بررسی رابطة نمادپردازی‌های عرفانی دو اثر ئی‌چینگ و فنگ‌شن‌ین‌آی با منطق‌الطیر عطار؛ (سیمرغ، بط، خروس، غاز و درنا)

محورهای موضوعی : اسطوره

عظیم حمزئیان ¹ , راحله میراخورلی ²

1 - دانشکده علوم انسانی سمنان- گروه ادیان و عرفان- مدیر گروه و استادیار
2 - ادیان و عرفان، عرفان اسلامی/ دانشگاه سمنان

تاریخ دریافت : 1398/09/21 تاریخ پذیرش : 1400/01/15 تاریخ انتشار : 1400/04/01

کلید واژه: سیمرغ, منطق‌الطیر, ئی‌چینگ, درنا, فنگ‌‌شن‌ین‌آی,

چکیده مقاله :

منظومه‌های رمزی و تمثیلی، که از شاهکارهای ادبی ایران زمین محسوب می‌شوند، نمونه‌هایی در سرزمین‌های دیگر، نظیر دو اثر از مشرق زمین به نام‌های ئی‌چینگ و فنگ‌شن‌ین‌آی دارند. پژوهش حاضر به شیوة تحلیلی ـ تطبیقی در نظر دارد به مقایسه‌ و مطابقت منطق‌الطیر با این دو کتاب بپردازد. در هر سه اثر از پرندگانی چون سیمرغ، بط، خروس، غاز و درنا در حوزة سیروسلوک عرفانی سخن به میان آمده است. با توجه به قدمت این دو کتاب و تحقیقات انجام شده می‌توان گفت که چینیان در حوزة مذهب و برخی صنایع، متأثر از ایران پیش از اسلام بوده‌اند، اما پس از اسلام در حوزة فرهنگی و تجاری، هنر، نمادپردازی، داستان‌های ادبی و عرفانی، سبک‌های نگارش در متون نظم و نثر شباهتهای زیادی میان آنان وجود دارد‌ و در این میان، عطار مستثنی از این امر نبوده است. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که شباهت‌هایی میان الگوها، کنش‌ها و تناسب‌های (توجه به سیروسلوک، طهارت، تهذیب باطنی، دوری از خودفریفتگی، توجه به غایت‌الغایات و تحمل مشکلات و مصائب سلوک با اشراف اندیشه ابدیّت و جاودانگی) میان پرندگان یادشده در هر دو فرهنگ و ادب عرفانی وجود دارد.

چکیده انگلیسی:

Symbolic and allegorical poems are considered as literary masterpieces of Persian language and have similar examples in other languages such as two works from China called I Ching and Feng Shen Yen I. The present study intends to compare Mantiq-ut-Tayr with these two books by employing descriptive-analytical method. In all three works, birds such as Phoenix (Simorgh), duck, rooster, goose and crane are mentioned when talking about suluk (spiritual journey). Considering the antiquity of these two books and based on the researches, it can be said that the Chinese were influenced by pre-Islamic Iran in religion and some arts. In the Islamic period, in the fields of art, symbolism, literary and mystical stories, writing styles in poetry and prose, many similarities can be found between Iranian and Chinese cultures. The results indicate that there are similarities between the patterns and actions of these birds (such as attention to suluk or spiritual journey, purity, purification of the soul, avoidance of self-deception, attention to the end of all ends, tolerance of sufferings and attention to the idea of eternity and immortality) in both Iranian and Chinese mystical traditions.

منابع و مأخذ:

ایزوتسو، توشیهیکو. 1394. صوفیسم و تائویسم. ترجمه محمدجواد گوهری. چ6. تهران: روزنه.

بیرل، آن. 1394. اساطیرچین. ترجمة عباس مخبر. چ3. تهران: مرکز.

پورداود، ابراهیم.1355. فرهنگ ایران باستان. چ3. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

پورنامداریان، تقی.1394. دیدار با سیمرغ. چ6. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

ترابی، حسن. 1376. «پیوندهای فرهنگی ـ تاریخی ایران و چین». فصلنامة چشم انداز ارتباطات فرهنگی. س1. ش5. صص21-14.

ثروتیان، بهروز. 1392. شرح راز منطق‌الطیر. چ2. تهران: امیرکبیر.

