شناسایی مناطق مستعد توسعه سکونتگاه‌ها با استفاده از مدل تلفیقی منطق فازی وAHP (مطالعه موردی: شهر پلدختر)

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

مجید گودرزی ¹ , زهرا سلطانی ² , ریاض مرعی ³

1 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
2 - استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
3 - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

تاریخ دریافت : 1401/11/21 تاریخ پذیرش : 1402/01/23 تاریخ انتشار : 1402/04/01

کلید واژه: منطق فازی, توسعه فیزیکی, شهر پلدختر, مکان‌یابی بهینه,

چکیده مقاله :

یکی از مهم‌ترین برنامه‌های توسعه شهری، مکان‌یابی بهینه جهات توسعه شهری بر مبنای توانمندی‌های محیطی است. انتخاب جهت مناسب توسعه شهری باعث می‌شود که شهر در آینده با مسائل و مشکلات کم‌تری ازجمله مخاطرات طبیعی همراه باشد و همچنین روند توسعه شهری به‌درستی صورت گیرد. با توجه به اهمیت موضوع، در این پژوهش به شناسایی مناطق مستعد توسعه سکونتگاه‌ها در محدوده و حاشیه‌ی شهر پلدختر پرداخته شده است. در این پژوهش با توجه به موضوع و اهداف موردنظر، از مدل رقومی ارتفاعی 30 متر SRTM، نقشه زمین‌شناسی 1:100000 سازمان زمین‌شناسی کشور، تصویر ماهواره لندست و لایه‌های رقومی اطلاعاتی، به‌عنوان داده‌های تحقیق استفاده شده است. مهم‌ترین ابزارهای تحقیق، Arc GIS (به‌منظور تهیه نقشه‌های موردنظر) و Expert Choice (جهت اجرای مدل AHP) بوده است. همچنین در این پژوهش از مدل‌های منطق فازی (به‌منظور فازی‌سازی لایه‌ها و همچنین تلفیق لایه‌های اطلاعات و تهیه نقشه نهایی) و AHP (به منظور وزن‌دهی به لایه‌های اطلاعاتی) استفاده شده است. بر اساس نتایج حاصله، بخش‌های زیادی از محدوده شهری و حاشیه شهری پلدختر دارای تناسب خیلی کم جهت توسعه شهری هستند. این مناطق که عمدتاً شامل مناطق شمالی محدوده شهری پلدختر است به دلیل ارتفاع و شیب زیاد، قرار گرفتن در واحد کوهستان و دره آبرفتی، پتانسیل کمی جهت توسعه فیزیکی نواحی سکونتگاهی دارند. بر این اساس، تنها بخش‌هایی از مناطق جنوبی شهر پلدختر به دلیل ارتفاع و شیب کم و همچنین قرار گرفتن در واحد دشت، مستعد توسعه فیزیکی نواحی سکونتگاهی هستند.

چکیده انگلیسی:

The optimal zoning of urban development directions based on environmental capabilities is one of the most important urban development planning; choosing the right urban development direction may make a city face fewer challenges and problems in the future, including natural hazards. It may also cause urban development may be done properly. Considering the significance of the subject, the present study aims to zone the areas prone to the development of settlements in the boundaries and outskirts of Poldokhter city. According to the subject and objectives, SRTM 30 meters high digital model, a 1:100000 geological map of Iran’s Geological Organization, a Landsat satellite image, and digital layers of information were employed as research data. The most important research instruments were Arc GIS (to prepare the desired maps) and Expert Choice (to implement the AHP model). Also, in this research, fuzzy logic models (to fuzzify the layers and also to combine the information layers, and prepare the final map) and AHP (to weigh the information layers) were used. As the results indicated, many parts of the urban area and outskirts of Poldokhter are lowly suitable for urban development. These areas, mainly including the northern regions of Poldokhtar urban area, have little potential for the physical development of residential areas due to the high elevation and slope, being in the mountain units and the alluvial valley. Accordingly, only parts of the southern areas of Poldokhter city are susceptible to the physical development of residential areas due to the low elevation and slope and being in the plain unit.

