امکان، مراتب و غایت معرفت مبتنی بر ادراک زیبایی در نظام معرفتی فخرالدین عراقی

محورهای موضوعی : اسطوره

سارا منوچهری مقدم ¹ , محمدرضا ریخته گران ²

1 - دانشجوی دکتری فلسفه هنر دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
2 - دانشیار فلسفه دانشگاه تهران

تاریخ دریافت : 1398/02/25 تاریخ پذیرش : 1398/02/25 تاریخ انتشار : 1398/02/01

کلید واژه: معرفت, وحدت وجود, زیبایی, فخرالدین عراقی, حسن الهی,

چکیده مقاله :

در نظام معرفتی فخرالدین عراقی تلقی وحدت وجودی از خلقت عالم به شکل ستایش زیبایی‌های جهان اعیان به مثابه تجلیات حسن الهی ظاهر می‌شود. این مقاله با هدف تبیین معرفت‌شناختی ادراک زیبایی در اندیشۀ عراقی، با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی ابتدا به تبیین جایگاه زیبایی در نظام فکری وی می‌پردازد و سپس مراتب و غایت ادراک زیبایی را در این نظام بررسی می‌کند. از جمله یافته‌های پژوهش این است که در نظر عراقی ادراک زیبایی محسوس، امکان و زمینه و شرط لازم برای معرفت حقّ در تجلیات گوناگون آن و سلوک معرفت‌شناختی به سوی اوست. تلقی زیبایی محسوس به مثابه تجلی حسن الهی با عنایت حقّ و جذبه‌ای از سوی او آغاز می‌شود و طی مقامات سلوک و در نهایت وصال و بقا باز با عنایت و جذبه برای کامل‌ترینان محقق می‌گردد. سیر در مراتب معرفت‌شناختی که در نظر عراقی همان احوال و مقامات عشق به حقّ و رؤیت او در تجلیات گوناگون است، مساوق و همزمان با استحاله و فرا رفتن در مراتب وجودی است.

چکیده انگلیسی:

In Fakhr al-din Iraqi`s epistemological system, the pantheistic viewpoint of the creation of the universe is appeared in the form of adoration of the sensible beauties and as the Good`s manifestations. By using descriptive-analytic method, the present paper tries to make an epistemological explanation to the perception of Beauty in the thoughts of Iraqi; so it first determines the rule of Beauty and then the phases and purpose of perceiving it in his thought. The research shows that according to Iraqi, the perception of the sensible beauty leads to recognizing of the Good in His manifestations. Divine providence causes man perceives the sensible beauties as the Good`s manifestations and the cognition ofHim begins; the context is provided for the Perfect Man and the spiritual journey (suluk), the attraction by God and the union are realized. According to Iraqi, the epistemological cognitive phases of the Good`s manifestations- which are equal to the phases of loving Him- and the existential transubstantiation are simultaneous. 

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

ابراهیمی دینانی، غلامحسین. 1390. اسماء و صفات حقّ. چ4. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.

ــــــــــــــــــــــــــ . 1380. دفتر عقل و آیت عشق. ج1. تهران: طرح نو.

ابن‌عربی، محمد‌بن علی. 1388. اسرارالخلوة. تصحیح نجیب مایل هروی. چ3. تهران: مولی.

بختیاری‌نسب، سمیرا و خیرالله محمودی. 1397. «منظومه استعاره‌های مفهومی لمعات». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب. س14. ش51. صص114-83.

جامی، نورالدین عبدالرحمان. 1383. اشعةاللمعات. تحقیق هادی رستگار مقدم گوهری. قم: بوستان کتاب.

جعفری، محمد‌تقی. 1381. زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام. چ3. تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.

حکمت، نصرالله. 1384. حکمت و هنر در عرفان ابن عربی (عشق، زیبایی و حیرت). تهران: فرهنگستان هنر.

رازی، نجم‌الدین. 1386. رساله عشق و عقل. به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی. چ5. تهران: علمی و فرهنگی.

رحیمی، آزاده سادات. 1388. «تبیین مشرب عرفانی عراقی با توجه به آثار (لمعات و غزلیات)». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان.          

صابری، علی‌محمد. 1386.«حدیث عشق، عشق از دیدگاه چهار متفکر (میهمانی افلاطون، فی‌ حقیقة‌العشق سهروردی، سوانح‌العشاق غزالی، لمعات عراقی)». پایان‌نامۀ دکترای واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی.         

عراقی، ابراهیم بن بزرگمهر. 1382. رساله لمعات و رساله اصطلاحات. به کوشش جواد نوربخش. چ 2. تهران: یلدا قلم.

ــــــــــــــــــــــــــ . 1363. لمعات به انضمام سه شرح از شروح قرن هشتم هجری. مقدمه و تصحیح محمد خواجوی. تهران: مولی.

ـــــــــــــــــــــــ . بی‌تا. کلیات. به کوشش سعید نفیسی. چ4. تهران: سنایی.

غریب حسینی‌نژاد کاخ، زهرا. 1389. «بررسی تطبیقی اندیشه‌های ابن‌عربی و فخرالدین عراقی». پایان‌نامۀ دکترای دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان.

قونوی، صدرالدین. 1385. فکوک، کلید اسرار فصوص‌الحکم. مقدمه و تصحیح و ترجمه و تعلیق محمد خواجوی. چ2. تهران: مولی.   