خسروی، حسین. 1387. «نگاهی به نمادپردازی عطار در منطق‌الطیر». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س4. ش12. صص79-65.

داگلاس، آلفرد. 1376. ئی‌چینگ. ترجمة سودابه فضایلی. چ7. تهران: ثالث.

دهخدا، علی‌اکبر. 1335. لغت‎نامه. ج14. چ1.تهران: دانشگاه تهران.

صالحی، کوروش.1391. «جایگاه خوارزم در جغرافیای اقتصادی جهان اسلام». پژوهش‌نامة تاریخ اجتماعی و اقتصادی. س1. ش1. صص77-63.

صرفی، محمدرضا. 1386. «نمادپرندگان‌ در مثنوی». فصلنامة پژوهش‌های ادبی. س5. ش18.صص76-53.

طائفی، شیرزاد، کوی بوبین و علیرضا پورشبانان. 1389. «چین در منشور شعرپارسی». پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهرگویا). س4. ش3 (پیاپی 15). صص160-137.

ظفرمند، جواد و نجمه دستغیب. 1395. «مطالعة تطبیقی نقوش پرنده سفالینه‌های ایران در دورة عباسی و سفال‌‌های چین». فصلنامة علمی نگره. ش38. صص118ـ106.

فردوسی، ابوالقاسم. 1379. شاهنامه. به کوشش سعید حدادیان. ج1. تهران:  قطره.

قلی‌‌زاده، خسرو. 1389.«خاستگاه سیمرغ از دیدگاه اسطوره‌شناسی تطبیقی». مجلة پژوهش‌های ادبی. ش28. صص96ـ61.

کریستی، آنتونی. 1373. اساطیرچین. ترجمة باجلان فرخی. چ1. تهران: اساطیر.

کویاجی، جهانگیرکوورجی. 1380. بنیادهای اسطوره و حماسه ایران. گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه. چ1. تهران: آگاه.

کویاجی، جی.سی.1353. آیین‌ها و افسانه‌های ایران و چین باستان. ترجمه جلیل دوستخواه. چ1. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.

نایب‌زاده، راضیه و صمد سامانیان. 1394. «اژدها در اسطوره‌ها و فرهنگ ایران و چین». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س11. ش38. صص 269ـ235.

نیشابوری، عطار 1385. منطق‌الطیر. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. چ1. تهران: انتشارات سخن.

یاحقی، محمدجعفر.1369. فرهنگ اساطیر. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی سروش.

یوسفی، محمدرضا. 1389. از سی‌مرغ تا سیمرغ. چ1. قم: زلال کوثر.

یو ـ لان، فانگ.1380. تاریخ فلسفة چین. ترجمة فرید جواهرکلام. چ1. تهران: فرزان روز.

هاندا، کوائچی. 1350. «مذاهب ایرانی در چین از خلال منابع چینی». بررسی‌های تاریخی. س6. ش3. صص40ـ27.

 

 

English sources

Eason, Cassandra. 2008. Fabulous creatures, mythical monsters and animal power symbols. Printed in the United States of America.

Tate, Peter. 2007. Flights of fancy: birds in myth. legend and superstition. Originally published in London: Random House.

Werner, E.T.C. (2005/1384SH). Myths and Legends of čina. London.

Birrell, Anne. (2015/1394SH). Asātīre Čīn (‎Chinese myths). Tr. by Abbās Moxber. 3rd ed. Tehrān: Markaz.

‎Christie, Anthony. (1994/1373SH). Asātīre Čīn (Chinese mythology). Tr. by Bājlān Farroxī. 1st ed. Tehrān: Asātīr.

Dehxodā, Alī-akbar. (1956/1335SH). Loqat-nāme. 14th Vol. 1st ed. Tehrān: University of Tehran. 

‎Douglas, Alfred. (1997/1376SH). Ī Čīng (The oracle of change: How to consult Iching). Tr. by Sūdābeh Fazāyelī. 7th ed. Tehrān: Sāles.

Feng, Youlan. (2001/1380SH). Tārīxe Falsafe-ye Čīn (A short history of chinese philosophy). Tr. by Farīd Javāher Kalām. 1st ed. Tehrān: Farzān Rūz.