منابع و مأخذ:

احمدی، شیرکو (۱۳۹۶)، تحلیل محدودیت‌های توسعه فیزیکی شهرها (مطالعه موردی: شهر سردشت)، فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های روستایی، دوره ۱۲، شماره ۴، صص ۹۷۲-۹۵۳

اسدی، معصومه؛ حیدری، زهرا؛ امامی، کامیار (1401)، ارزیابی روند توسعه فیزیکی شهر پلدختر به سمت مناطق سیل‌خیز، مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، دوره 11، شماره 2، صص 174-159.

اصغری مقدم، محمدرضا (1378)، جغرافیای طبیعی شهر (1)«ژئومورفولوژی» تهران، نشر مسعی.

پرورش، حسین،. دهقانی، محسن، نوحه‌گر، احمد (1389)، مقایسه روش آمایش فیزیکی (ژئومرفولوژی) و روش آمایش سرزمین جهت ارزیابی توان اکولوژیکی حوزه آبخیز نساء در استان هرمزگان، مجله آمایش سرزمین، شماره 2، دوره 2، صص 50-27.

پریزادی، طاهر؛ میرزازاده، حجت؛ اصغری، رویا؛ کریمی، علیرضا (1401)، بررسی الگوی توسعه فیزیکی شهر با رویکرد توسعه میان‌افزا موردمطالعه: شهر میاندوآب، مجله پژوهش­های جغرافیای انسان، دوره 4، شماره 54، صص 1321-1303.

جوکار، پرویز؛ مسعودی، مسعود (1395)، ارزیابی تناسب سرزمین برای توسعه شهری و صنعتی با استفاده از یک مدل پیشنهادی (مطالعه مورد شهرستان جهرم)، مجله محیط‌شناسی، دوره 42، شماره 1، صص 149-135.

رجایی، عبدالحمید (1382)، کاربرد ژئومورفولوژی در آمایش سرزمین و مدیریت محیط، چاپ دوم، نشر قومس، تهران

رضایی، ملکرودی (1389)، محدودیت­های ژئومورفولوژیکی توسعه فیزیکی شهر رودبار، فصل­نامه جغرافیای طبیعی، دوره ۳، شماره ۷، صص ۵۲-۴۱

زمردیان، محمدجعفر (1378)، کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه‌ریزی شهری و روستایی، تهران، انتشارات پیام نور.

زمردیان، محمدجعفر (1386)، کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه‌ریزی شهری و روستایی، انتشارات دانشگاه پیام نور

زیاری، کرامت الله (1396)، برنامه‌ریزی شهرهای جدید، انتشارات سمت، تهران.

عابدینی، موسی؛ مقیمی، ابراهیم (۱۳۹۱)، نقش تنگناهای ژئومورفولوژیکی در توسعه کالبدی کلان‌شهر تبریز به‌منظور کاربری بهینه، مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دوره ۲۳، شماره ۱، صص ۱۶۶-۱۴۷

فریدونی کردستانی، مژده (۱۳۹۵)، ارزیابی ژئومورفولوژیکی تناسب زمین برای گسترش کالبدی شهر مریوان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه خوارزمی، دانشکده جغرافیا

قرخلو، مهدی، حمیدرضا پورخباز، محمدجواد امیری، حسنعلی فرجی سبکبار، (1388)، ارزیابی توان اکولوژیک قزوین جهت تعین نقاط بالقوه توسعه شهری با استفاده از RS و GIS، مجله مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال 1، شماره 68، صص 68-51.

گنجائیان، حمید (1400)، مخاطرات ژئومورفولوژیک مناطق شهری، روش‌های مطالعه و راهکارهای کنترل آن، نشر انتخاب، 144 صفحه.

مرادی، انور؛ علیپور، عباس؛ گنجائیان، حمید (1398)، آمایش ژئومورفولوژیکی جهت توسعه مناطق مسکونی بر اساس تلفیق مدل فازی و ANP (مطالعه موردی: جنوب استان خراسان رضوی)، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال 9، شماره 34، صص 84-67.

