نقش شرکت های دانش بنیان در توسعه ی ایران (مطالعۀ موردی: پارک علم‌وفناوری پردیس تهران
محورهای موضوعی : پژوهش های اجتماعی
رنگین نگار کرم زاده
1
,
مجید رادفر
2
*
,
معصومه رشاد
3
1 - دانش آموخته دکتری جامعه شناسی واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد گروه جامعه شناسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، تهران، ایران
کلید واژه:
چکیده مقاله :
چکیده
شرکت‌های دانش‌بنیان به‌عنوان موتور محرک نوآوری و از ارکان اصلی توسعه در ایران شناخته می‌شوند. با این وجود، بررسی نظام‌مند نقش و آثار آن‌ها در توسعه کشور همچنان محدود بوده و فعالیت های پژوهشی کمی در این حوزه انجام شده است. پژوهش حاضر با هدف تبیین نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در توسعۀ ایران، با تمرکز بر پارک علم‌وفناوری پردیس تهران انجام شده است. این مطالعه به روش ترکیبی (کیفی–کمی) صورت گرفت. در بخش کیفی، داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با مدیران و کارشناسان پارک گردآوری و با روش تحلیل محتوا بررسی شد. در بخش کمی نیز شاخص‌های مربوط به عملکرد اقتصادی، اشتغال و رفاه اجتماعی منطقه‌ای جمع‌آوری و با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی تحلیل گردید. یافته‌ها نشان می‌دهد که فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک پردیس نه‌تنها به ایجاد فرصت‌های شغلی دانش‌محور و افزایش ارزش افزوده اقتصادی منجر شده، بلکه موجب تقویت شبکه‌های نوآوری، ارتقای رفاه اجتماعی و تسهیل جریان انتقال دانش میان دانشگاه، صنعت و دولت گردیده است. همچنین نتایج حاکی از آن است که این شرکت‌ها با کاهش نابرابری‌های منطقه‌ای و ارتقای هم‌افزایی بین‌بخشی، نقشی مؤثر در توسعۀ پایدار ایفا می‌کنند. بر این اساس، حمایت هدفمند از شرکت‌های دانش‌بنیان و توسعۀ زیرساخت‌های فناوری می‌تواند راهبردی کلیدی برای پیشبرد توسعۀ اقتصادی–اجتماعی کشور و تدوین سیاست‌های نوآورانه به‌شمار آید.
شرکت‌های دانش‌بنیان به‌عنوان موتور محرک نوآوری و از ارکان اصلی توسعه در ایران شناخته می‌شوند. با این وجود، بررسی نظام‌مند نقش و آثار آن‌ها در توسعه کشور همچنان محدود بوده و فعالیت های پژوهشی کمی در این حوزه انجام شده است. پژوهش حاضر با هدف تبیین نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در توسعۀ ایران، با تمرکز بر پارک علم‌وفناوری پردیس تهران انجام شده است.
Abstract
Knowledge-based companies are recognized as drivers of innovation and key pillars of economic development in Iran; however, their systematic impact on socio-economic growth has received limited scholarly attention. This study aims to elucidate the role of knowledge-based companies in enhancing Iran’s socio-economic development, with a focus on the Pardis Science and Technology Park in Tehran. A mixed-methods approach (qualitative–quantitative) was employed. In the qualitative phase, data were collected through semi-structured interviews with park managers and experts and analyzed using content analysis. In the quantitative phase, regional indicators of economic performance, employment, and social welfare were gathered and examined through descriptive and inferential statistics. The findings reveal that knowledge-based companies operating in Pardis not only create knowledge-intensive employment for skilled labor but also contribute to increasing economic value-added, strengthening innovation networks, and improving social welfare. Moreover, their collaboration with governmental and academic institutions facilitates knowledge transfer and helps reduce regional disparities. Accordingly, targeted support for knowledge-based companies and the development of technological infrastructures can play a decisive role in advancing Iran’s socio-economic development and provide valuable insights for policymakers in designing innovative strategies
Knowledge-based companies are recognized as drivers of innovation and key pillars of economic development in Iran; however, their systematic impact on socio-economic growth has received limited scholarly attention. This study aims to elucidate the role of knowledge-based companies in enhancing Iran’s socio-economic
