بررسی تطبیقی مؤلفه‌های هستی شناسی در شعر حلاج و عطار
محورهای موضوعی : شعرمهرانگیس گشتاسبی 1 , لیلا جمشیدی 2
1 - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور
2 - استادیار دانشگاه پیام نور
کلید واژه:
چکیده مقاله :
بحث اصلی عرفان اسلامی، بحث درباره هستی و هستی‌شناسی است که در طول قرن‌ها نسل به نسل ادامه یافته است، هستی شناسی یک اصطلاح امروزی است و با این عنوان در ادب عرفانی مطرح نبوده و اغلب با عنوان معرفت شناسی، انسان شناسی و شناخت جهان توأمان شده است، عرفا با نگاهی متفاوت از فلاسفه به هستی شناسی نگریسته‌اند و در تبیین مباحث آن طبق طریقت عرفانی سخن گفته اند و آفرینش جهان را با نظریه تجلی و وحدت وجود حل کرده و به انسان نگاهی فراتر از جسمیت مادی داشته و معتقدند، انسان با فنا در همین دنیا می تواند به بقای معبود برسد. در این پژوهش اشعار حسین بن منصور حلاج و عطار نیشابوری دو تن از سرآمدان شعر عرفانی در ادب عربی و فارسی، به لحاظ نمودهای هستی شناسانه دو شاعر، با رویکرد تحلیلی- تطبیقی بررسی شده است، هستی شناسی موضوع اصلی عرفان دو شاعر است که در محورهای، خدا، جهان و انسان قابل تقسیم است.
The main discussion of Islamic mysticism is the discussion of existence and ontology, which has been continued from generation to generation for centuries. Ontology is a modern term and with this title, it has not been mentioned in mystical literature and it has often been combined with the titles of epistemology, anthropology and cognition of the world. Mystics have looked at ontology with a different view from philosophers and have spoken in explaining its issues according to the mystical method and have solved the creation of the world with the theory of manifestation and unity of existence and have looked at man beyond the material body and believe that man can attain the survival of God by death in this world. In this study, the poems of Hossein Ibn Mansour Hallaj and Attar Neyshabouri, two mystical poets in Arabic and Persian literature, have been studied in terms of ontological manifestations of the two poets, with an analytical-comparative approach. Ontology is the main subject of mysticism of two poets, which can be divided in axes of God, the world and man.
کتابنامه
قرآن کریم.
ابن عربی، محمد بن علی. 1388ش، الفتوحات المکیة، تهران: انتشارات مولی.
ابن عربی، محمد بن علی. 1389ش، فصوص الحکم، ترجمه و توضیح محمد علی موحد و صمد موحد، تهران: کارنامه.
تدین، عطاء الله. 1378ش، حلاج و راز أنا الحق، چاپ هفتم، تهران: انتشارات تهران.
چیتیک، ویلیام. 1394ش، علم جهان، علم جان(ربط جهان‌شناسی اسلامی در دنیای جدید)، ترجمه سید امیرحسین اصغری، تهران: اطلاعات.
حجازی، بهجت السادات. 1387ش، انسان کامل در نگاه عطار، مشهد: ایوار.
حلاج، حسین بن منصور. 1378ش، مجموعه آثار، تحقیق و ترجمه قاسم میرآخوری، تهران: نشر یادآوران.
حلاج، حسین بن منصور. بی‌تا، دیوان الأشعار، جمع المستشرق الفرنسی لویس ماسینیون، بی‌جا: بی‌نا.
خلیفه، عبدالحکیم. 1375ش، عرفانمولوی، ترجمه: احمد محمدی، تهران: علمی و فرهنگی.
راستگو، محمد. 1383ش، عرفان در غزل فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.
ریتر، هلموت. 1379ش، دریایجان، ترجمه عباس زریاب خویی و مهرآفاق بایبردی، 2ج، تهران: هدی.
زرین کوب، عبدالحسین. 1364ش، ارزش میراث صوفیه، تهران: امیرکبیر.
زرین کوب، عبدالحسین. 1378ش، صدای بال سیمرغ، تهران: سخن.
ضیاء نور، فضل الله. 1369ش، وحدت وجود، تهران: انتشارات زوار.
