بررسی نشانه‌شناسی مناسک گذر در داستان گل و نوروز خواجوی کرمانی

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

علی هاشم زاده ¹ , حمیدرضا فرضی ² , علی دهقان ³

1 - دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز ، ایران.
2 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز- ایران.

تاریخ دریافت : 1397/12/08 تاریخ پذیرش : 1398/06/13 تاریخ انتشار : 1398/09/01

کلید واژه: مرگ, ازدواج, مناسک گذر, تولّد و بلوغ,

چکیده مقاله :

چکیده مناسک گذر که – مجموعۀ آداب ‌و رسوم در مراحل گذر زندگی است – شامل مراحل مختلف زندگی انسان ازجمله: تولّد، بلوغ، ازدواج، مرگ و... است. در ساختار مناسک ملّت‌ها و فرهنگ‌های مختلف، رسوم مشترکی وجود دارد که ریشه در باورها و اعتقادات وجهان بینی باستانی ملّت‌ها و اقوام، نسبت به خلقت آغازین جهان و انسان دارد؛ که شناخت آن می‌تواند، عامل وحدت ملّت‌ها بشود. پژوهنده در این پژوهش با بهره‌گیری و الگوسازی، نظریه وان ژنب (Van Gennep) و پژوهش‌های انجام‌یافته، خانم‌ها، مینو امیر قاسمی و حاجیلو، نیز آثار میرچا الیاده و شاخه زرّین جیمز فریزر، نشانه‌های مناسک گذر دوران زندگانی فرد (تولّد، بلوغ، ازدواج و مرگ) و انزوا و جدایی، عبور و بازگشت، موجود در داستان گل و نوروز خواجوی کرمانی را مورد بررسی و فحص قرار داده و برخی تشابهات و مشترکاتی که با آیین سایر ملّت‌ها، مخصوصاً با مناسک اقوام کشورهای آفریقایی، امریکای شمالی و استرالیایی مطرح‌شده، دارد؛ بیان کرده است. قصد پژوهنده، علاوه بر تشریح تلفیق اندیشه و رفتار، تعیّن بخشی به تفکّر انتزاعی بشر، ایجاد فهم تازه‌ای از ساختار درونی مناسک است؛ که شناخت این امر می‌تواند به عامل وحدت و گفتگوی فرهنگی و تمدّن‌ها بینجامد.

چکیده انگلیسی:

Abstract         The rites of transition which is the collection of customs in the passage of time, covers the different stages of man's life including: birth, maturity, marriage and death. There are common ceremonies in the structure of the rites of people in different cultures which have roots in the beliefs of ancient world view of the nations and tribes towards the initial creation of the world which can lead to the unity of the nations. The researcher, in this paper, has tried, by following the theory of Van Gennep and others such as Minoo Amir Ghassemi, Hajiloo, Mircha Elyadeh and also the golden branch of James Frazier to study the semiotic rites of transition in an individual's life ( birth, maturity, marriage and death ), seclusion and separation, passage and return in the story of Gol and Nowrooz from Khajooyeh Kermani and also some similarities among the nations of Africa, North America, and Australia. The purpose of the researcher is to explain the combination of speculation and behavior, determining the man's abstract thought and create a new pattern of the internal structure of the rites which can lead to the unification of the dialogue between cultures and civilizations.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

1- الیاده، میرچا، (1392)، آیین‌ها و نمادهای تشرّف، ترجمة مانی صالحی، علامه، تهران: نیلوفر.

• امیر قاسمی، مینو؛ حاجیلو، فتانه، (۱۳۸۶)، گزارش نهایی طرح تحقیقاتی مناسک گذر ازدواج، تبریز: معاونت پژوهشی دانشگاه تبریز.


• ____________، (۱۳۸۷)، گزارش نهایی طرح تحقیقاتی مناسک گذر مرگ، تبریز: معاونت پژوهشی دانشگاه تبریز


• ___________________، (۱۳۸۸)، گزارش نهایی طرح تحقیقاتی مناسک گذر تولّد و بلوغ، معاونت پژوهشی دانشگاه تبریز.


• __________________، (1390)، نشانه‌شناسی مناسک گذر، تبریز: ستوده.


• خواجوی کرمانی، (۱۳۷۰)، گل و نوروز، تصحیح کمال عینی، تهران: مؤسسّة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.


• دلاشولوفر، (۱۳۶۶)، زبان رمزی افسانه‌ها، ترجمة جلال ستّاری، تهران: توس.


• رنجبر، محمود؛ ستوده، هدایت الله، (۱۳۸۰)، مردم‌شناسی با تکیه‌بر فرهنگ مردم ایران، تهران: دانش آفرین.


• روح‌الامینی، محمود، (۱۳۷۶)، آیین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز، (نگرش و پژوهش مردم شناختی)، تهران: آگه.


• ساروخانی، باقر، (۱۳۸۱)، مقدّمه ای بر جامعه‌شناسی خانواده، تهران: سروش.


• ستّاری، جلال، (۱۳۷۲)، مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، تهران: مرکز.


• شوالیه، ژان؛ گربران، آلن، (۱۳۸۴)، فرهنگ نمادها، (چهار جلد)، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، تهران: جیحون.


• صبور اردو بادی، احمد، (۱۳۶۶)، بلوغ، تهران: هدی.


• عسگری خانقاه، اصغر؛ کمالی محمّدشریف، (۱۳۷۸)، انسان‌شناسی عمومی، تهران: سند.


• فرضی، حمیدرضا؛ عابدی، محمّدرضا، (۱۳۹۳)، «تحلیل بن‌مایه‌های اساطیری داستان شهریار و بابل با شهریار زاده در مرزبان‌نامه»، نشریه زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز: سال ۶۷، به شماره ۲۳۰، (ص ۱۱۳- ۱۳۴).


• فریزر، جیمز، (۱۳۸۳)، شاخة زرّین، ترجمة کاظم فیروزمند، تهران: آگه.


• کمپبل، جوزف، (1393)، قهرمان هزارچهره، ترجمة شادی خسروپناه، مشهد: گل آفتاب.


• کوپر، جی سی، (1379)، فرهنگ مصوّر نمادهای سنّتی، ترجمة ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد.


• گیرو، پی یر، (۱۳۸۰)، نشانه‌شناسی، ترجمة محمّد نبوی، تهران: آگه.

20- van Gennep,Arnold (2014), LES RITES DE PASSAGE, Paris: Éditions A. et J. Picard