provide valuable insights for policymakers in designing innovative strategiesdata were collected through semi-structured
فصلنامه پژوهش اجتماعی دوره 15، شماره 2(مسلسل 62)، بهار 1403
صص 61-48
نقش شرکت های دانش بنیان در توسعه ی ایران
(مطالعۀ موردی: پارک علم‌وفناوری پردیس تهران)
رنگین‌نگار کرم‌زاده1، مجید رادفر2، معصومه رشاد3
چکیده
شرکت‌های دانش‌بنیان به‌عنوان موتور محرک نوآوری و از ارکان اصلی توسعه در ایران شناخته می‌شوند. با این وجود، بررسی نظام‌مند نقش و آثار آن‌ها در توسعه کشور همچنان محدود بوده و فعالیت های پژوهشی کمی در این حوزه انجام شده است. پژوهش حاضر با هدف تبیین نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در توسعۀ ایران، با تمرکز بر پارک علم‌وفناوری پردیس تهران انجام شده است. این مطالعه به روش ترکیبی (کیفی–کمی) صورت گرفت. در بخش کیفی، داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با مدیران و کارشناسان پارک گردآوری و با روش تحلیل محتوا بررسی شد. در بخش کمی نیز شاخص‌های مربوط به عملکرد اقتصادی، اشتغال و رفاه اجتماعی منطقه‌ای جمع‌آوری و با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی تحلیل گردید. یافته‌ها نشان می‌دهد که فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک پردیس نه‌تنها به ایجاد فرصت‌های شغلی دانش‌محور و افزایش ارزش افزوده اقتصادی منجر شده، بلکه موجب تقویت شبکه‌های نوآوری، ارتقای رفاه اجتماعی و تسهیل جریان انتقال دانش میان دانشگاه، صنعت و دولت گردیده است. همچنین نتایج حاکی از آن است که این شرکت‌ها با کاهش نابرابری‌های منطقه‌ای و ارتقای هم‌افزایی بین‌بخشی، نقشی مؤثر در توسعۀ پایدار ایفا می‌کنند. بر این اساس، حمایت هدفمند از شرکت‌های دانش‌بنیان و توسعۀ زیرساخت‌های فناوری می‌تواند راهبردی کلیدی برای پیشبرد توسعۀ اقتصادی–اجتماعی کشور و تدوین سیاست‌های نوآورانه به‌شمار آید.
کلمات کليدي: شرکت‌های دانش‌بنیان، توسعۀ اقتصادی-اجتماعی، پارک علم‌وفناوری پردیس، تهران، اشتغال دانش‌محور.
1- مقدمه
در دهه‌های اخیر، نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در فرایند توسعۀ اقتصادی و اجتماعی کشورها بیش‌ازپیش موردتوجه قرار گرفته است. این شرکت‌ها به‌عنوان یکی از مهمترین پیشران‌های اقتصاد دانش‌محور، بستری برای تجاری‌سازی پژوهش‌ها، ارتقای نوآوری و افزایش بهره‌وری در بخش‌های مختلف اقتصادی فراهم می‌کنند. از این منظر، گذار از اقتصاد سنتی مبتنی‌بر منابع طبیعی به اقتصادی متکی‌بر دانش و فناوری، به‌عنوان ضرورتی اجتناب‌ناپذیر درجهت ارتقای رقابت‌پذیری کشورها در سطح منطقه‌ای و جهانی مطرح می‌شود (دارابی، 1403: 25-15). شرکت‌های دانش‌بنیان نه‌تنها به خلق ارزش افزوده و تولید محصولات فناورانه کمک می‌کنند، بلکه موجب اشتغال‌زایی، ارتقای سطح مهارت نیروی انسانی، و بهبود زیرساخت‌های تحقیق و توسعه نیز می‌گردند. درواقع، این شرکت‌ها پلی میان دانشگاه، صنعت و بازار ایجاد می‌کنند و با اتصال نوآوری به نیازهای واقعی جامعه، فرایند توسعۀ پایدار را تقویت می‌نمایند. در این چارچوب، سرمایۀ انسانی متخصص و شبکه‌های نوآوری از عوامل کلیدی در موفقیت این شرکت‌ها محسوب می‌شوند (شجاعی، شجاعتی، خالدی، 1400: 64). از جنبۀ اجتماعی، شرکت‌های دانش‌بنیان نقشی فراتر از فعالیت‌های اقتصادی ایفا می‌کنند. این شرکت‌ها با تقویت فرهنگ نوآوری، افزایش مشارکت جوانان در فعالیت‌های فناورانه، و ایجاد الگوهای جدید از کارآفرینی، زمینه‌ساز تحولات مثبت در سطح جامعه می‌شوند. توسعۀ زیست‌بوم نوآوری و استارتاپی نیز بستری برای تعاملات گسترده‌تر میان نهادهای آموزشی، اقتصادی و اجتماعی فراهم می‌کند که درنهایت به افزایش انسجام و پویایی اجتماعی منجر می‌شود (صفرلو، 1397: 55). در سطح جهانی، تجارب کشورهای توسعه‌یافته نشان می‌دهد که حمایت ساختاری و هدفمند از شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند مسیر رشد اقتصادی و اجتماعی را دگرگون سازد. به‌ویژه، پارک‌های علم‌وفناوری و مراکز نوآوری به‌عنوان نهادهای پشتیبان این شرکت‌ها عمل کرده و امکان هم‌افزایی میان ایده‌ها، سرمایه و فناوری را فراهم می‌سازند. بدین‌ترتیب، شرکت‌های دانش‌بنیان به بازیگرانی کلیدی در اقتصاد جهانی تبدیل شده‌اند و کشورهای مختلف در تلاش‌اند با توسعۀ چنین شرکت‌هایی، جایگاه خودرا در زنجیرۀ ارزش جهانی ارتقاء دهند (وصالی‌آذرشربیانی، 1396: 19-18).