عبد الباقی سرور، طه. 1373ش، حلاج شهید تصوف اسلامی، ترجمه حسین درایه، تهران: نشر اساطیر.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد بن ابراهیم. 1385ش، منطق الطیر، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد بن ابراهیم. 1387ش، الهی‌نامه، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد بن ابراهیم. 1388ش، اسرار نامه، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد بن ابراهیم. 1390ش، دیوان عطار، به تصحیح سعید نفیسی، تهران: فرهنگسرای میردشتی.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد بن ابراهیم. الف1386ش، مختارنامه، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد بن ابراهیم. ب1386ش، مصیبت‌نامه، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
غنی، قاسم. 1386ش، تاریخ تصوف در اسلام، تهران: زوّار.
فاضلی، قادر. 1374ش، اندیشه عطار، تحلیل افق اندیشه شیخ فریدالدین عطار نیشابوری، تهران: طلایه.
فروزانفر، بدیعالزمان. 1389ش، شیخ فریدالدین عطار نیشابوری، شرح احوال و آثار او، تهران: معین.
ماسینیون، لویی و پل کراوس. 1368ش، اخبار حلاج، ترجمه حمید طبیبیان، چاپ دوم، تهران: انتشارات اطلاعات.
مجلسی، علامه محمد بن محمدتقی. 1363ش، بحار الأنوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار، ترجمه موسوی همدانی، تهران: کتابفروشی ولیعصر.
مجلسی، محمد باقر. 1403ق، بحار الأنوار، ج 84، بیروت: دار احیاء التراث.
مولوی، جلال الدین رومی. 1378ش، فیه ما فیه، مقدمه و تصحیح حسین حیدر خانی، چاپ دوم، تهران: انتشارات سنایی.
نصر، سید حسین. 1382ش، آموزه‌های صوفیان از دیروز تا امروز، ترجمه حسین حیدری و محمد هادی امینی، تهران: نشر قصیده سرا.
نصر، سید حسین. 1394ش، سر حکیم مسلمان، ترجمه احمد آرام، تهران: نشر امیرکبیر.
هجویری، علی بن عثمان. 1371ش، کشف المحجوب، تصحیح والنیتن ژوکوفسکی، چاپ دوم، تهران: انتشارات طهوری.
یثربی، سیدیحیی. 1389ش، عرفان عملی، قم: بوستان کتاب.
مقالات
حیدری، حسن و بتول فلاح برزکی. 1393ش، «الاهیات تنزیهی در عاشقانه‌های عطار»، مطالعات عرفانی(مجله علمی پژوهشی)، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی دانشگاه کاشان، ش20.
خان‌محمدی، محمدحسین. 1394ش، «وجودشناسی در اندیشه عرفانی عطار»، فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی، سال هفتم، ش 24،صص 115-91.
قاسمی، شهین. 1394ش، «انسان آرمانی در اندیشه عطار نیشابوری با رویکرد به عرفان اسلامی»،فصلنامه تخصصی عرفان اسلامی دانشگاه آزاد زنجان، دوره 11، شماره 44، شماره پیاپی 44.
_||_Bibliography
The Holy Quran.
Ibn Arabi, Mohammad ibn Ali 2009, Al-Fotuhat Al-Makkiya, Tehran: Molly Publications.
Ibn Arabi, Mohammad ibn Ali 2010, Fosus al-Hakam, translated and explained by Mohammad Ali Movahed and Samad Movahed, Tehran: Karnameh.
Tadayon, Attaullah 1999, Hallaj and Raz Anna Al-Haq, seventh edition, Tehran: Tehran Publications. Chitick, William. 2015, Alam Jahan, Alam Jan (The Relationship of Islamic Geology in the New World), translated by Seyyed Amir Hossein Asghari, Tehran: Ettelaat.
Hejazi, Behjat Al-Sadat. 2008, The Perfect Man in the View of Attar, Mashhad: Ivar.
Hallaj, Hussein bin Mansour 1999, Collection of works, research and translation of Ghasem Mirakhori, Tehran: Yadavaran Publishing.
Hallaj, Hussein bin Mansour , no date, Diwan al-Ash'ar, Jame Al-Mashreq Al-Faracni by Louis Massignon, Bija: Bina.
Khalifa, Abdul Hakim 1996, Erfan Molavi, translation: Ahmad Mohammadi, Tehran: scientific and cultural.
Rastgu, Mohammad. 2004, Mysticism in Persian Ghazal, Tehran: Scientific and Cultural.
Ritter, Helmut. 2000, Darya Jan, translated by Abbas Zaryab Khoei and Mehr Afagh Baybardi, 2 vols., Tehran: Hoda.
