تبیین تجلیات حیاء در فضای شهری

محورهای موضوعی : شهرسازی

جابر دانش ¹ , محمدرضا پورجعفر ² , محمد نقی زاده ³

1 - دانشجوی دکترای شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس.
2 - استاد، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس.
3 - استادیار و هیت علمی دانشگاه آزاد اسلامی علوم تحقیقات

تاریخ دریافت : 1397/09/16 تاریخ پذیرش : 1398/09/04 تاریخ انتشار : 1402/05/01

کلید واژه: حیاء, رفتار اجتماعی, اخلاق, تجلّی, فضای شهری,

چکیده مقاله :

یکی از مبادی موثر در تحلیل فضای شهری، توجه به انگاره‌های فرهنگی و هنجارهای اخلاقی جامعه است که به طور مشخص در شاکله فرهنگ ایرانی، صبغه دینی به خود گرفته است. این پژوهش، با تکیه بر منابع مکتوب و با طرح رویکرد اخلاق محور در تحلیل فضاهای شهری و با تمرکز بر مفهوم حیاء در آراء دینی، به تبیین ویژگی‌های آن در کالبد شهر و شیوه‌های تجلی و تجسم صفت مذکور می پردازد. روش تحقیق در تحلیل و احصاء ویژگی های حیاء در آموزه‌های دینی، اکتشافی و تحلیلی است که در رویکردی استقرایی و تحلیلی، نحوه بروز و تجلی حیاء در فضاهای شهری، مبتنی بر شاخص های ماخوذ از روایات، شیوه ها و جلوه های آن تبیین شده است. تحلیل محتوای روایات در تطبیق و تحلیل محیطی آن، ناظر بر اصول پنج گانه کرامت، حرمت، معنویت، نظارت و عقلانیت است که ظهور و عینیت آن در فضای شهری مستلزم توجه به وجوه مختلف رفتاری و فضایی است.

چکیده انگلیسی:

One of the mos t important factors in the analysis of urban space is the attention to ethical norms of the society, which has become a part of religious culture in Iran. The path of analysis and explanation of urbanization from the perspective of Islamic principles is based on the principles and attributes that through the modes and concepts of the transcendental and through the tools and rules, takes on a special physical s tructure, so that ultimately the full effect of the city occurs in which the person at all times is aware of the transcendental and spiritual dimensions of life. This research, by relying on written sources and introducing an ethical approach in analyzing urban spaces and focusing on the concept of pudency, explains its features in the city's body and the modes of manifes tation and embodiment of the aforementioned traits. The method of research is to analyze and characterize the characteris tics of pudency in religious, exploratory and analytical teachings. By referring to well-known, and repeated narratives in Hadith sources, its content has been inves tigated. In the following, in an inductive and analytical approach, the mode of manifes tation of pudency in urban spaces has been explained based on indicators excerpted from Hadiths, the ways and the effects of it. Generally speaking, in the path to the rise of spiritual and moral values in urban space and its physical manifes tation, it is a legible process that explains and clarifies it more precisely and objectively s tep by s tep. In this regard, in this s tudy, the content analysis of the consecrated Hadiths in relation to pudency in order to achieve the basic concepts has been considered. In the complementary s tages, with its adaptation and environmental analysis, the five principles derived from pudency, including dignity, sanctity, spirituality, supervision and rationality, and each of them was analyzed separately, and finally, in the form of 13 methods and 32 manifes tations, the dimensions of manifes tation and spatial-physical imagination of pudency are discussed. But the emergence and objectivity of the final propositions expressed in urban space requires attention to spatial and behavioral aspects. More precisely, emphasizing and directing people to the inner and spiritual areas of pudency in urban space requires some arrangements that some of them can be achieved in the form of physical measures in urban space, but the nature and scope of pudency in relation to others, Requires social and behavioral considerations. In this regard, the final cases explained in the form of s tatements can be divided into three main categories: (a) The major cases of the s tated physical form are arrangements that have a deterrent and preventive role in the occurrence of abnormalities and can be the basis The occurrence of a variety of social behaviors; (b) It has been s tated that, in addition to the previous role, self-indications and physical analogy are related to veneration; (c) In some cases, in addition to emphasizing physical equipment, social interactions and Creating privacy and appropriate physical conditions are discussed.

