خاستگاه‌های هرمسی، افلاطونی و افلاطونی میانه مکاتب گنوسی
محورهای موضوعی : مسیحیت
نسرین وکیلیان
1
,
فاطمه لاجوردی
2
,
ابوالقاسم اسماعیل پور
3
1 - دانشجو دکتری ادیان و عرفان، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استاد گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
کلید واژه: گنوسی, هرمسی, افلاطونی, افلاطونی میانه, ثنویت, یونانی‌مآبی,
چکیده مقاله :
مکتب گنوسی، از تأثیرگذارترین مکاتب الهیاتی و جریان‌های عرفانی و باطنی سده‌های اولیه پیشامسیحی و پس از آن است که طریق نجات و رهایی را، مبتنی بر شناخت حقیقت الوهیت می‌داند و برخی از عمیق‌ترین اندیشه‌های معرفتی و فلسفی آن روزگار در حوزه خداشناسی، جهان‌شناسی، انسان‌شناسی و فرجام‌شناسی را در نظام فکری خویش دارد. این عنوان بر نحله‌های کهنی اطلاق می‌شود که زیر اثر هلنیسم یا یونانی‌مآبی پس از اسکندر، ادیانی چون یهودیت، مسیحیت و زرتشتی و نیز مکاتب فلسفی و الهیاتی آن زمان، از جمله مکاتب هرمسی، افلاطونی و افلاطونی میانه، به گونه کیش و طریقه عرفانی و تلفیقی گسترده‌ای در آسیای غربی رواج یافت که در تبادل آراء و اندیشه‌ها، از آن ادیان و نحله‌ها اثر پذیرفته و بر آنان نیز اثرگذار بوده است. این مقاله می‌کوشد تا با بررسی مبانی فکری و محورهای اساسی آموزه‌های هرمسی، افلاطونی و افلاطونی میانه، در موضوعاتی همچون الوهیت و ثنویت موجود در هستی، جهان و فرجام آن، انسان و قرابت او با خداوند، هبوط روح و عروج آن و مفاهیمی از این دست، به واکاوی و یافتن خاستگاه‌های اندیشگی جهان‌بینی گنوسی بپردازد و از این رهگذر، به شباهت‌ها و نیز تفاوت‌های این نظام‌های الهیاتی با یکدیگر دست یابد.
Gnosticism is one of the most important and influential religious- mystical schools of thought in pre- and post- Christian centuries, which considers salvation on the basis of the divine wisdom, containing some of the deepest epistemological and philosophical ideas of that period in theology, cosmology, anthropology and eschatology. It refers to a number of ancient schools of thought, which has widely spread in Western Asia as a theological and mysteical discipline, under the influence of Hellenism or Greco-Hellenic, Hermetic, Platonic and Middle Platonic schools, as well as religions such as Judaism, Christianity and Zoroasterianism. Because of the widespread exchange of ideas and concepts, these religions and schools of thought had mutual influences on each other and displayed various common features in their beliefs. This paper examines the essence and origins of Gnostic worldview by assessing the main principles and foundations of the Hermetic, Platonic and Middle Platonic ideologies in various topics such as divinity; existential dualism; fate of the world; man and his relation to God; and descent along with return of the spirit, in order to uncover the similarities and differences of these systems of thought.
- اسماعیل پور، ابوالقاسم، اسطوره آفرینش در کیش مانی، تهران، نشر چشمه، 1396ش.
- الیاده، میرچا، آیین گنوسی و مانوی، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران، انتشارات فکرروز، 1373ش.
- همو، تاریخ اندیشه های دینی از گوتمه بودا تا پیروزی مسیحیت، ترجمه بهزاد سالکی، تهران، نشر پارسه، ج 2،1395ش.
- بورمان، کارل، افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران، انتشارات طرح نو، 1375ش.
- بهار، مهرداد و ابوالقاسم اسماعیل پور، ادبیات مانوی، تهران، نشرکارنامه، 1393ش .