Zarrinkoob, Abdul Hussein 1985, The Value of Sofia Heritage, Tehran: Amirkabir.
Zarrinkoob, Abdul Hussein 1999, The Voice of Simorgh Wing, Tehran: Sokhan.
Zia Noor, Fazlullah. 1990, Unity of Existence, Tehran: Zavar Publications.
Abdul Baqi Sarwar, Taha. 1994, Hallaj, Martyr of Islamic Sufism, translated by Hossein Darayeh, Tehran: Asatir Publishing.
Attar Neyshabouri, Farid al-Din Muhammad ibn Ibrahim. 2006, Mantiq al-Tair, introduction and correction and comments by Mohammad Reza Shafiei Kadkani, Tehran: Sokhan.
Attar Neyshabouri, Farid al-Din Muhammad ibn Ibrahim. 2008, Elahinameh, Introduction, Correction and Comments by Mohammad Reza Shafiei Kadkani, Tehran: Sokhan
Attar Neyshabouri, Farid al-Din Muhammad ibn Ibrahim. 2009, Asrarnameh, Introduction, Correction and Comments by Mohammad Reza Shafiei Kadkani, Tehran: Sokhan.
Attar Neyshabouri, Farid al-Din Muhammad ibn Ibrahim. 2011, Attar Divan, edited by Saeed Nafisi, Tehran: Mirdashti Cultural Center.
Attar Neyshabouri, Farid al-Din Muhammad ibn Ibrahim. A. 2007, Mokhtarnameh, Introduction, correction and comments by Mohammad Reza Shafiei Kadkani, Tehran: Sokhan.
Attar Neyshabouri, Farid al-Din Muhammad ibn Ibrahim. B 2007, Mosibatnameh, Introduction and Correction and Comments by Mohammad Reza Shafiei Kadkani, Tehran: Sokhan.
Ghani, Qasim 2007, History of Sufism in Islam, Tehran: Zavar.
Fazeli, Qadir. 1995, Attar's Thought, Analysis of Sheikh Farid al-Din Attar Neyshabouri's Thought Horizon, Tehran: Talaieh.
Forouzanfar, Badi'alzaman. 2010, Sheikh Farid al-Din Attar Neyshabouri, biography and his works, Tehran: Moein.
Massignon, Louis and Paul Krauss. 1989, Hallaj News, translated by Hamid Tabibian, second edition, Tehran: Ettelaat Publications.
Majlesi, Allama Muhammad bin Muhammad Taqi 1984, Bahar Al-Anwar Al-Jame'a Ludrr Akhbar Al-Imam Al-Athar, translated by Mousavi Hamedani, Tehran: Valiasr Bookstore.
Majlesi, Mohammad Baqir 1403 AH, Bahar Al-Anvar, vol. 84, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath.
Movlavi, Jalaluddin Rumi 1999, Fih Ma Fih, Introduction and Correction by Hossein Heidar Khani, Second Edition, Tehran: Sanai Publications.
Nasr, Sayed Hussain 2003, Sufi Teachings from Yesterday to Today, Translated by Hossein Heidari and Mohammad Hadi Amini, Tehran: Ghasideh Sora Publishing.
Nasr, Sayed Hussain 2015, Secret of Hakim Muslim, translated by Ahmad Aram, Tehran: Amirkabir Publishing.
Hojviri, Ali ibn Uthman. 1992, Kashf al-Mahjoub, edited by Valentin Zhukovsky, second edition, Tehran: Tahoori Publications.
Yathribi, Seyed Yahya. 2010, Practical Mysticism, Qom: Bustan Ketab.
Articles
Heydari, Hassan and Batool Fallah Barzaki. 2014, "Purifying Theology in Attar's Romance", Mystical Studies (Scientific Research Journal), Faculty of Literature and Foreign Languages, Kashan University, No 30.
Khan Mohammadi, Mohammad Hussein 2015, "Ontology in Attar's mystical thought", Quarterly Journal of Persian Language and Literature, Year 7, Vol. 24, pp. 115-91.
Qasemi, Shahin 2015, "Ideal Man in Attar Neyshabouri's Thought with an Approach to Islamic Mysticism", Zanjan Azad University Islamic Mysticism Quarterly, Volume 11, Number 44, Serial Number 44.
Malmir, Teimur. 2007, "Contradictory explanation of unity and plurality in the works of Attar Neyshabouri", Journal of the Faculty of Literature and Humanities, Tabriz, Vol. 50 (consecutive 201), pp. 97-118.