در ایران نیز باتوجه‌به تحولات اقتصادی و ضرورت حرکت به‌سوی اقتصاد دانش‌محور، جایگاه شرکت‌های دانش‌بنیان به‌طور جدی موردتأکید قرار گرفته است. طی سال‌های اخیر، سیاست‌های کلان کشور به‌سمت تقویت زیست‌بوم نوآوری
و حمایت از فعالیت‌های فناورانه هدایت شده و ایجاد زیرساخت‌هایی همچون پارک‌های علم‌وفناوری، مراکز رشد و صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر در دستور کار قرار گرفته است. این روند بیانگر تلاش برای کاهش وابستگی به اقتصاد نفتی و جایگزینی آن با تولید مبتنی‌بر دانش است. تهران به‌عنوان پایتخت و مهمترین قطب علمی و اقتصادی کشور، نقشی کلیدی در شکل‌گیری و گسترش شرکت‌های دانش‌بنیان ایفاء می‌کند. تمرکز دانشگاه‌های بزرگ، مراکز تحقیقاتی، و صنایع پیشرفته در این شهر، بستری مناسب برای ایجاد ارتباط میان علم و بازار فراهم ساخته است. پارک علم‌وفناوری پردیس تهران به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین مراکز نوآوری کشور، محل استقرار بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان پیش‌رو است‌که در حوزه‌های گوناگون فناوری‌های پیشرفته فعالیت دارند. پارک علم‌وفناوری پردیس تهران با برخورداری از زیرساخت‌های مناسب، حمایت‌های دولتی و حضور شرکت‌های فعال در زمینه‌های متنوع علمی، سهم چشمگیری در ارتقای جایگاه شرکت‌های دانش‌بنیان کشور دارد. این پارک نه‌تنها فضایی برای استقرار و رشد شرکت‌های فناور فراهم کرده، بلکه بستری برای تعاملات ملی و بین‌المللی نیز به‌شمار می‌رود. مطالعۀ این پارک به‌عنوان نمونه‌ای عینی می‌تواند درک دقیق‌تری از نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در توسعۀ اقتصادی–اجتماعی ایران ارائه دهد. باوجود تلاش‌های انجام‌شده، همچنان پرسش‌هایی دربارۀ میزان و کیفیت تأثیرگذاری شرکت‌های دانش‌بنیان بر توسعۀ اقتصادی–اجتماعی کشور مطرح است. مسئلۀ تحقیق آن است‌که - شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک علم‌وفناوری پردیس تهران تا چه اندازه توانسته‌اند در بهبود شاخص‌های اقتصادی همچون اشتغال، ارزش‌افزوده و صادرات و نیز در ارتقای شاخص‌های اجتماعی مانند فرهنگ نوآوری و سرمایۀ انسانی مؤثر باشند. براین‌اساس، سؤال پژوهش برآن است‌که؛ - شرکت‌های دانش‌بنیان پارک علم‌وفناوری پردیس تهران چه نقشی در توسعۀ اقتصادی–اجتماعی ایران ایفاء می‌کنند؟ - فرضیۀ تحقیق بیان می‌دارد که - شرکت‌های دانش‌بنیان این پارک با ایجاد پیوند میان علم، فناوری و بازار، سهم قابل‌توجهی در بهبود شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی کشور دارند.
2- پیشینۀ پژوهش
مطالعات گوناگون به تبیین نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در توسعۀ اقتصادی و اجتماعی پرداخته‌اند. در این پژوهش، به‌برخی از مهمترین تحقیقات هم‌سو با محور جستار مرور شده و برپایۀ (جدول 1)، ارائه شده است.
