معرّفی نسخة خطّی شرح گلشن راز بابا نعمت‌الله نخجوانی و بررسی ویژگی‌های سبکی آن

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

علی دهقان ¹

1 - دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز- ایران.

تاریخ دریافت : 1395/03/29 تاریخ پذیرش : 1398/03/11 تاریخ انتشار : 1398/06/01

کلید واژه: سبک‌شناسی, کلید واژه‌ها: نعمت‌الله نخجوانی, شرح گلشن راز, نسخه خطّی,

چکیده مقاله :

چکیده مثنوی گلشن راز شیخ محمود شبستری در حجم کمتر، گنجینه ای از حکمت صوفیانه است و به سبب ایجاز و اشتمال بر مباحث عمیق عرفانی، از زمان سرایش مورد توجّه اهل فن و عارفان قرار گرفت. تاکنون نزدیک پنجاه شرح و ترجمه و نظیره بر آن نوشته شده است. یکی از شرح های مهمّ گلشن راز، شرح نعمت الله نخجوانی معروف به علوان آق شهری می باشد. این شرح به دلیل احاطۀ شارح به مضامین و نکات عرفانی و توضیح غموض افکار شیخ محمود شبستری، اهمّیّت زیادی دارد. از شرح مذکور دو نسخه خطّی پیدا شده است. ویژگی های خطّی و سبکی این نسخه‌ها در مطالعات نسخه شناسی و سبک شناسی نقش مهمّی می تواند داشته باشد. هدف از این مقاله، معرّفی شرح نعمت الله نخجوانی بر گلشن راز شبستری و بررسی سبکی ویژگی های آن است. شارح با بهره گیری از نثری ساده و روان، ارجاع مکرر به آیات و احادیث در تأیید تفاسیر خود، توضیح اصطلاحات عرفانی، به کارگیری واژه ها و ترکیبات خاص، شرح متفاوتی به یادگار گذاشته است.

چکیده انگلیسی:

Abstract         The Mathnavi of Golshan Raz from Sheykh Mahmud Shabestary, in its smaller volume, is a treasure of Sufi wisdom and had attracted the attention of scholars and mystics since its composition. So far, up to 50 commentaries and translations have bee written about it. One of the most important descriptions of Golshan Raz is of Ne'matollah Nakhjavani known as Alevi Agh Shahri. This description is of great importance because of his enormous encirclement to the mystical themes and explanations of Sheikh Mahmud Shabestari thoughts. Two scripts have been found out from the description; the linear and stylistic features of these versions can play an important role in historiography and stylistics studies. The purpose of this article is to introduce the description of Ne'matollah Nakhjavani on Golshan Raz and its lightness in its characteristics. The author, with the use of simple and sensual passion, repeatedly refers to versed and hadiths ( traditions ) in confirming their interpretations, explaining mystical terms, using particular words and combinations.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

1- قرآن کریم، (1366)، ترجمۀ مهدی الهی قمشه­ای، تهران، چاپخانۀ سپهر.

2- ادنه وی، احمد بن محمّد، (1417)، طبقات المفسّرین، تحقیق سلیمان بن صالح، مدینه، مکتبه العلوم و الحکم.

3- بغـدادی، اسـماعیل پاشـا، (1951-1955م)، هدیّة العارفین، اسماء المؤلّفین و آثار المصنّفین، به اهتمام قاسم محمّد الرّجب. بغداد، مکتبة الحنفی.  

 4- بیگدلی، لطفعلی بیگ بن آقاخان، (1337)، آتشکده، تصحیح حسن سادات ناصری، تهران، امیرکبیر.

5- تربیت، علی، (1378)، دانشمندان آذربایجان، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

6- جامی، عبدالرّحمن، (1386)، نفحات­الانس، تصحیح تعلیقات محمود عابدی، تهران، انتشارات سخن.

7- حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، (1413ق)، کشف الظّنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت: دارالکتب علمیّه. 

8- خسروشاهی، رضا، (1350)، شعر و ادب فارسی در آسیای صغیر تا سدۀ دهم هجری، تهران، انتشارات دانشسرای عالی.

9- درایتی، مصطفی، (1389)، فهرست­وارۀ دست‌نوشته­های ایران، تهران، کتابخانـة مجلـس شورای اسلامی. 

10- ریاحی، محمّدامین، (1369)، زبان و ادب فارسی در قلمرو عثمانی، تهران، پاژنگ.  

11- زرّین کوب، عبدالحسین، (1389)، ارزش میراث صوفیّه، تهران، انتشارات امیرکبیر.

12- الزرکلی، خیرالدّین، (2002م)، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین.

13- سرکیس، یوسف الیان، (1410ق)، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، قم، مکتبه آیت الله العظمی المرعشی النجفی.

14- شبستری، محمود، (1388)، گلشن راز، به کوشش شهربانو بهجت، تهران، انتشارات اهور.

15- __________، (1382)، گلشن راز، به اهتمام کاظم دزفولیان، تهران، طلایه.

16- شفاعی، زهرا، (1391)، نخجوانی و تفسیرالفواتح، تهران، انتشارات خانه کتاب.

17- طاشکوپری­زاده، عصام الدّین محمّد، (1389)، الشقایق­النعمانیّه فی علما و الدولة العثمانیّه، تصحیح و تحقیق سیّد محمّد طباطبایی بهبهانی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. 

18- طاهری عراقی، احمد، (1382)، یادگار طاهر(مجموعه مقالات دکتر احمد طاهری عراقی)، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

19- کحّاله، عمر رضا، (بی­تا)، معجم المؤمنین تراجم مصنّفی الکتب العربیّه، بیروت، دارالحیاء التراث العربی.

20-گلچین معانی، احمد، (1344)، شروح گلشن راز، نشریّة نسخه­های خطّی کتابخانة مرکزی و اسناد دانشگاه تهران، دفتر چهارم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

21- منزوی، احمد، (1351)، فهرست نسخه­های خطّی فارسی، تهران، مؤسّسۀ فرهنگی منطقه‌ای، چاپ اوّل.

22- نخجوانی نقشبندی، نعمت الله، (1395)، تفسیر فواتح الهیه، جلد اوّل، ترجمة مسعود انصاری، تهران، مولی.

23- واردی، زرّین­تاج، (1384)، مضامین رایج در شعر برخی از شاعران قرن نهم، مجلّة علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورة 22، شماره پیاپی 42، صص91-110.