مقیمی، ابراهیم (1385)، ژئومورفولوژی شهری، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.

نگهبان، سعید؛ گنجائیان، حمید؛ فریدونی کردستانی، مژده؛ چشمه‌سفیدی، زیبا (1398)، ارزیابی توسعه فیزیکی شهرها و گسترش به سمت مناطق ممنوعه ژئومورفولوژیکی با استفاده از LCM (مطالعه موردی: شهر سنندج)، مجله مخاطرات محیط طبیعی، سال 8، شماره 20، صص 52-39.

نیری، هادی؛ سالاری، ممند؛ گنجائیان، حمید؛ امانی، خبات (1396)، ارزیابی ژئومورفولوژیکی تناسب زمین برای گسترش کالبدی شهر سنندج با اعمال مناطق ممنوعه ژئومورفولوژیکی، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، دوره 5، شماره 1، صص 147-129.

یاری‌قلی، وحید؛ زرین کاویانی، عظیم؛ سلطانی، ابوالفضل (1395)، تعیین اراضی مناسب توسعه شهری با استفاده از روش تحلیل فرآیند سلسله مراتبی (مطالعه موردی: شهر زنجان)، فصل‌نامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، دوره 8، شماره 28، صص 190-173.

 

Abdullah, S.Y., Ali. F.B., Amira A. F. (2023). Sustainable urban development of historical cities: Historical Mosul City, Iraq, Alexandria Engineering Journal, V 67, pp: 257-270.

Bagan, H., Yamagata, Y. (2012). Landsat analysis of urban growth: How Tokyo became the world's largest megacity during the last 40 years, Journal of Remote Sensing of Environment, No. 127. Pp. 210–222.

Bamrungkhul, S., Tanaka, T. (2023). The assessment of land suitability for urban development in the anticipated rapid urbanization area from the Belt and Road Initiative: A case study of Nong Khai City, Thailand, Sustainable Cities and Society, V 83.

Batisane, N., Yarnal, B. (2008). Urban expansion in Centre County, Pennsylvania: Spatial dynamics and Landscape transformations, Applied Geography, Volume 29, Issue 2,  pp. 235-249

Eakin, H., Keele, S., Lueck, V. (2022). Uncomfortable knowledge: Mechanisms of urban development in adaptation governance, World Development, V 159.

Jiang, L., Deng, X., Seto, K.C. (2013). The impact of urban expansion on agricultural landuse intensity in China, Journal of Land Use Policy, No. 35, Pp. 33–39.

Kaya. S., Curran, P.J. (2006). Monitoring urban growth on the European side of the Istanbul metropolitan area. international journal of applied earth observation and geo information, 8, 18-25.

Li, C., Lu, T., Fu, B., Wang, S., Holden, J. (2022). Sustainable city development challenged by extreme weather in a warming world, Geography and Sustainability, V 3 (2), pp: 114-118.

Liu, J. Ye, J. Yang, W. and Yu, S. (2010). Environmental Impact Assessment of Land Use Planning in Wuhan City Based on Ecological Suitability Analysis, Journal of Procedia Environmental Sciences. 2: 185-191.

Murphy, B. M., Russell, K. L., Mould, S. A., Vietzd, G., Nelsona, P. A. (2022). Managing urban riverscapes: An assessment framework to integrate social-ecological values and physical processes, Journal of Environmental Management, V 322.

Roman, A. Q., Castro-Chacón, J. P., Boraschic, B. F. (2021). Geomorphology, land use, and environmental impacts in a densely populated urban catchment of Costa Ric, Journal of South American Earth Sciences, V 121 (1).

Samer, H. R. (2022). Strategic planning to integrate urban agriculture in Palestinian urban development under conditions of political instability, Urban Forestry & Urban Greening, V 76.

Zhanga, X., Dua, S., Zhoub, Y., Xu, Y. (2022). Extracting physical urban areas of 81 major Chinese cities from high-resolution land uses, Cities, V 131.