- شروو، پرادز اُکتور، عناصر ایرانی در کیش مانوی، ترجمه محمد شُکری فومشی، تهران، انتشارات طهوری، 1382ش.
- فرگ، تیموتی و پیتر گندی، هرمتیکا، حکمت مفقوده فرعونیان، ترجمه فریدالدین رادمهر، تهران، نشر مرکز، 1384ش.
- کاپلستون، فردریک، تاریخ فلسفه، ترجمه جلال‌الدین مجتبوی، ج 1، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1362ش.
- کلباسی اشتری، حسین، هرمس و سنت هرمسی، تهران، نشر علم، 1386ش.
- مر، گستون، افلاطون، ترجمه فاطمه خونساری، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه، 1383ش.
- معتمدی، منصور، «کشف انجیل‌های نجع حمادی و بازنگری در اناجیل رسمی مسیحیت»، نشریه مطالعات اسلامی، شماره 65 و66، 1383ش.
- نصر، سیدحسین، دین و نظم طبیعت، ترجمه انشاءالله رحمتی، تهران، نشر نی، 1385ش.
-یوناس، هانس، کیش گنوسی، پیام خدای نا شناخته و صدر مسیحیت، ترجمه ماشاءالله کوچکی میبدی و حمید هاشمی کهندانی، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، 1398ش.
- Bury, R. G., Introduction to “The Timaeus Epistle”, The Loeb Classical Library, Cambridge, vol. 9, Harvard University Press, 1975.
- Copleston, Frederich, A History of Philosophy, Vol. 1, New York, Image Books, 1962.
- Corpus Hermeticum
- Dillon, John, The Middle Platonism, London, Duckworth, 1977.
- Doresse, Jean, The Secret Books of the Egyptian Gnostics, London, Hellis & Carter Publication, 1960.
- Grant, Robert M., Gnosticism, A Source Book of Heretical Writings from the Early Christian Period, New York, Harper & Brothers, 1961.
- Jonas, Hans, The Gnostic Religion, The Message of the Alien God and the Beginning of Christianity, Germany, Beacon Press, 1963.
-MacGregor, Geddes, Dictionary of Religion and Philosophy, New York: Paragon house, 1989.
- Pearson, Birger, “Jewish Elements in Corpus Hermeticum”, Studies in Gnosticism and Helenistic Religions, M. J. Vermaseren & R. van den Broek (eds), New York, 1978.
- Philo, “The Sacrifices of Abel and Cain”, The Loeb Classical Library, vol. 2, F. H. Colson & G. H. Whitaker (eds), Cambridge, Harvard University Press, 1978.
- Plato, “The Republic”, The Loeb Classical Library, vol. 2, Paul Shorey (ed.), Cambridge, Harvard University Press, 1953.
- Plato, “The Timaeus Epistle”, The Loeb Classical Library, vol.9, R. G. Bury (ed.), Cambridge, Harvard University Press, 1975.
- Plotinus, Ennéads, I. A. H. Armstrong (ed. & trans.), Cambridge, Harvard University Press, 1969.
- Quispel, Gilles, “Gnosticism from its Origins to the Middle Ages”, Encyclopedia of Religion, vol. 5, Mircea Eliade (ed.), New York, Macmillan publishing, 1990.
- Ringren, Helmer, “Messianism, An Overview”, Encyclopedia of Religion, vol. 9, Mircea Eliade (ed.), New York, Macmillan, 1986,
- Rudolph, Kurt, Gnosis, New York, Harper & Row Publishing, 1933.
- Runia, David, Philo of Alexandria and the Timaeus of Plato, Leiden, Brill, 1986.
- Scott, E. F., “Gnosticism”, Encyclopedia of Religion and Ethics, vol.6, James Hastings (ed.), New York, Charles Scribner’s Sons Publishing, 1980.
- Van den Broek, R. and Vermaseren, M. J., Studies in Gnosticism and Hellenistic Religions, Leiden, Brill,1981.
- Wolfson, Harry A., Philo, Foundations of Religious Philosophy in Judaism, Christianity and Islam, vol. 2, Cambridge, Harvard University Press, 1982.
_||_