جایگاه پنج تمهید فرمالیستی در پرورش فرم روایی بخش اساطیری شاهنامه

محورهای موضوعی : ادبیات فارسی

میترا بیغمی ¹ , مریم جعفری ² , غلامعباس ذاکری ³

1 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد سیرجان
2 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد سیرجان
3 - استادیار دانشگاه آزاد واحد سیرجان

تاریخ دریافت : 1400/11/22 تاریخ پذیرش : 1401/02/18 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: قیود فعلی, بخش اساطیری شاهنامه, تکنیک روایت, آشنایی زدایی, فرمالیسم,

چکیده مقاله :

بررسی فرمالیستی شاهنامه فردوسی که به ندرت انجام شده، ابعاد تازه‌ای را درباره ساز و کار شکل-گیری این اثر سترگ آشکار می‌کند. فرمالیست‌ها کاشف تمهیدات و صناعات ادبی نبودند بلکه تأثیرات اصیل، محوری و سازندۀ آنها را در آثار بزرگ نشان می‌دادند. شاهنامه عرصه مناسبی برای ردیابی این صناعات است و اساساً تکیه بر تمهیدات فرمالیستی‌ است که آن را نسبت به رقبایش در ژانر حماسی بی‌بدیل می‌سازد. در بخش نخست یا همان اسطوره‌ای شاهنامه کاربرد بسیاری از صناعات فرمالیستی همچون بخش‌های دیگر به چشم می‌آید اما به دلیل اهمیت خاستگاهی، روایی و پایه‌ای این بخش، برخی تمهیدات فرمالیستی از سوی فردوسی در ساختِ روایی آن بکار گرفته شده‌اند. جستار حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به تحلیل و شناسایی پنج شاخص فرمالیستی بکار رفته در روایت این بخش از شاهنامه پرداخته است. نتیجه حاکی از آن است که استفاده مؤکّد از ظرفیت نمادها، استفاده از قیدهای فعلی به منظور ایجاد گزاره‌های منفرد با ادبیت بالا، استفاده از آشنایی‌زدایی و برجسته‌سازی در تناسب با غرابت فضای بخش اسطوره‌ای، بسامد بالای استعاره و کنایه و نهایتاً شخصیت‌پردازی روایی که حاکی از ایجاد استقلال روابط و مناسبات در فضای اسطوره‌ای است از مهمترین عواملی هستند که روایت بخش نخست شاهنامه را قوام بخشیده و جذابیت لازم برای وفادار ساختن مخاطب به پیگیری ادامه داستان را ایجاد می‌کنند.

چکیده انگلیسی:

The seldom formal study of Ferdowsi's Shahnameh reveals new dimensions about the mechanism of formation of this great work. Formalists were not the discoverers of literary devices and crafts, but showed their original, pivotal and constructive influences in great works. Shahnameh is a good arena for tracing these industries and is basically relying on formalistic arrangements that make it unmatched by its competitors in the epic genre. In the first part or the myths of Shahnameh, the use of many formalist industries can be seen as in other parts, but due to the importance of the origin, narrative and basis of this part, some formalist arrangements have been used by Ferdowsi in constructing its narrative. Have been. The present article has analyzed and identified five formalistic indicators used in the narration of this part of Shahnameh by descriptive-analytical method. The result indicates that the emphatic use of the capacity of symbols, the use of current constraints to create single propositions with high literature, the use of de-familiarization and accentuation in proportion to the strangeness of the mythical space, the high frequency of metaphor and The irony and finally the characterization of the narrative, which indicates the independence of relations in the mythical atmosphere, are among the most important factors that consolidate the narrative of the first part of the Shahnameh and create the necessary charm to make the audience loyal to follow the story.