جدول 1. محور موضوعی
1 | واکاوی مسائل توسعۀ دانش‌بنیان در ایران باتأکیدبر نوآوری (محمدی و دیگران، 1402: 135-103). |
2 | بررسی اثر توسعۀ شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت آپ‌های نوآور پارک‌های علم‌وفناوری بر رشد اقتصاد منطقه‌ای در ایران (کهرایی، شیوایی، 1402: 32-13). |
3 | تحلیل نقش پارک علم‌وفناوری در توسعۀ اقتصادی منطقه (موردمطالعه: پارک پردیس تهران) (سقائی، امینی‌نژاد، قاسمی‌زاده، 1402: 84-71). |
4 | ارزیابی تأثیر شرکت‌های دانش‌بنیان، مراکز رشد و پارک‌های علم‌وفناوری در روند توسعۀ اقتصادی (عسگری‌گشت‌رودخانی، هاشمی، 1398: 258-239). |
5 | Intellectual Capital And Economic Growth: Evidence From Some Selected Countries (Gashe, Sime, Mada, 2024: 1-18). |
6 | Knowledge-Based Economy Capacity Building For Developing Countries: A Panel Analysis In Southern African Development Community (Phale et al., 2021: 1-28). |
7 | Intellectual Capital As A Driver Of Economic Development (Jednak, Dmitrovic, Damnjanovic, 2017: 77-84). |
8 | Knowledge-Based Development And Its Relation To Economic Prosperity In Developing Countries (Atiqul Haq, 2012: 12-47). |
3- ادبیات و مبانی‌نظری
اقتصاد دانش‌بنیان به‌عنوان یکی از الگوهای نوین توسعه، برمبنای تولید، توزیع و کاربرد دانش در فعالیت‌های اقتصادی شکل می‌گیرد. در این دیدگاه، دارایی‌های نامشهود به‌مانند دانش، نوآوری و سرمایۀ انسانی به‌جای منابع طبیعی یا سرمایۀ فیزیکی، محور اصلی ارزش‌آفرینی هستند. این تغییر پارادایم سبب شده است‌که شرکت‌های دانش‌بنیان به‌عنوان موتور محرک رشد و تحول در اقتصاد نوین شناخته شوند. یکی از نظریه‌پردازان مهم در این حوزه پیتر دراکر4است‌که بر اهمیت «دانش به‌عنوان منبع اصلی مزیت رقابتی»، تأکید دارد. وی برآن باور می‌باشد که جوامع آینده به‌سمت «جامعه دانش»؛ حرکت می‌کنند و سازمان‌هایی که بتوانند دانش را به ارزش اقتصادی تبدیل کنند، تعیین‌کنندۀ مسیر توسعه خواهند بود. همچنین فریتز ماخلوب5 از نخستین اقتصاددانانی بود که مفهوم «صنایع مبتنی‌بر دانش»، را در دهۀ ۱۹۶۰میلادی، مطرح کرد و سهم دانش در اقتصاد آمریکا را به‌طور سیستماتیک محاسبه نمود. به‌طورخاص، تحلیل‌های دراکر و ماخلوب، نشان می‌دهد که اقتصاد دانش‌بنیان نه صرفاً یک پدیدۀ فناورانه، بلکه ساختاری اجتماعی–اقتصادی است‌که به بازتعریف رابطه میان دانشگاه، صنعت و دولت می‌انجامد. این چارچوب به‌طور مستقیم بر سیاست‌های ملی در حوزۀ حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان اثر گذاشته و زمینه را برای توسعۀ اکوسیستم‌های نوآوری فراهم کرده است (رمضانپورنرگسی، فلاح‌حقیقی، شریفی، 1401: 92). نوآوری و کارآفرینی فناورانه قلب تپندۀ شرکت‌های دانش‌بنیان به‌شمار می‌رود. این مفهوم به فرایند ایجاد محصولات، خدمات یا فرایندهای جدید برپایۀ فناوری‌های نوین اشاره دارد که توان ایجاد بازارهای تازه یا تحول در بازارهای موجود را دارند (حمیدی‌زاده، 1395: 28). کارآفرینی فناورانه همچنین پیوند مستقیمی با ریسک‌پذیری، خلاقیت و مدیریت دانش دارد. جوزف شومپیتر6 از برجسته‌ترین اقتصاددانان، نوآوری را نیروی اصلی «تخریب خلاق»، می‌دانست. فرایندی که در آن ایده‌ها و فناوری‌های جدید جایگزین ساختارهای قدیمی می‌شوند و بدین‌ترتیب اقتصاد به حرکت درمی‌آید. همچنین هنری اتزکویتز7، با طرح نظریۀ «مارپیچ سه‌گانه»، بر نقش تعامل میان دانشگاه، صنعت و دولت در تقویت نوآوری تأکید کرد. این تعامل زیرساختی حیاتی برای رشد شرکت‌های دانش‌بنیان و کارآفرینان فناور محسوب می‌شود. نوآوری فناورانه صرفاً از نبوغ فردی برنمی‌خیزد، بلکه محصول یک شبکۀ نهادی و اجتماعی است. بنابراین، شرکت‌های دانش‌بنیان زمانی می‌توانند به موفقیت پایدار دست یابند که در بستر یک