منطق اشراق توجه کمتری شده است، در حالی که طبق نظر سهروردی شناخت کامل فلسفه اشراق منوط به شناخت منطق اشراقی است.

منابع و مأخذ:

ابراهیمی دینانی، غلامحسین.(1376). شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی، تهران: حکمت.

ابن­تیمیه، احمد.(بی­تا). نقض المنطق، تحقیق محمد حامد الفقی، بیروت: المکتبه العلمیه.

ابن­سینا، حسین بن عبدلله.(1390). الاشارات و التنیهات، تصحیح محمود شهابی، تهران: دانشگاه تهران.

ارسطو.(1387). منطقارسطو (ارگانون)، ترجمة میرشمس الدین ادیب سلطانی، تهران: نگاه.

امید، مسعود.(1384). سه فیلسوف مسلمان ایرانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.

خونجی، افضل­الدین.(1389). کشف­الاسرار عن غوامض الافکار، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.

رازی، فخرالدین.(1381). منطق الملخص، تقدیم، تحقیق و تعلیق احد فرامرز قراملکی، تهران: دانشگاه امام صادق.

رازی، قطب­الدین.(1395). شرح­المطالع، تصحیح و مقدمه علی­اصغر جعفری ­ولنی، تهران: دانشگاه تهران.

سهروردی، شهاب­الدین.(1380). مجموعهمصنفاتشیخاشراق (ج 1، 2)، تصحیح و مقدمه هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

سهروردی، شهاب­الدین.(1380). مجموعهمصنفاتشیخاشراق (ج 3)، تصحیح سید حسین نصر، نجفقلی حبیبی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

سهروردی، شهاب­الدین.(1380). مجموعهمصنفاتشیخاشراق (ج 4)، تصحیح و مقدمه نجفقلی حبیبی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

شیرازی، صدرالدین محمد.(1378). التنقیح فی­المنطق، تصحیح و تحقیق غلامرضا یاسی­پور، مقدمه احد فرامرز قراملکی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.

شیرازی، صدرالدین محمد.(2010). التعلیقات علی شرح حکمه الإشراق، تصحیح حسین ضیائی، کالیفرنیا.

ضیائی، حسین.(1389). معرفت و اشراق در اندیشه سهروردی، تهران: فرزان روز.

طباطبایی، محمدحسین.(1416). نهایه الحکمه، قم: النشر الإسلامی.

عظیمی، مهدی.(1395). شکل چهارم قیاس حملی در منطق سهروردی، حکمت معاصر،  107 – 127.

غزالی، ابوحامد.( 1363). تهافت‌الفلاسفه، تحقیق سلیمان دنیا، مصر: دارالمعارف.

فارابی، ابونصر.(1409ق). المنطقیات، تصحیح محمدتقی دانش­پژوه، 3ج، ج1، قم: مکتبه آیه­الله العظمی النجفی المرعشی.

موحد، ضیاء.(1394). تأملاتی در منطق ابن­سینا و سهروردی، تهران: هرمس.

یزدان­پناه، سید یدالله.(1392). حکمت اشراق، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با همکاری سمت.