زمینه‌های کاربست اخلاقی صور خیال در شاهنامۀ فردوسی (با رویکرد به مفهوم خودسازی و اصلاح از درون)
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
کلید واژه: شاهنامه, فردوسی, صور خیال, Shahnameh, Ferdowsi, Imagination, خودسازی, Self-creation,
چکیده مقاله :
اگرچه فردوسی در شاهنامه، روایت‌گر حماسه هایی است که ملت ایران در طول سال ها و سده ها از سر گذرانده است، اما در قالب این روایت‌گری، از پرداختن به مسائل اخلاقی و انسان‌ساز غافل نبوده است. شخصیت هایی که در این اثر می بینیم، هم برای برپا داشتن کیان کشور مبارزه می کنند و هم برای اهتزاز درفش خوی و منش نیکو. یکی از مفاهیم اخلاقی در شاهنامه، خودسازی یا اصلاح از دورن است که فردوسی با بهره مندی از ظرفیت های صورت های خیالی (تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز) آن را تشریح کرده است. در مقالۀ حاضر، با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی، کارکرد این صنایع ادبی در تبیین مقولۀ خودسازی و به اشتراک گذاری آن با مخاطبان عام و خاص، بررسی و کاویده شده است. به نظر می رسد در میان صور خیالی، تشبیه و کنایه به ترتیب از بیشترین بسامد برخوردار بوده اند. هم‌چنین، مهم ترین شخصیت های خودساخته در شاهنامه، رستم و سیاوش هستند و در مقابل، افراسیاب، ضحاک و جمشید، از مؤلفه های خودسازی دور افتاده اند. راهکارهایی که فردوسی برای رسیدن به کمال و خودسازی ارائه کرده، با بهره گیری از ظرفیت های صور خیال، بهتر محقق شده است.
Although Ferdowsi, in Shahnameh, is a narrator of the epics that the nation of Iran has undergone over the years and centuries, but in the form of this narrative, it has not been neglected to address ethical and humanitarian issues. The characters in this work are both fighting for the establishment of the nation and for promoting the good ethos. One of the moral concepts in Shahnameh is the self-improvement or reformation of Duran, which Ferdowsi describes using the capacities of imaginary forms (likeness, metaphor, indecision, and permissible). In this article, based on a descriptive and analytical method, the work of these literary industries has been explored and explained in order to explain the issue of self-creation and its sharing with general audiences. It seems that among the imaginary forms, likeness has been the most frequent. Also, the most important personalities in Shahnameh are Rostam and Siavash. On the other hand, Afrasiab, Zahak, and Jamshid are the most prominent individuals who are remote from self-development. The solutions that Ferdowsi has come to achieve perfection and self-perfection has been better realized using imaginative capacities.
1ـ استوارنامقی، محمد. «استعارۀ مفهومی رد در شاهنامه». چکیده و مجموعهمقالات همایش شاهنامه و پژوهشهای آیینی، با نظارت دکتر محمدجعفر یاحقی، به کوشش دکتر فرزاد قائمی، مشهد: دانشگاه فردوسی، 1392، صص 418-399.
2ـ امین، حسن. فردوسی و شاهنامه. چاپ اول، تهران: دائرهالمعارف ایرانشناسی، 1393.
3ـ آهنی، غلامحسین. معانی و بیان. تهران: بنیاد قرآن، 1360.
4ـ جرجانی، عبدالقاهر، دلایلالاعجاز. با مقدمۀ دکتر یاسین الایوبی، بیروت: مکتبهالعصریه، 1433ق.
5ـ حمیدیان، سعید، درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. چاپ چهارم، تهران: ناهید، 1393.
6ـ دهخدا، علیاکبر. لغتنامه. تهران: دانشگاه تهران و روزنه، 1361.
7ـ زارعحسینی، فاطمه و زروانی، مجتبی و علمی، قربان. «مقایسۀ آموزههای اخلاقی شاهنامۀ فردوسی و مهابهاراتا». مجلۀ ادیان و عرفان دانشگاه تهران. سال 45، شمارۀ 1، 1391، صص 70-43.
8ـ سکاکی، ابویعقوب یوسف بن محمد بن علی. مفتاحالعلوم. مقدمه و تحقیق از دکتر عبدالحمید هنداوی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1420ق.
9ـ شکراللهپور، فریبا. خودی و بیگانه از منظر شاهنامۀ فردوسی. چاپ اول، تهران: آراسپ، 1394.
10ـ شهبازی، اصغر. «دگردیسی و جابجایی در اسطورۀ ضحاک». مجلۀ پژوهشهای نقد ادبی و سبکشناسی، شمارۀ 8، 1391، صص 60-39.
11ـ صرفی، محمدرضا. «مفهوم خرد و خاستگاههای آن در شاهنامۀ فردوسی». مجلۀ مطالعات ایرانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال 3، شمارۀ 5، 1383، صص 91-65.