منابع و مأخذ:

1. آذرنوش، آذرتاش. (1384). فرهنگ معاصر عربی- فارسی بر اساس فرهنگ عربی- انگلیسی هانس‌ور. تهران: نشر نی.


2. ابن‌احمد الفراهیدی، خلیل. (1367). کتاب العین. جلد سوم. تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی. قم: موسسه دارالهجرة. (نشر اصلی 1409 ه.ق).


3. ابن بابویه، محمد بن علی. (1377). خصال شیخ صدوق. جلد دوم. (محمد باقر کمره‏ای، مترجم). تهران: کتابچی.


4. ابن بابویه، محمد بن علی. (1337). عیون أخبار الرضا. جلد دوم. تهران: نشر جهان. (نشر اصلی 1378 ه.ق).


5. ابن بابویه، محمد بن علی. (1344). علل الشرائع. جلد اول. نجف: المکتبة الحیدریة. (نشر اصلی 1385 ه.ق).


6. ابن ‌مسکویه، احمد بن محمد. (1383). تهذیب الأخلاق و تطهیر الأعراق. قم: طلیعة النور. (نشر اصلی 1426 ه.ق).


7. ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله. (1370). قانون در طب. (عبدالرحمن شرفکندی، مترجم). تهران: انتشارات سروش.


8. ابن عمر جُعفی، مفضّل. (1379). توحید مفضل. (محمدباقر مجلسی، مترجم). تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.


9. اخوان الصفاء (1363). رسائل اخوان الصفاء و خلان الوفاء. جلد چهارم. قم: مرکز النشر، مکتب الاعلام الاسلامی. (نشر اصلی 1405 ه.ق).


10. اربلی، علی‌بن عیسی. (1340). کشف الغمة فی معرفة الأئمة. تبریز: بنى هاشمی. (نشر اصلی 1381 ه.ق).


11. الجوهری، اسماعیل‌بن حماد. (1368). الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة. جلد ششم. بیروت: دار العلم للملایین. (نشر اصلی 1410 ه.ق).


12. العسکری، أبو هلال. (1370). معجم الفروق اللغوی. التنظیم بیت الله بیات ومؤسسة النشر الإسلامی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین. (نشر اصلی 1412 ه.ق).


13. الکلینی الرازی، ابی‌جعفر محمدبن یعقوب بن اسحاق. (1362). الاصول من الکافی. جلد اول. تهران: اسلامیه.


14. بحرینی، حسین. (1377). فرآیند طراحی شهری. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.


15. پاکزاد، جهانشاه. (1380). فرهنگ کارشناسی و فرهنگ مردم. فصلنامه مدیریت شهری، (8)، 32-41.


16. پاکزاد، جهانشاه. (1386). مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری. تهران: انتشارات شهیدی.


17. پاینده، ابوالقاسم. (1382). نهج الفصاحة؛ مجموعه کلمات قصار حضرت رسول^(ص). تهران: دنیای دانش.


18. پورجعفر، محمدرضا؛ و پورجعفر، علی. (1393). فضاهای شهری نیمه عمومی سرپوشیده سنتی ایرانی- اسلامی در مقایسه با پاساژهای فرانسوی؛ نمونه­های موردی: تیمچه­های امین­الدوله و بزرگ قم و پاساژهای پانوقاوا و جوفقا. معماری و شهرسازی آرمانشهر، (13)، 169- 182.


19. تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد. (1366). غررالحکم و دررالکلم. شرح جمال الدین محمد خوانسارى. مقدمه و تصحیح و تعلیق میرجلال الدین حسینى ارموى. تهران: دانشگاه تهران.


20. جرجانی، علی بن محمد. (1369). التعریفات. قاهره: دارالکتاب المصری. بیروت: دارالکتاب اللبنانی. (نشر اصلی 1411 ه.ق).


21. جعفری، محمدتقی. (1381). زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام. تهران: موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.


22. جوادی آملى، عبدالله. (1368). کرامت در قرآن. تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.


23. حرعاملی، محمدبن‌حسن. (1367). تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریع. قم: آل البیت لإحیاء التراث. (نشر اصلی 1409 ه.ق).


24. دهخدا، علی‌اکبر. (1338). لغت‌نامه دهخدا. زیر نظر دکتر محمد معین. تهران: دانشگاه تهران.


25. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1373). الذریعة الی مکارم الشریعة. قم: الشریف الرضی.


