قاموس المُنجِد و واژه‌های معرَّب فارسی در آن

محورهای موضوعی : فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

شهباز محسنی ¹

1 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد

تاریخ دریافت : 1395/11/11 تاریخ پذیرش : 1395/11/11 تاریخ انتشار : 1395/05/01

کلید واژه: زبان عربی, زبان فارسی, Persian, word, معرَّب, قاموس المنجد و واژه, Arabic, mu’arrab, Almonjed dictionary,

چکیده مقاله :

با همة تأثیرپذیری فراوانی که زبان فارسی از زبان عربی داشته است زبان عربی نیز در طول تاریخ – چه پیش از اسلام و چه پس از آن، تحت تأثیر زبان فارسی بوده است. لغات و واژه‌های فارسی به زبان عربی راه‌یافته‌است و با تغییراتی در ریخت و آوای کلمه، به شکل و گونه‌ای دیگر در زبان عربی، ادامة حیات داده‌است. از دیرباز که قاموس نگاری در زبان عربی توسط محققانِ زبان عربی مرسوم بوده است تاکنون، توجه به این‌گونه واژه‌ها و احصاء و ضبط این گونه کلمات که در زبان عربی رواج و کاربردیافته‌اند، امری مرسوم بوده است. در پژوهش حاضر، واژه‌های عربی شدة فارسی در فرهنگ لغت المُنجِد جمع‌آوری و بحث شده است که در این مقاله به‌عنوان مُشت نمونة خروار تعدادی از آن‌ها گزارش شده است.

چکیده انگلیسی:

Despite the heavy influence that Arabic has had on Persian, Arabic too has been influenced by Persian before Islam and after it. Persian words have entered Arabic and continued their usage after they underwent changes in form and pronunciation. Since the early times when lexicography in Arabic was traditionally done by Arabic language researchers up until now, it has been a common tradition to inspect and archive these loan words. In the present research, the Arabic words, borrowed from Persian and included in Almonjed dictionary, have been collected and discussed so that you may know the whole sack by a handful.

منابع و مأخذ:

1. 1.       آذرنوش، آذرتاش،(1374ج2)، راههای نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان عرب جاهلی، تهران: توس.


2. 2.        ابن بیطار، عبدالله‌بن‌احمد،(1992)، الجامع المفردات الأدویة و الأغذیة، بیروت: دارالکتب العلمیة.


3. 3.        ابن سکیت، یعقوب‌بن‌اسحاق،(2005)، کتاب تهذیب الألفاظ، تحقیق فخرالدین قباوه، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.


4. 4.        ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله،(1366)، قانون در طب، ترجمه عبدالرحمان شرفکندی، تهران: سروش.


5. 5.       ابن‌کمال‌پاشا، احمدبن‌سلیمان،(1991)، تحقیق تعریب الکلمة الأعجمیة، به‌تحقیق محمد سواعی، دمشق: المعهد العلمی الفرنسی للدراسات العربیة.


6. 6.       ابن‌منظور،(1983)، لسان العرب، تحقیق علی شیری، بیروت: دارصادر.


7. 7.       ادی شیر،(1908)، الألفاظ الفارسیة المعرّبة، بیروت: المطبعة الکاثولیکیة لآباء الیسوعیین.


8. 8.       التونجی، محمد،(1998چ 2)، معجم المعربات الفارسیة، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.


9. 9.       الجزائری،طاهر، (بی تا)، کتاب التقریب لأصول التعریب، قاهره: المکتبة السلفیة.


10. 10.     امام شوشتری، محمد علی، (1347)، فرهنگ واژه‌های فارسی در زبان عربی، تهران: انجمن آثار ملی.


11. 11.    انوری، حسن،(1381)، فرهنگ سخن، تهران: سخن.


12. 12.    بن‌مراد، ابراهیم،(1987)، دراسات فی المعجم العربی، تونس: دارالغرب الاسلامی.


13. 13.    بهار، مهرداد،(1345)، واژه‌نامه بندهشن، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.


14. 14.     بیرونی، ابوریحان،(1370)، کتاب الصیدنة فی الطب، تصحیح عباس زریاب، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.


15. 15.    پاشنگ، مصطفی، (1377)، فرهنگ پارسی ریشه‌یابی واژگان، تهران: محور.


16. 16.    پورداود، ابراهیم،(1331)، هرمزدنامه، تهران: انجمن ایرانشناسی.


17. 17.    تفضلی، احمد،(1348)، واژه‌نامه مینوی خرد، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.


18. 18.    ثعالبی نیشابوری، ابومنصور،(1999)، فقه اللغة، بتحقیق عمر الطبّاع، بیروت: شرکة دار الأرقم.


19. 19.    جرجانی، اسماعیل،( 1382)، ذخیره خوارزمشاهی، تصحیح رضا محرری، تهران: فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران.


20. 20.    جرجانی، میرسیدشریف،(1377)، تعریفات فرهنگ اصطلاحات معارف اسلامی، ترجمة حسین سید عرب و سیما نوربخش، تهران: فرزان.


21. 21.    جفری، آرتور،(1372)، واژه‌های دخیل در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: توس.


22. 22.    جوالیقی، ابومنصور،(1966)، المعرب من الکلام الأعجمی علی حروف المعجم، تحقیق احمد محمد شاکر، تهران.


23. 23.  حلاق، حسان و صباغ، عباس، (1999)، المعجم الجامع فی المصطلحات الأیوبیة و المملوکیة و العثمانیة ذات الأصول العربیة و الفارسیة و الترکیة، بیروت: دارالعلم للملایین.