نظام نوآوری پویا و حمایتگر فعالیت کنند (تاري، مرادی، ابراهیم‌پورازبری، 1394: 37). توسعۀ اجتماعی مبتنی‌بر فناوری نگاهی فراتر از رشد اقتصادی دارد و به تأثیر فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان بر بهبود کیفیت زندگی، افزایش فرصت‌های آموزشی و شغلی، و ارتقای عدالت اجتماعی می‌پردازد. این رویکرد بر این فرض استوار است‌که فناوری نه‌تنها ابزاری برای افزایش بهره‌وری، بلکه نیرویی برای تقویت هم‌بستگی اجتماعی و ارتقای رفاه عمومی است. در این زمینه آمارتیا سن8 با نظریۀ «قابلیت‌ها»، بر اهمیت فراهم‌کردن فرصت‌های برابر برای افراد جهت شکوفاسازی توانایی‌هایشان تأکید دارد. فناوری و نوآوری می‌توانند این فرصت‌ها را گسترش دهند. همچنین مانوئل کاستلز9در تحلیل «جامعه شبکه‌ای»، نشان داد که فناوری‌های اطلاعاتی ساختار اجتماعی را بازتعریف کرده و امکان شکل‌گیری شبکه‌های جدید قدرت، دانش و ارتباطات را فراهم می‌کنند. درواقع، شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند فراتر از اثرات اقتصادی، زمینه‌ساز تغییرات مثبت در سرمایۀ اجتماعی، عدالت آموزشی و مشارکت مدنی شوند. به‌همین دلیل، توسعۀ فناورانه در سطح جامعه با بُعد اجتماعی آن گره خورده و هر دو به‌طور متقابل یکدیگر را تقویت می‌کنند (علیخانی، مهدوی‌فر، 1401: 2). زیست‌بوم شرکت‌های دانش‌بنیان به مجموعه‌ای از بازیگران، نهادها و زیرساخت‌ها اشاره دارد که با تعامل خود موجب شکل‌گیری، رشد و پایداری این شرکت‌ها می‌شوند. این زیست‌بوم معمولاً شامل دانشگاه‌ها، مراکز تحقیق و توسعه، پارک‌های علم‌وفناوری، سرمایه‌گذاران خطرپذیر، و سیاست‌گذاران است. مایکل پورتر10 با نظریۀ «خوشه‌های صنعتی»، نشان داد که تمرکز جغرافیایی و تعامل میان شرکت‌ها و نهادهای پشتیبان، عاملی کلیدی در افزایش بهره‌وری و نوآوری است. همچنین ریچارد فلوریدا11 با مفهوم «طبقۀ خلاق»، به نقش محیط‌های شهری و اجتماعی در جذب نیروهای انسانی نوآور و پشتیبانی از شرکت‌های فناور اشاره کرد. برحسب چشم‌انداز صاحب‌اندیشان، زیست‌بوم دانش‌بنیان یک ساختار چندبُعدی است‌که نیازمند هم‌افزایی میان عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. بدین‌سان، توسعۀ شرکت‌های دانش‌بنیان در گرو ایجاد محیطی است‌که هم‌زمان منابع انسانی خلاق، زیرساخت‌های فناورانه و سیاست‌های حمایتی را درخود جای دهد (آگاه، آگاه، 1396: 33).
4- روش‌تحقیق
پژوهش حاضر با رویکرد ترکیبی (کیفی–کمی)، انجام شده است تا ابعاد مختلف نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در توسعۀ اقتصادی–اجتماعی به‌صورت جامع موردبررسی قرار گیرد. در بخش کیفی، داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با مدیران و کارشناسان پارک علم‌وفناوری پردیس تهران گردآوری شد. انتخاب مشارکت‌کنندگان به‌شیوۀ نمونه‌گیری هدفمند صورت گرفت تا افرادی با تجربه و آگاهی مستقیم از فرایندها و چالش‌های شرکت‌های دانش‌بنیان در این پارک در مطالعه حضور داشته باشند. داده‌های گردآوری‌شده با روش تحلیل محتوای کیفی بررسی و مضامین اصلی مرتبط‌با نوآوری، اشتغال‌زایی و ارتقای رفاه اجتماعی استخراج گردید. در بخش کمی، تمرکزبر گردآوری داده‌های آماری و شاخص‌های اقتصادی–اجتماعی منطقه‌ای مرتبط‌با پارک پردیس بود. داده‌ها شامل شاخص‌های اشتغال دانش‌محور، ارزش‌افزودۀ اقتصادی و ارتقای رفاه اجتماعی درارتباط‌با شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این مجموعه گردآوری شد. تحلیل داده‌ها با بهره‌گیری از روش‌های آمارتوصیفی و استنباطی انجام گرفت تا روابط معنادار میان عملکرد این شرکت‌ها و توسعۀ اقتصادی–اجتماعی در سطح منطقه‌ای سنجیده شود. به‌این ترتیب، ترکیب داده‌های کیفی و کمی امکان ارائۀ تصویری دقیق‌تر از نقش شرکت‌های دانش‌بنیان پارک پردیس تهران در توسعۀ اقتصادی و اجتماعی کشور را فراهم کرده است.
