تعیین رویشگاه بالقوه گیاه دارویی آنغوزه (Ferula assafoetida) با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی و سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: منطقه چترود، کرمان)

محورهای موضوعی : توسعه سیستم های مکانی

امیر سعادت فر ¹ , ایرج توسلیان ² , سمیرا حسین جعفری ³

1 - استادیار گروه گیاهان دارویی، پژوهشکده فناوری تولیدات گیاهی، دانشگاه شهید باهنر کرمان
2 - استادیار گروه گیاهان دارویی، پژوهشکده فناوری تولیدات گیاهی، دانشگاه شهید باهنر کرمان و استادیار گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید باهنر کرمان
3 - پژوهشگر پسادکتری، دانشکده منابع طبیعی و کویرشناسی، دانشگاه یزد

تاریخ دریافت : 1397/02/25 تاریخ پذیرش : 1397/07/15 تاریخ انتشار : 1397/11/01

کلید واژه: Geographical Information System (GIS), تحلیل سلسله مراتبی, Analytical Hierarchy Process (AHP), Land suitability, Kerman, تناسب اراضی, سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS), کرمان, رویشگاه آنغوزه, Ferula assafoetida habitat,

چکیده مقاله :

استفاده بهینه اراضی نیازمند ارزیابی دقیق منابع بوم شناختی است. ازآنجایی‌که گیاهان دارویی شرایط اقلیمی و محیطی خاصی را می طلبند، لذا محققان و کارشناسان توجه ویژه ای به ارزیابی تناسب اراضی داشته و بر پایه مدل های بوم شناختی-کشاورزی، منابع محیطی را با روش های مناسب شناسایی، ارزیابی و به‌منظور اهداف خاصی قابلیت سنجی می نمایند. تحقیق حاضر به‌منظور بررسی تأثیر عوامل اقلیمی، توپوگرافی و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک بر رویشگاه گیاه دارویی آنغوزه در منطقه چترود استان کرمان و پهنه بندی نواحی مناسب و مستعد توسعه این گیاه با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) انجام شد. بدین منظور ابتدا نیازهای بوم شناختی گیاه آنغوزه با استفاده از منابع علمی تعیین و درجه بندی گردید. سپس با نمونه برداری خاک از سطح منطقه در 14 نقطه، نقشه های موضوعی موردنیاز تهیه و طبقه بندی شد. پارامترهای بررسی‌شده شامل بارش، دما، ارتفاع، شن، سیلت، رس، آهک، اسیدیته، هدایت الکتریکی، پتاسیم، رطوبت اشباع، فسفر، ماده آلی، و نیتروژن می باشند. درنهایت با تلفیق و هم پوشانی نقشه های وزن دهی شده در محیط GIS، پهنه بندی رویشگاه گیاه آنغوزه استخراج گردید. نتایج نشان داد که گیاه آنغوزه در چهار پهنه (خیلی مناسب، مناسب، متوسط و ضعیف) ازنظر تناسب اراضی قرار گرفت. حدود 4826 هکتار (16.9درصد) از منطقه چترود دارای تناسب بالایی جهت رویش گیاه آنغوزه می باشند که داشتن هدایت الکتریکی و اسیدیته پایین، ماده آلی بالا و ارتفاع 1900 تا 2500 متر از ویژگی‌‌های این منطقه است. حدوداً 6819.6هکتار (23.8 درصد) از مساحت اراضی منطقه به دلیل کمبود بارش، ارتفاع بالا و کمبود مواد آلی جهت رویش آنغوزه نامناسب ارزیابی شد.