Ferdowsī, Abo al-qāsem. (2000/1379SH). Šah-nāmeh. With the Effort of Sa'īd Hadādī-yān. 1st Vol. Tehrān: Qatreh.

Hāndā, Kovā'ečī. (1971/1350SH). "Mazāhebe Īrānī dar Čīn az Xelāle Manābe'e Čīnī". Historical studies. 6th Year. No. 3. Pp. 27-40.

Izutsu, Toshihiko. (2015/1394SH). Sūfīsm va Tā'o'īsm (Sufism and Taoism: a comparative study of key philosophical concepts). Tr. by Mohammad-javād Gowharī. 6th ed. Tehrān: Rowzane.

Kūyājī, Jahān-gīr Kūvarjī. (1974/1353SH). Ayīnhā va Afsānehā-ye Īrān va Čīne Bāstān (Mirrors and myths of ancient Iran and China). Tr. by Jalīl Dūst-xāh. 1st ed. Tehrān: Šerkate Sahāmī-ye Ketābhā-ye Jībī.

Kūyājī, Jahān-gīr Kūvarjī. (2001/1380SH). Bonyādhā-ye Ostūre va Hemāse-ye Īrān (Foundations of Iranian Myth and Epic). Reporting and editing by Jalīl Dūst-xāh. 1st ed. Tehrān: Āgāh.

Nāyeb-zāde, Rāzīye. Sāmānī-yān, Samad. (2015/1394SH). "Eždehā dar Ostūrehā va Farhange Īrān va Čīn" (Dragon in the myths and culture of Iran and China). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 11th Year. No. 38. Pp. 235-269.

Neyšābūrī, Attār. (2006/1385SH). Manteqo al-teyr. Ed. by Mohammad-rezā Šafī'ī Kadkanī. 1st ed. Tehrān: Soxan.

Pūr-dāvūd, Ebrāhīm. (1976/1355SH). Farhange Īrāne Bāstān. 3rd ed. Tehrān: University of Tehran.

Pūr-nāmdāri-yān, Taqī. (2015/1394SH). Dīdār bā Sīmorq. 6th ed. Tehrān: Institute of Humanities and Cultural Studies.

Qolī-zāde, Xosrow. (2010/1389SH). "Xāst-gāhe Sīmorq az Dīd-gāhe Ostūre-šenāsī-ye Tatbīqī". Journal of Literary Research. No. 28. Pp. 61-96.

Sālehī, kūroš. (2012/1391SH). "Jāy-gāhe Xārazm dar Joqrāfīyā-ye Eqtesādī-ye Jahāne Eslām". Journal of Social and Economic History. 1st Year. No. 1. Pp. 63-77.

Sarfī, Mohammad-rezā. (2007/1386SH). "Namāde Parandegān dar Masnavī". Quarterly Journal of Literary Research. 5th Year. No. 18. Pp. 53-76.

Servatīyan, Behrūz. (2013/1392SH). Šarhe Rāze Manteqo al-teyr. 2st ed. Tehrān: Amīr-kabīr.

Tā'efī, Šīrzād. (2010/1389SH). "Čīn dar Manšūre Še're Pārsī". 4th Year. No. 3. Serial Number 15. Pp. 137-160.

Torābī, Hasan. (1997/1376SH). "Peyvandhā-ye Farhangī - Tārīxī-ye Īrān va Čīn". Cultural Communication Perspectives Quarterly. 1st Year. No. 5. Pp. 14-21.

Xowsravī, Hoseyn. (2008/1387SH). "Negāhī be Namād-pardāzī-ye Attār dar Manteqo al-teyr". Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 4th Year. No. 12. Pp. 65-79.

Yāhaqī, Mohammad-ja'far. (1990/1369SH). Farhange Asātīr. Tehrān: Soroush Cultural Studies and Research Institute.

Yūsefī, Mohammad-rezā. (2010/1389SH). az Sīmorq tā Sīmorq. 1st ed. Qom: Zolāle Kowsar.

Zafar-mand, Javād and Dastqeyb, Najme. (2016/1395SH). "Motāle'ate Tatbīqī-ye Noqūše Parande Sofālīnehā-ye Īrān dar Dore-ye Abbāsī va Sofālhā-ye Čīn". Scientific Quarterly. No. 38. Pp. 106-118.