12ـ علویمقدم، محمد. «اخلاق در شاهنامۀ فردوسی». مجموعهمقالات کنگرۀ جهانی بزرگداشت فردوسی؛ نمیرم از این پس که من زندهام، به کوشش دکتر غلامرضا ستوده، تهران: دانشگاه تهران، 1369، صص 193-177.
13ـ فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره، 1376.
14ـ کاظمی، اختر، انسانهای آرمانی از دیدگاه شاهنامه. چاپ اول، تهران: منشور سیمرم، 1394.
15ـ کتابی، احمد، جلوههای مدارا در آثار سخنوران بزرگ فارسی: فردوسی، مولوی، سعدی و حافظ. تهران: پژوهش‌گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1393.
16ـ مسکوب، شاهرخ، تن پهلوان و روان خردمند؛ پژوهشهایی تازه در شاهنامه. چاپ سوم، تهران: طرح نو، 1389.
17ـ معین، محمد، فرهنگ فارسی. تهران: اهورا، 1389.
18ـ ملااحمد، میرزا. بیا تا جهان را به بد نسپریم (پیام اخلاقی حکیم ابوالقاسم فردوسی). تهران: امیرکبیر، 1388.
19ـ همایی، جلالالدین. فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: هما، 1378.
1ـ استوارنامقی، محمد. «استعارۀ مفهومی رد در شاهنامه». چکیده و مجموعهمقالات همایش شاهنامه و پژوهشهای آیینی، با نظارت دکتر محمدجعفر یاحقی، به کوشش دکتر فرزاد قائمی، مشهد: دانشگاه فردوسی، 1392، صص 418-399.
2ـ امین، حسن. فردوسی و شاهنامه. چاپ اول، تهران: دائرهالمعارف ایرانشناسی، 1393.
3ـ آهنی، غلامحسین. معانی و بیان. تهران: بنیاد قرآن، 1360.
4ـ جرجانی، عبدالقاهر، دلایلالاعجاز. با مقدمۀ دکتر یاسین الایوبی، بیروت: مکتبهالعصریه، 1433ق.
5ـ حمیدیان، سعید، درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. چاپ چهارم، تهران: ناهید، 1393.
6ـ دهخدا، علیاکبر. لغتنامه. تهران: دانشگاه تهران و روزنه، 1361.
7ـ زارعحسینی، فاطمه و زروانی، مجتبی و علمی، قربان. «مقایسۀ آموزههای اخلاقی شاهنامۀ فردوسی و مهابهاراتا». مجلۀ ادیان و عرفان دانشگاه تهران. سال 45، شمارۀ 1، 1391، صص 70-43.
8ـ سکاکی، ابویعقوب یوسف بن محمد بن علی. مفتاحالعلوم. مقدمه و تحقیق از دکتر عبدالحمید هنداوی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1420ق.
9ـ شکراللهپور، فریبا. خودی و بیگانه از منظر شاهنامۀ فردوسی. چاپ اول، تهران: آراسپ، 1394.
10ـ شهبازی، اصغر. «دگردیسی و جابجایی در اسطورۀ ضحاک». مجلۀ پژوهشهای نقد ادبی و سبکشناسی، شمارۀ 8، 1391، صص 60-39.
11ـ صرفی، محمدرضا. «مفهوم خرد و خاستگاههای آن در شاهنامۀ فردوسی». مجلۀ مطالعات ایرانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال 3، شمارۀ 5، 1383، صص 91-65.
12ـ علویمقدم، محمد. «اخلاق در شاهنامۀ فردوسی». مجموعهمقالات کنگرۀ جهانی بزرگداشت فردوسی؛ نمیرم از این پس که من زندهام، به کوشش دکتر غلامرضا ستوده، تهران: دانشگاه تهران، 1369، صص 193-177.
13ـ فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره، 1376.
14ـ کاظمی، اختر، انسانهای آرمانی از دیدگاه شاهنامه. چاپ اول، تهران: منشور سیمرم، 1394.
15ـ کتابی، احمد، جلوههای مدارا در آثار سخنوران بزرگ فارسی: فردوسی، مولوی، سعدی و حافظ. تهران: پژوهش‌گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1393.
16ـ مسکوب، شاهرخ، تن پهلوان و روان خردمند؛ پژوهشهایی تازه در شاهنامه. چاپ سوم، تهران: طرح نو، 1389.
17ـ معین، محمد، فرهنگ فارسی. تهران: اهورا، 1389.
18ـ ملااحمد، میرزا. بیا تا جهان را به بد نسپریم (پیام اخلاقی حکیم ابوالقاسم فردوسی). تهران: امیرکبیر، 1388.
19ـ همایی، جلالالدین. فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: هما، 1378.
_||_