24. 24.    خفاجی، شهاب‌الدین،(1952)، شفاء الغلیل فی کلام العرب من الدخیل، تصحیح محمد عبدالمنعم خفاجی، قاهرة، المطبعة المنیریة.


25. 25.    خلف‌تبریزی، حسین،(1342)، برهان قاطع، تصحیح وتحشیه محمد معین، تهران: ابن سینا.


26. 26.    خلف‌السیعان، لیلی،(2002)، معجم ألفاظ اللهجة الکویتیة، کویت: الجمعیة الکویتیة للدراسات و البحوث التخصصیة.


27. 27.    خلیل، حلمی،(1985)، المولّد فی العربیة، بیروت: دارالنهضة العربیة.


28. 28.    خوارزمی،ابوعبدالله محمدبن‌احمد،(1362، چ 2)، مفاتیح العلوم، ترجمه حسین خدیوجم، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.


29. 29.    خویسکی، زین‌الدین،(1992)، معجم‌الألوان فی‌اللغة والأدب و العم، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.


30. 30.     خیام، عمربن‌ابراهیم،(1357)، نوروزنامه، به کوشش علی حصوری، تهران: طهوری.


31. 31.     دُزی، ر.پ.آ.(1359)، فرهنگ البسه مسلمانان، ترجمة حسینعلی هروی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.


32. 32.    دهخدا، علی‌اکبر،(1372)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.


33. 33.    دیانت، علی‌اکبر،(1367)، فرهنگ تاریخی سنجش‌ها و ارزش‌ها، تبریز: نیما.


34. 34.    رامپوری،غیاث‌الدین،(1363)،غیاث اللغاث، تصحیح منصور ثروت، تهران: امیرکبیر.


35. 35.    زرکلی، خیرالدین،(1984)، الأعلام،ج5، بیروت: دارالعلم للملایین.


36. 36.    رشیدی، عبدالرشیدبن‌عبدالغفور،(1337)، معربات رشیدی، تهران: کتابخانه بارانی.


37. 37.    سیوطی، جلال‌الدین،(1986)، المهذب فیما وقع فی القرآن من المعرب، شرحه و علق علیه سمیر حسین حلبی، بیروت: دارالکتب العلمیة.


38. 38.    صادقی، علی‌اشرف، (1380)، مسائل تاریخی زبان فارسی، تهران: سخن.


39. 39.    الصوفی، عبداللطیف،(1986)، اللغة ومعاجمها فی المکتبة العربیة، دمشق: دارطلاس.


40. 40.    ظاظا،حسن،(1990 چ2)، السامیون و لغاتهم، دمشق: دارالقلم.


41. 41.    عدنانی،محمد،(1986،چ2)، معجم الأغلاط اللغویة المعاصرة، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.


42. 42.    فره‌وشی، بهرام،(1346)، فرهنگ پهلوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.


43. 43.    فیروزآبادی، محمدبن‌یعقوب،(بی تا)، القاموس المحیط، بی جا.


44. 44.    قزوینی، محمد،(1363ج3)، یادداشت‌های قزوینی، 10 جلد، به کوشش ایرج افشار، تهران: علمی.


45. 45.    قلی‌زاده،حیدر،(1383)، «زلف و تعابیر عارفانه و عاشقانه آن در شعر فارسی»، نشریه دانشکده ادبیّات تبریز، شماره 192.


46. 46.    الکاتب البغدادی، محمد بن حسن‌بن‌محمد،(1964)، کتاب الطبیخ، بتحقیق فخری البارودی، بیروت: دارالکتب الجدیدة.


47. 47.  محقق، مهدی،(1379)، رسالة حنین بن اسحاق علی بن یحیی فی ذکر ما ترجمه من کتب جالینوس، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و دانشگاه مک گیل کانادا.


48. 48.    محمدی ملایری، محمد،(1379)، تاریخ و فرهنگ ایران، تهران: توس.


49. 49.    معلوف، لوییس، (1366،ج4)، المنجد، تهران: اسمعاعیلیان.


50. 50.    معین، محمد،(1373،ج 11)، فرهنگ فارسی، تهران: امیر کبیر.


51. 51.    مُکری، محمد، (1361)، فرهنگ نام‌های پرندگان در لهجه‌های غرب ایران، تهران: امیرکبیر.


52. 52.    مکنزی، دیویدنیل،(1383،چ3)، فرهنگ کوچک پهلوی، ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


53. 53.    میدانی، احمدبن‌محمد،(1987)، مجمع الأمثال، قدّم له و علّق علیه نعیم حسن زرزور، بیروت: دارالکتب العلمیة.


54. 54.    نصرعلی، جهینه،(2001)، المعرّب و الدخیل فی المعاجم العربیة، دمشق: دارطلاس.


55. 55.    نولدکه، تئودور(1378،چ 2)، تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان، ترجمة عباس زریاب خویی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


56. 56.    هُرن پاول، و هوبشمان، هاینریش،(1356)، اساس اشتقاق فارسی، ترجمه جلال خالقی مطلق، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.


57. 57.    هنداوی، محمدموسی، (1952)، المعجم فی اللغـﮥ الفارسیة، قاهره: مکتبة مصر.
    
    
    1. Encyclopaedia Iranica, Edited By Ehsan Yarshater, Routledge and Kegan Paul, London and Boston and Henley.1985.vol.1.