تغییرات زمانی رطوبت خاک تحت تأثیر بارندگی و دما در شرایط آیش و کشت در کشتزار دیم

محورهای موضوعی : مدیریت آب در مزرعه با هدف بهبود شاخص های مدیریتی آبیاری

یونس مظلوم علی آبادی ¹ , علی رضا واعظی ² , جعفر نیکبخت ³

1 - دانشجوی دکتری گروه علوم خاک، دانشگاه زنجان
2 - گروه علوم خاک-دانشکده کشاورزی-دانشگاه زنجان
3 - عضو هیئت علمی گروه مهندسی آب، دانشگاه زنجان

تاریخ دریافت : 1397/02/16 تاریخ پذیرش : 1397/10/24 تاریخ انتشار : 1397/10/01

کلید واژه: بارندگی, دمای خاک, دمای هوا, گندم زمستانی, خاکورزی حفاظتی,

چکیده مقاله :

رطوبت خاک عامل اصلی تعیین کننده رشد گیاهان به‌ویژه در زمین های دیم است. رطوبت خاک طی دوره رشد به‌دلیل بارش، تبخیر و سایر عوامل محیطی دچار تغییرات زمانی می‌شود. این پژوهش به‌منظور یافتن عوامل اقلیمی مؤثر بر رطوبت خاک تحت شرایط دیم انجام گرفت. آزمایش مزرعه‌ای در کشتزار دیم با شیب 10 درصد و در دو شرایط کشت: آیش و تحت کشت گندم زمستانه در دانشگاه زنجان طی دوره رشد از 1395 تا 1396 انجام شد. برای این کار شش کرت با ابعاد پنج متر در دو متر به‌صورت موازی با شیب مطابق با شیوه رایج کشت در منطقه طراحی شد. مقدار رطوبت خاک با فاصله زمانی هفت روز و به وسیله دستگاه TDR مدل IDRG SMS-T2 طی دوره رشد اندازه‌گیری شد. متغیرهای اقلیمی شامل دمای هوا و بارندگی و نیز دمای خاک در طول دوره رشد تعیین گردید. بر اساس نتایج، رطوبت خاک در کرت‌های تحت کشت حدود 11 درصد کمتر از کرت‌های آیش بود و این تفاوت از نظر آماری معنی‌دار بود. مقدار رطوبت خاک بین ماه‌های مختلف به طور معنی‌داری برای هر دو شرایط کشت متفاوت بود (001/0p<). همبستگی مثبت معنی‌دار بین رطوبت خاک و بارندگی، دمای هوا و دمای خاک در هر دو شرایط کشت وجود داشت (05/0p<). در کرت‌های آیش نسبت به کرت‌های کشت، وابستگی بیشتری بین رطوبت خاک و دمای هوا (44/0=r) و دمای خاک (51/0=r) وجود داشت. این پژوهش نشان داد که دمای خاک به عنوان مؤثرترین ویژگی تعیین کننده رطوبت خاک در زمین‌های آیش و تحت کشت در منطقه است.

چکیده انگلیسی:

Soil moisture (SM) is the major factor controlling plant growth particularly in rainfed lands. It varies due to the change of climatic parameters such as precipitation and air temperature and evaporation. This study was conducted to found climatic factor influencing soil moisture under rainfed conditions. A field experiment with two cultivated conditions: under fallow and cultivated with winter wheat was designed in a rainfed land with 10% slope steepness in the University of Zanjan during growth period from 2016 to 2017. Toward this, six plant plots with 2m × 5m dimensions were installed along the slope orientation similar to conventional tillage method in the area. Volumetric soil moisture was measured in 7-day interval using TDR model IDRG SMS-T2 set during growth period Climatic variables including air temperature (AT) and precipitation (P) along with soil temperature (ST) were determined during growth period. Based on the results, SM in cultivated plots was about 11% less than the follow plots, and this difference was statistically significant between the two. Amount of soil moisture significantly varied among different months (p<0.001). Significant correlations were found between SM and P, AT and ST in the two cultivation conditions (p<0.05). Higher dependency of SM on AT (r=0.44) and ST (r=0.51) was observed in fallow plots as compared to planted plots. This study revealed that ST is the most effective property controlling SM in fallow and planted lands in the area.