5- بحث و یافته‌های تحقیق
همان‌طورکه برپایۀ (جدول 2)، مشاهده می‌شود، ویژگی‌های نمونۀ کیفی از مجموع ۱۸نفر به‌مثابۀ مدیران و کارشناسان فعال در پارک علم‌وفناوری پردیس تهران در مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته شرکت کرده‌اند. ترکیب مشارکت‌کنندگان شامل مدیران ارشد پارک، مؤسسین و مدیران عامل شرکت‌های دانش‌بنیان، مدیران بخش تحقیق و توسعه، رابطان دانشگاهی و فناوری و همچنین نمایندگان نهادهای دولتی مرتبط‌با سیاست‌گذاری بوده است. این تنوع مشارکت‌کنندگان سبب شد که دیدگاه‌ها از زوایای مدیریتی، اجرایی، پژوهشی و سیاستی پوشش داده شود. سابقۀ کاری افراد نیز بین ۷تا۱۲سال بوده که نشان‌دهندۀ تجربه و آشنایی کافی آنان با فرایندهای توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان است. انتخاب نمونه به‌صورت هدفمند انجام شده و ترکیب افراد به‌گونه‌ای بوده است‌که بتواند تصویری جامع از عملکرد و چالش‌های شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه دهد. حضور گروه‌های مختلف از مدیران پارک تا نمایندگان دولت موجب شد که داده‌های کیفی از تنوع منابع برخوردار بوده و اشباع‌نظری حاصل گردد. بدین‌ترتیب، یافته‌های کیفی که در ادامه گزارش می‌شوند، برپایۀ دیدگاه‌های معتبر و تجربه‌های واقعی افراد ذی‌نفع شکل گرفته استاین تنوع نمونه نشان می‌دهد که مضامین استخراج‌شده (مانند اشتغال دانش‌محور و تقویت شبکه‌های نوآوری)، نه‌تنها از منظر یک گروه خاص، بلکه از زاویه‌های مختلف موردتأیید بوده‌اند.
جدول 2. مشخصات مشارکت‌کنندگان (مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته)-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
نقش/عنوان شرکت‌کننده | تعداد (n) | درصد | میانگین سابقۀ کاری (سال) |
مدیران پارک علم‌وفناوری پردیس | 4 | 2/22 | 5/11 |
مؤسسین/مدیران عامل شرکت‌ها | 6 | 3/33 | 7/8 |
مدیران تحقیق و توسعه شرکت‌ها | 4 | 2/22 | 9/7 |
رابطان دانشگاهی/فناوری | 2 | 1/11 | 0/9 |
نمایندگان نهادهای دولتی/سیاست‌گذار محلی | 2 | 1/11 | 0/12 |
جمع | 18 | 0/100 | — |
(جدول 3)، نتایج کمی مربوط به ۶۰ شرکت فعال در پارک علم‌وفناوری پردیس تهران را نشان می‌دهد. میانگین تعداد کارکنان هر شرکت ۱۸نفر بوده و بخش قابل‌توجهی از نیروها (میانگین ۴۲درصد)، دارای تحصیلات کارشناسی‌ارشد و دکتری هستند که حاکی از تمرکزبر اشتغال دانش‌محور است. شاخص‌های مالی نیز رشد چشمگیری را نشان می‌دهند؛ رشد میانگین سالانۀ درآمد شرکت‌ها حدود ۲۴درصد و رشد ارزش افزوده نسبت‌به سال پایۀ نزدیک به ۳۹درصد بوده است. همچنین، شرکت‌ها به‌طور میانگین حدود ۸درصد از درآمد خودرا صرف فعالیت‌های تحقیق و توسعه کرده‌اند. از نظر شبکه‌سازی، بیش‌از ۶۳درصد شرکت‌ها همکاری دانشگاهی داشته و ۲۸درصد نیز وارد تعاملات رسمی با نهادهای دولتی شده‌اند. این یافته‌ها نشان می‌دهد که شرکت‌های دانش‌بنیان پارک پردیس توانسته‌اند علاوه‌بر ایجاد اشتغال تخصصی، در شاخص‌های کلان اقتصادی نیز اثرگذار باشند. حضور نیروهای تحصیل‌کرده، افزایش مستمر درآمد و سهم قابل‌توجۀ هزینههای تحقیق و توسعه گواه آن است‌که این شرکت‌ها درحال ایفای نقشی محوری در توسعه مبتنی‌بر دانش هستند. همچنین، درصد بالای همکاری‌های دانشگاهی نشان می‌دهد که جریان انتقال دانش به‌خوبی در این پارک شکل گرفته است. ازسوی، گرچه تعامل با نهادهای دولتی در سطح پایین‌تری قرار دارد، اما همین میزان نیز نقش مهمی در تسهیل سیاست‌های حمایتی ایفا می‌کند. در مجموع، داده‌های کمی جدول 3، مکمل داده‌های کیفی جدول 5، هستند و شواهد محکمی برای ارزیابی تأثیر شرکت‌های دانش‌بنیان بر توسعۀ اقتصادی–اجتماعی فراهم می‌آورند.