چکیده انگلیسی:

Sustainable land use pattern relies on a precise assessment of ecological resources. Medicinal plants demand special environmental conditions, therefore, researchers and experts have special attention to land suitability evaluation and appropriately discover and assess ecological resources and finally, make feasibility studies for specific aims applying agricultural and ecological models. The present study aimed to identify effective climatological, topographic, and physical-chemical properties of soil on the habitat of the Ferula assafoetida medicinal herb, and zoning of suitable areas for cropping of these crops by means of Geographical Information System (GIS) in the Chatrod region of Kerman province. In the first step, the ecological requirements of Ferula assafoetida identified for determining scientific resources and thus, classified to provide thematic maps. Thematic maps also prepared and categorized by sampling the soil from the surface area at 14 points. The examined parameters included precipitation, temperature, altitude, sand, silt, clay, lime, pH, electrical conductivity, potassium, saturation, phosphorus, organic matter, and nitrogen. Finally, by integrating and matching the weighted maps in GIS software, the zoning of the habitat of the Ferula assafoetida extracted. The results of the zoning showed that Ferula assafoetida was in four zones (very suitable, suitable, moderate and poor) in terms of land suitability. Approximately 4826 hectares (16.9%) of the Chatrod region had highly suitable for growing the Ferula assafoetida herb. It is because of the specific characteristics of this area, such as low electrical conductivity, low acidity, high organic matter, and the height of 1900 to 2500 meters was. However, approximately 6819.6 hectares (23.8%) of the area of land evaluated as unsuitable zones because of low rainfall, high altitude and organic matter to grow of Ferula assafoetida.

منابع و مأخذ:

آبیار، س.، ب. فاخری و ن. مهدی نژاد. 1395. مطالعه اکومورفولوژیکی و فیزیولوژیکی گیاه دارویی آنغوزه (Ferula assa-foetida) در رویشگاه­های جنوب غربی کشور. نشریه فیزیولوژی محیطی گیاهی، 11(44): 55-65.

امیدبیگی، ر. و م. ر. پیرمرادی. 1385. بررسی تأثیرات قطر ریشه و دفعات تیغ‌زنی بر میزان شیره دهی گیاه دارویی-مرتعی آنغوزه. مجله منابع طبیعی ایران، 59(1): 261-269.

بیابانی، ع.، س. آهن‌ساز، ب. کامکار و ا. رومانی. 1396. ارزیابی تناسب اراضی حوزه گرگان رود (استان گلستان) جهت کشت گندم با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS). مجله یافته های تحقیقاتی در بهبود تولیدات گیاهان زراعی، 3(1): 1-19.

بیدادی، م. ج. 1391. ارزیابی تناسب اراضی جهت اجرای تناوب گندم- سویا در حوزه قره‌سو با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و سنجش‌ازدور. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان. 112 صفحه.

پاکزاد، م. و ع. ر. اسلامی. 1396. مکان یابی اراضی مستعد جهت توسعه کاشت گونۀ کهور ایرانی با استفاده از GIS (مطالعه موردی: حوزه آبخیز رحمت­آباد استان کرمان). مجله سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 8(2): 48-61.

پیرمرادی، م. ر. 1390. ارزیابی خصوصیات مورفولوژیکی، فیزیولوژیکی، فیتوشیمیایی و ژنتیکی گیاه دارویی آنغوزه (Ferula assa-foetida) در استان کرمان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس. 168 صفحه.

صادقی نیا، م.، م. تازه، ز. جعفری و ک. کیانی. 1395. تعیین رویشگاه بالقوه گاوزبان خارک دار (Anchusa strigosa) با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی و سیستم اطلاعات جغرافیایی در شهرستان دزفول. مجله سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 7(4): 18-30.

فرامرزی، ا. دادگر، م. و ک. شیرمحمدی. 1388. تهیه نقشه ارزیابی کیفیت اراضی برای کشت گیاه دارویی لوبیا (Phaseolus vulgaris) در منطقه دماوند. فصلنامه شناخت و کاربرد گیاهان دارویی، 2(1): 37-42.

قدسی پور، ح. 1395. فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، انتشارت دانشگاه صنعتی امیرکبیر، چاپ یازدهم، 222 صفحه.

