زیبایی‌شناسی تخلص در غزلیات شهریار

محورهای موضوعی : ادبیات فارسی

ناصر کاظم خانلو ¹ ()
بهناز علیمرادی ² ()
طیبه شفیعی نیکخواه ³ ()

تاریخ دریافت : 1393/02/23 تاریخ پذیرش : 1393/04/15 تاریخ انتشار : 1392/07/01

کلید واژه: شهریار, تخلص, شبه تخلص, بیت پایانی,

چکیده مقاله :

مهارت و استادی شهریار در غزل فارسی، همواره از جهات گوناگون مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته است؛ از موسیقی و وزن گرفته تا ساختارهای بلاغی و ترکیبات و دقائق دستوری و... در این میان ابیات تخلص شهریار را نیز باید عرصة دیگری از هنرمندی‌های او دانست. در بلاغت و علوم ادبی ما، ارزش زیبایی‌شناختی تخلص (در معنای نام شاعرانه) مجهول باقی مانده است. البته این بدان معنا نیست که شاعران بزرگ از ماهیت و ارزش تخلص غافل بوده‌اند، بلکه قراین نشان می‌دهد شاعران بزرگی همچون شهریار، چه در انتخاب تخلص و چه در کاربرد آن معیارهایی داشته‌اند. کشف این معیارها نه تنها ارزش و ماهیت تخلص را آشکار می‌کند بلکه به سبک‌شناسی شعر شاعر نیز کمک می‌کند. به نظر می‌رسد بهترین تخلص، تخلصی است که دارای سه ویژگی ایهام‌سازی (آرایه‌پردازی)، پنهان بودن و مضمون‌آفرینی باشد.

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ

1ـ باستانی پاریزی، محمد ابراهیم. نای هفت بند. تهران: موسسه مطبوعاتی عطایی، چاپ پنجم، 1369.

2 ـ پرنیان، موسی. «تخلص پنهانی»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تابستان و پاییز 1380.

3 ـ سهراب‌نژاد، علی؛ چمن‌آرا، حسن. «نکته‌ای نو دربارة شاعری کهن (تخلص پنهان سنایی)»، جستارهای ادبی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی سابق)، ش 165، تابستان 1388.

4 ـ شفیعی‌کدکنی، محمدرضا، «روان‌شناسی اجتماعی شعر فارسی (در نگاهی به تخلص‌ها)»، مجلة بخارا، س 6، ش 2، 1382.

5 ـ شهریار، محمدحسین. دیوان شهریار (دو جلدی). تهران: موسسه انتشارات نگاه، چاپ بیستم، 1377.

6 ـ میرصادقی، میمنت. واژه نامة هنر شاعری. تهران: کتاب مهناز، چاپ دوم، 1376.

7ـ همایی؛ جلال‌الدین. فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: موسسه نشر هما، چاپ بیست و یکم، 1382.