جدول 3. آمار توصیفی عملکرد شرکت‌های نمونه در پارک پردیس (نمونۀ کمی)-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
متغیر | میانگین | انحراف معیار | میانه | حداقل | حداکثر |
تعداد کارکنان (به ازای شرکت) | 5/18 | 3/12 | 15 | 3 | 72 |
سهم کارکنان دارای مدرک MSc/PhD | 0/42 | 7/18 | 40 | 10 | 85 |
رشد سالانۀ درآمد | 3/24 | 2/11 | 0/21 | 5- | 62 |
رشد ارزش‌افزوده شرکت نسبت‌به سال پایه | 6/38 | 1/20 | 34 | 10- | 120 |
هزینههای R&D به نسبت درآمد | 8/7 | 1/5 | 5/6 | 5/0 | 2 |
تعداد شرکت‌های دارای همکاری دانشگاهی | 38 | — | — | — | — |
درصد شرکت‌های دارای همکاری دانشگاهی | — | — | — | — | (60/38)3/63درصد |
تعداد شرکت‌های دارای قرارداد/همکاری با نهادهای دولتی | 17 | — | — | — | — |
درصد شرکت‌های دارای همکاری دولتی | — | — | — | — | (60/17)3/28درصد |
(جدول 4)، تغییرات شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی منطقه‌ای مرتبط‌با پارک علم‌وفناوری پردیس تهران را در بازۀ 5ساله نشان می‌دهد. نتایج حاکی از کاهش محسوس نرخ بیکاری از 4/12درصد به 1/8درصد است‌که نشان‌دهندۀ ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و اشتغال دانش‌محور در منطقه است. میانگین درآمد ماهانه خانوارها با افزایش 8/2میلیون‌تومان (3/37درصد)، مواجه شده و شاخص رفاه اجتماعی نیز از 1/52 به 8/61 افزایش یافته است. تعداد واحدهای کوچک و متوسط ثبت‌شده در منطقه از ۲۱۰ به ۳۵۰واحد رشد کرده و ضریب جینی منطقه با کاهش نسبی از 42/0 به 38/0، نشان‌دهندۀ کاهش نابرابری منطقه‌ای است. این جدول نشان می‌دهد که توسعۀ شرکت‌های دانش‌بنیان در پارک پردیس با اثرات ملموس اقتصادی و اجتماعی منطقه‌ای همراه بوده است. کاهش نرخ بیکاری و افزایش میانگین درآمد خانوارها، تطابق معناداری با رشد تعداد کارکنان و ارزش افزوده شرکت‌ها در جدول 3، دارد. همچنین افزایش شاخص رفاه اجتماعی و کاهش ضریب جینی، نشانه‌ای از تأثیر مثبت فعالیت‌های پارک بر کاهش نابرابری و بهبود کیفیت زندگی ساکنان منطقه است. این داده‌ها، علاوه‌بر تأیید یافته‌های کمی، با مضامین استخراج‌شده از مصاحبه‌های کیفی جدول 5، هم‌سو هستند و نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در ایجاد توسعۀ پایدار اقتصادی–اجتماعی را تقویت می‌کنند. به‌عبارتی، تحلیل پیش–پس منطقه‌ای، امکان ارزیابی اثرات ملموس این شرکت‌ها را فراتر از محدوده پارک فراهم می‌آورد و اعتبار یافته‌های پژوهش را افزایش می‌دهد.