لاهیجی، شمس‌الدین محمد. 1391. مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز. مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی. چ10. تهران: زوّار.

محسنی‌نیا، ناصر و حسین علینقی. 1394. «نمود وحدت وجود و وحدت شهود در لمعات فخرالدین عراقی». ادبیات عرفانی. س7. ش12. صص 221-195.

مددپور، محمد. 1386. حکمت انسی و زیبایی‌شناسی عرفانی هنر اسلامی. چ2. تهران: سورۀ مهر.

مطهری، مرتضی. 1361. فطرت. تهران: انجمن اسلامی دانشجویان مدرسۀ عالی ساختمان.

منصوری لاریجانی، اسماعیل. 1385. مجموعه رسائل حکمی. تهران: مهدی القرآن.

 

Reference

Holy Qurān.

Baxtiyārī-nasab, Samīrā and Xeir-ollāh Mahmūdī. (2018/1397SH). "Manzūme-ye este’āre-hā-ye mafhūmī-ye lama’āt". Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. No.51, Pp.83-114.

 Ebrāhīmī Dīnānī, Qolām Hossein. (2011/1390SH). Asmā’ va sefāt-e haq. 4^th ed. Tehrān: Sāzmān-e Čāp va Entešārāt.

--------------------------------------- . (2001/1380SH). Daftar-e aql va āyat-e ešq. Vol.1. Tehrān: Tarh-e Now.

Ebn-e Arabī, Mohammad ebn-e Alī. (2009/1388SH). Asrār al-xalvat. Ed. by Najīb Māyel Heravī. 3^rd ed. Tehrān: Mowlā.

Hekmat, Nasrollāh. (2005/1384SH). Hekmat va honar dar erfān-e ebn-e arabī (ešq, zībāyī va heirat). Tehrān: Farhangestān-e Honar.

Iraqī, Ebrāhīm ebn-e Bozorgmehr. (2003/1382SH). Resāle-ye lama’āt va resāle-ye estelāhāt. With the effort of Javād Nūrbaxš. 2^nd ed. Tehrān: Yaldā Qalam.

------------------------------- . (1984/1363SH). Lama’āt be enzemām-e se šarh az šorūh-e qarn-e haštom-e hejrī. Introduction and edition by Mohammad Xājavī. Tehrān: Mowlā.

                ------------------------------- . (n.d.). Kolliyāt. With the effort of Sa’īd Nafīsī . 4^th ed. Tehrān: Sanāyī.

Jāmī, Nūr al-dīn Abd al-Rahmān. (2004/1383SH). Aša’at al-lama’āt. Research by hādī Rastegār Moqaddam Gowharī. Qom: Būstān-e Ketāb.

Ja’farī, Mohammad Taqī. (2002/1381SH). Zibāyī va honar az dīdgāh-e eslām. 3^rd ed. Tehrān: Mo’assese-ye Tadvīn va našr-e Āsār-e Allāme Ja’farī.

Lāhījī, Šams al-dīn Mohammad. (2012/1391SH). Mafātīh al-e’jāz fī šarh-e golšan-e rāz. Introduction, Edition and Notes by Mohammad Rezā Barzegar Xāleqī and Effat Karbāsī. 10^th ed. Tehrān: Zovvār.

Madadpūr, Mohammad. (2007/1386SH). Hekmat-e onsī va zibāyī-šenāsī-ye erfānī-ye honar-e eslāmī. 2^nd ed. Tehrān: Sūre-ye Mehr.

Mansūrī Lārījānī, Esmā’īl. (2006/1385SH). Majmū’e-ye resā’el-e hekmī. Tehrān: Mahdī al-Qorān.

Mohsenīniyā, Nāser and Hossein Alīnaqī. (2015/1394SH). "Nemūd-e vahdat-e vojūd va vahdat-e šohūd dar lama’āt-e faxr al-dīn Iraqī". Adabiyāt-e Erfanī. No.12. Pp. 195-221.

Motahharī, Mortezā. (1982/1361SH). Fetrat. Tehrān: Anjoman-e Eslāmī-ye Dānešjūyān-e Madrese-ye Ālī-ye Sāxtemān.

Qarīb Hosseinīnežād Kāx, Zahrā. (2010/1389SH). "Barresī-ye tatbīqī-ye Aandīše-hā-ye Ibn Arabī va Faxr al-dīn Iraqī". Ph.D Thesis, Šahīd Bāhonar University, Kermān.

Qūnavī, Sadr al-dīn. (2006/1385SH). Fakūk, kelīd-e asrār-e fosūs al-hekam. Introduction, Edition, Translated and Notes by Mohammad Xājavī. 2^nd ed. Tehrān: Mowlā.

Rāzī, Najm al-dīn. (2007/1386SH). Resāle-ye ešq va aql. With the effort and Edition of Taqī Tafazzolī. 5^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Rahīmī, Āzāde-sādāt. (2009/1388SH). "Tabyīn-e mašrab-e erfānī-ye Iraqī bā tavajoh be āsār (lama’āt va qazaliyāt)". M.A.Thesis, Isfahan University.

Sāberī, Alī Mohammad. (2007/1386SH). "Hadīs-e ešq, ešq az dīdgāh-e čhār Motefaker". Ph.D.Thesis, Islamic Azad University, Tehrān.