کاظمی پشت مساری، ح.، ز. طهماسبی سروستانی، ب. کامکار، ش. شتایی و س. صادقی. 1392. پهنه بندی زراعی- بوم شناختی اراضی کشاورزی استان گلستان جهت کشت گلزا با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) و فرایند تجزیه‌وتحلیل سلسله مراتبی (AHP). مجله تولید گیاهان زراعی، 5(1): 123-139.

کاظمی پشت مساری، ح.، ز. طهماسبی سروستانی، ب. کامکار، ش. شتایی و س. صادقی. 1392. ارزیابی روش های زمین‌آمار جهت تخمین و پهنه‌بندی عناصر غذایی پرمصرف اولیه در برخی اراضی کشاورزی استان گلستان. نشریه دانش آب و خاک، 22(1): 201-219.

کامیابی، ح.، ن. جلالی کمالی و ح. کامیابی. 1392. اثر عملیات آبخیزداری بر خصوصیات هیدرولوژیکی حوزه (مطالعه موردی: حوزه پاسیب چترود). مجموعه مقالات ششمین همایش ملی آبخیزداری و مدیریت منابع آب و خاک. 12 بهمن‌ماه. انجمن مهندسی آبیاری و آب ایران. کرمان. 7 صفحه.

کمالی، غ.، ع. صدقیانی پور، ع. و ع. صداقت کردار. 1387. بررسی پتانسیل اقلیمی کشت گندم دیم در استان آذربایجان شرقی، مجله آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، 22: 467-483.

کمالی، غ.، ع. پ. ملائی و م. ب. بهیار. 1389. تهیه اطلس گندمیان استان زنجان با استفاده از داده‌های اقلیمی و GIS. نشریه آب و خاک، 24: 894-907.

Bhagat R, Singh S, Sood C, Rana R, Kalia V, Pradhan S, Immerzeel W, Shrestha B. 2009. Land suitability analysis for cereal production in Himachal Pradesh (India) using Geographical Information System. Journal of the Indian Society of Remote Sensing, 37(2): 233-245.

Bhan S, Saha S, Pande L, Prasad J. 1997. Use of remote sensing and GIS technology in sustainable agricultural management and development. India Institıte of Remote Sensing, India. 248001.

 FAO. 1976. A framework for land evaluation. Soils Bull, No. 32. FAO, Rome, Italy. 145 pp.

FAO. 2002. Global agro-ecological assessment foragriculture in the 21st century. Land and water digital media series, 21. FAO, Rome. 71 pp.

Fatehi M, Farifteh F, Fatehi-Hassanabad Z. 2004. Antispasmodic and hypotensive effects of Ferula asafoetida gum extract. Journal of Ethnopharmacology, 91(3): 321-324.

Foote KE, Lynch M. 1996. Geographic information systems as an integratingtechnology: context,concepts and definition. Austin, University of Texas. 342 pp.

Grassano N, Tedone L, Verdini L, De Mastro G. 2011. Evaluation of rapeseed cultivation suitability in Apulia with GIS-multicriteria analysis. Italian Journal of Agronomy, 6(2): 101-105.

Kamkar B, Dorri MA, da Silva JAT. 2014. Assessment of land suitability and the possibility and performance of a canola (Brassica napus L.)–soybean (Glycine max L.) rotation in four basins of Golestan province, Iran. The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Science, 17(1): 95-104.

 Malczewski J. 2006. GIS-based multicriteria decision analysis: a survey of the literature. International Journal of Geographical Information Science, 20(7): 703-726.

Raghavan S. 2007. Handbook of spices, seasonings, and flavorings. 3nd ed. CRC press. USA, 69-70.

 Saaty TL. 1980. The analytical hierarchy process, planning, priority. Resource Allocation RWS Publications, USA. 320 pp.

Saaty RW. 1987. The analytic hierarchy process-what it is and how it is used. Mathematical Modelling, 9(3): 161-176.