26. راغب اصفهانى، حسین بن محمد. (1370). المفردات فی غریب القرآن. دمشق و بیروت: دارالعلم الدارالشامیة. (نشر اصلی 1412 ه.ق).


27. زوزنی، حسین. (1340). المصادر. جلد دوم. به کوشش تقی بینش. مشهد: کتابفروشی باستان.


28. ساروخانی، باقر. (1375). روش­های تحقیق در علوم اجتماعی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


29. شریف الرضی، محمد بن حسین. (1379). نهج البلاغة. (محمد دشتی، مترجم). قم: مشهور.


30. صباغ، محمدبن لطفی. (1376). الحدیث النبوی: مصطلحه، بلاغته، کتبه. جلد اول، بیروت: مکتبة الاسلامی. (نشر اصلی 1418 ه.ق).


31. طبرسی، حسن بن فضل. (1365). مکارم الأخلاق. جلد اول. (سید ابراهیم میرباقری، مترجم). تهران: فراهانی.


32. طریحی، فخرالدین بن محمد. (1375). مجمع البحرین. جلد اول. تحقیق احمد الحسینی. تهران: مرتضوی.


33. فارابی، ابونصر. (1376). السیاسة المدنیّه. (حسن ملکشاهی، مترجم). تهران: سروش.


34. فارابی، ابونصر. (1382). فصول منتزعه فارابی. (حسن ملکشاهی، مترجم). تهران: سروش.


35. فلسفی، محمدتقی. (1368). الحدیث (روایات ترتیبی). جلد اول. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.


36. فهیمی، رضا؛ آقاحسینی، حسین؛ و نصر اصفهانی، محمدرضا. (1391). بررسی مفهوم تجلی و انواع آن از دیدگاه ابن عربی. دو فصلنامه ادبیات عرفانی (علوم انسانی الزهرا)، 3(6)، 101-120.


37. کلینی، محمد. (1375). اصول کافی. جلد چهارم. (محمدباقر کمره‏ای، مترجم). قم: انتشارات اسوه.


38. مجلسی، محمدباقر. (1361). بحارالانوارالجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار. بیروت: مؤسسة الوفاء. (نشر اصلی 1403 ه.ق).


39. مصطفوی، حسن. (1360). ترجمه و شرح مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة. تهران: انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران.


40. مطهری، مرتضی. (1382). ده گفتار. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).


41. مطهری، مرتضی. (1389). مجموعه آثار. جلد دوم. تهران: صدرا.


42. مطهری، مرتضی. (1390). فلسفه اخلاق. تهران: صدرا.


43. مظاهری، حسین. (1383). کاوشی نو در اخلاق اسلامی. جلد دوم. (محمود ابوالقاسمی، مترجم). تهران: ذکر.


44. مفید، محمد بن محمد. (1371). الامالی. قم: کنگره شیخ مفید. (نشر اصلی 1413 ه.ق).


45. مکارم شیرازی، ناصر؛ آشتیانی، محمدرضا؛ امامی، محمدجعفر؛ الهامی، داود؛ ایمانی، اسدالله؛ حسنی، عبدالرسول؛ شجاعی، سیدحسن؛ و طباطبایی، سید نورالله؛ عبداللهی، محمود؛ قرائتی، محسن؛ و محمدی اشتهاردی، محمد.(1384)، تفسیر نمونه. جلد دوم. تهران: دارالکتب الاسلامیة.


46. نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد. (بی‌تا). اخلاق ناصری. تهران: علمیه اسلامیه.


47. نقره‌کار، عبدالحمید؛ حمزه‌نژاد، مهدی؛ و دهقانی تفتی، محسن. (1389). بررسی تأثیر محیط بر رفتار و اخلاق از دید متفکران اسلامی و نتایج آن در طراحی محیط. معماری و شهرسازی آرمانشهر، (5)، 79-96.


48. نقی‌زاده، محمد. (1390). شهر آرمانی اسلام یا فضای حیات طیبه: بایسته‌های تحقق شهر اسلامی بر مبنای نصوص دینی. تهران: موسسه نشر شهر.


49. Lynch, K. (1972). The openness of open spaces. In T. Banerjee & M. Southworth (Eds.), City sense and city design: Writings and projects of Kevin Lynch (pp. 396–412). Cambridge, MA: MIT Press.