معرّفی نسخۀ خطّی معارج‌الخیال
محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن
مریم خزائیلی
1
(دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.)
عطا محمد رادمنش
2
(گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.)
کلید واژه: مضامین, آیات قرآن, رباعیّات, کلید واژه‌ها: معارج‌الخیال, میرزا محمّدصالح رضوی,
چکیده مقاله :
چکیده نسخۀ خطّی معارج‌الخیال، تذکره‎ای منحصر به فرد است، مربوط به روزگار صفویّه. گنجینه‎ای ارزشمند از سخنان پربار و لطیف شعرایی که عواطف و اعتقادات درونی خود را با بیانی بدیع و زیبا به رشتۀ تحریر درآورده‎اند. قالب اشعار این جُنگِ دست‎نویس، رباعی است که البتّه تعداد اندکی از آن وزن رباعی نداشته و جزء قالب رباعی به حساب نمی‎آیند. جامعِ این جنگ نفیس، میرزا محمّدصالح رضوی از رجال دوران صفوی و نوۀ شاه عبّاس اوّل است. وی در این مجموعه، رباعیّات 367 شاعر معاصر و قبل از خود را گردآوری کرده و کلّ رباعیّات را به ترتیب حروف تهجّی بر اساس تخلّص شعرا نگاشته است. مضامین گوناگونی در این نسخه مشهود است که اکثر آن‌ها مضامین قرآنی است و نشان می‎دهد شاعران برای نمایان کردن مفاهیم مذهبی و اخلاقی مورد نظر خود از قرآن بهره‎ها گرفته‎اند. این اثر شامل موضوعاتی است از قبیل: پروردگار و الطاف بی‎کرانش نسبت به بندگان و نیز سفارش به دوری انسان از دنیاپرستی، طمع، غرور، هوای نفس، گذر عمر، توجّه به مرگ، ستایش بی‎چون و چرای حق‎تعالی و... . در این نسخۀ خطّی گاهی نیز الفاظ و ترکیبات قرآنی در پایان رباعی و یا در لابه لای مصراع‎ها برای تأکید، تفهیم و یا تکمیل آن مضمون، عیناً استفاده شده است.
Abstract The Maarejol Khiyal Manuscript is a unique biography related to the Safavid era. It is a fine treasure of rich and subtle words of poets who have written their emotions and inner beliefs by exquisite and beautiful expression This collection seems to be in quatrain form but a few of them do not have quatrain weight. The collector of this fine work is Mirza Mohammad Saleh Razavi who ranked among the noble men of the safavid age. He was also the grand son of Shah Abbas I. He collected quatrains of 367 contemporary poets before himself and all of the were arranged in alphabetic order by their pseudonyms .A variety of themes which is seen in this version are mostly in Qur'anic matters and indicate that poets have taken advantage of the Qur'an to reveal their religious and moral concepts. This work has some issues such as : God and His unlimited kindness to His servants, also advising man to avoid pride, worldliness, desire, greed and pass of age, attention to the death, praise of God . In this manuscript, sometimes, the Qur'anic concepts and compounds are used exactly at the end of quatrains or between hemistiches to emphasize, understand or complete that content
فهرست منابع و مآخذ
1- قرآن کریم، ترجمۀ محمّدمهدی فولادوند.
2- اصفهانی، کمالالدّین اسماعیل، (1376)، دیوان ، به کوشش سیّداحمد بهشتی شیرازی، روزنه، چاپ اوّل.
3- اعتماد السّلطنه، محمّدحسن، (1362)، مطلع‌الشّمس، به اهتمام تیمور برهان لیمودهی، فرهنگ سرا.
4- آق‌ملک (امیر شاهی) سبزورای، امیر، (1348)، دیوان، تصحیح سعید حمیدیان، تهران، ابن‌سینا.
5- ترکمان، اسکندربیگ، (1382)، تاریخ عالم آرای عبّاسی، زیر نظر ایرج افشار، تهران، امیرکبیر.
6- خیّام، عمر، (1354)، رباعیّات خیّام، تصحیح محمّدعلی فروغی، تهران، امیرکبیر.
7- خیّام‌پور، عبدالرّسول، (1340)، فرهنگ سخنوران، جلد 2، تبریز.
8- درایتی، مصطفی، (1389)، فهرست‌وارۀ دستنوشتههای ایران (دنا)، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
9- ________ ، (1390)، فهرستگان نسخههای خطّی ایران (فنخا)، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
10- دهخدا، علی اکبر، (1377)، لغت‌نامه، 16 جلد، تهران، دانشگاه تهران.
11- رضوی، میرزا محمّدصالح، (11 هـ.ق)، نسخۀ خطّی معارج‌الخیال، به شمارۀ 10673، قم، کتابخانۀ آیتالله مرعشی نجفی.
12- ــــــــــــــــــــــــ ، (11 هـ.ق)، نسخۀ خطّی جواهرالخیال، به شمارۀ 10673، قم، کتابخانۀ آیتالله مرعشی نجفی.
13- ـــــــــــــــــــــــــ ، (11 هـ.ق)، نسخۀ خطّی لطایفالخیال، به شمارۀ 8217، تهران، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
14- شاملو، ولی‌قلی بن داودقلی، (1371)، قصص‌الخاقانی، تصحیح حسن سادات ناصری، جلد 1، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
15- الطهرانی، العلّامه الشّیخ آقا بزرگ، (1975)، الذَّریعَهُ اِلی تَصانیفِ الشّیعَه، جلد8، بیروت، دارالاضواء.
16- فاضل بسطامی، نوروزعلی بن محمّدباقر، (1391)، فردوس‌التواریخ (تاریخ ارض اقدس رضوی)، تحقیق علیرضا اکرمی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
17- فروزانفر، بدیعالزّمان، (1387)، مولانا جلالالدّین محمّد (مولوی)، تهران، معین، چاپ سوم.
18- فلسفی، نصرالله، (1364)، زندگانی شاه عبّاس اوّل، جلد 2، علمی.
19- گلچین معانی، احمد، (1368)، تذکرۀ پیمانه، مشهد، کتابخانۀ سنایی.
20- مدرّس تبریزی، محمّدعلی، (1326)، رَیحانَهُ‌الاَدَب فِی تَراجِمِ المَعروفینَ بِالکُنیَهِ اَوِ اللَّقَب یا کنی وَ اَلقاب، 9 جلد، تهران، خیّام.
21- مَرَقی کاشانی، افضل‌الدّین، (1363)، رباعیّات بابا افضل کاشانی، به تصحیح سعید نفیسی، تهران، فارابی، چاپ دوم.
22- مصاحب، غلامحسین، (1381)، دایره‌المعارف فارسی، تهران، امیرکبیر، چاپ سوم.
23- معین، محمّد، (1381)، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر، چاپ نوزدهم.
24- منصور، جهانگیر، (1384)، رباعیّات ابوسعید ابوالخیر، خیّام و باباطاهر، نشر ناهید، چاپ سوم.
25- مولانا، جلالالدّینمحمّد، (1366)، دیوان شمس، به کوشش بدیع الزّمان فروزانفر، تهران، نشر سپهر، چاپ یازدهم.
26- واله داغستانی، علی‌قلی، (1384)، تذکرۀ ریاض‌الشّعراء، تصحیح و تحقیق محسن ناجی نصرآبادی، تهران، اساطیر.
27- هدایت، رضاقلی خان، (1382)، مجمع‌الفصحاء، به کوشش مظاهر مصفّا، تهران، امیرکبیر.
28- همایی، جلالالدّین، (1373)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران، هما.
29- یاحقّی، محمّدجعفر، محمّدمهدی ناصح، (1392)، راهنمای نگارش و ویرایش، مشهد، آستان قدس رضوی.
_||_