جدول 4. شاخص‌های منطقه‌ای (مقایسۀ قبل و بعد از توسعۀ پارک در دورۀ موردبررسی)-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
شاخص منطقه‌ای | وضعیت قبل (پایه) | وضعیت بعد (پایان دوره) | تغییر مطلق | تغییر نسبی (درصد) |
نرخ بیکاری | 4/12 | 1/8 | 3/4- واحد درصد | 7/34- |
میانگین درآمد ماهانه خانوار (میلیون تومان) | 5/7 | 3/10 | 8/2+ تومان | 3/73+ |
شاخص رفاه اجتماعی (مقیاس 0–100) | 1/52 | 8/61 | 7/9+ نمره | 6/18+ |
تعداد واحدهای کوچک و متوسط ثبت‌شده | 210 | 350 | 140+ واحد | 7/66+ |
ضریب جینی منطقه | 42/0 | 38/0 | 04/0- | 9/5- (سبتاً کاهش نابرابری) |
(جدول 5)، نتایج کیفی حاصل از مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با ۱۸مشارکت‌کننده را نمایش می‌دهد. این جدول مضامین اصلی را همراه‌با تعداد مشارکت‌کنندگانی که هر مضمون را ذکر کرده‌اند، درصد فراوانی و نمونه نقل‌قول‌های کدگذاری‌شده ارائه می‌کند. مضامین شامل ایجاد اشتغال دانش‌محور، افزایش ارزش‌افزودۀ اقتصادی، تقویت شبکه‌های نوآوری و همکاری دانشگاه–صنعت، ارتقای رفاه اجتماعی محلی، اثربخشی جریان انتقال دانش، موانع زیرساختی و نیازبه حمایت مالی، و کاهش نسبی نابرابری منطقه‌ای است. بیشترین فراوانی مربوط به «اشتغال دانش‌محور» (9/88درصد) و «تقویت شبکه‌های نوآوری» (3/83درصد)، است‌که نشان می‌دهد این دو حوزه برای ذی‌نفعان مهمترین اثر شرکت‌های دانش‌بنیان در پارک محسوب می‌شوند. این یافته‌های کیفی نشان می‌دهند که شرکت‌های دانش‌بنیان نه‌تنها از نظر اقتصادی، بلکه از منظر اجتماعی نیز اثرگذار بوده‌اند. نمونه‌های نقل‌قول شده، عمق و جزئیات تجربۀ واقعی بازیگران را نشان می‌دهند و مکمل داده‌های کمی جدول‌های 3 و 4 هستند. به‌عنوان مثال، رشد ارزش‌افزوده و اشتغال تخصصی در جدول 3 ب تأکید مصاحبه‌شوندگان بر اشتغال دانش‌محور و ارزش‌افزوده اقتصادی در جدول 5 هم‌سو است. همچنین مضامین مرتبط‌با همکاری دانشگاه–صنعت و جریان انتقال دانش، پیوند میان فعالیت‌های شرکت‌ها و تقویت شبکه‌های نوآوری را تأیید می‌کنند. این تطابق کیفی–کمی موجب تقویت اعتبار یافته‌ها شده و نشان می‌دهد که سیاست‌های حمایتی و توسعۀ زیرساخت‌های فناوری در پارک پردیس تهران می‌تواند اثرگذاری مشابهی در سایر مناطق کشور نیز داشته باشد.
جدول 5. مضامین اصلی استخراج‌شده از تحلیل محتوای مصاحبه‌ها (کیفی -(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
موضوع/مضمون | تعداد مشارکت‌کننده (n) | درصد | نمونۀ نقل‌قول (کد) |
اشتغال دانش‌محور (ایجاد مشاغل تخصصی) | 16 | 9/88 | افزایش فرصت‌های کاری برای فارغ‌التحصیلان فنی (M-03) |
تقویت ارزش‌افزودۀ اقتصادی | 16 | 8/77 | شرکت‌ها ارزش‌افزوده منطقه را بالا برده‌اند (C-11) |
تقویت شبکه‌های نوآوری (همکاری دانشگاه–صنعت) | 15 | 3/83 | همکاری با دانشگاه سرعت توسعه محصول را بالا برد (U-02) |
ارتقای رفاه اجتماعی محلی | 11 | 1/61 | دسترسی بهتر به خدمات و افزایش درآمد خانوارها (M-07) |
موانع زیرساختی و نیاز به حمایت مالی/سرمایه‌گذاری | 12 | 7/66 | بخش بزرگی از مشکل، فقدان زیرساخت‌های حمایتی است (C-05) |
اثربخشی جریان انتقال دانش | 13 | 2/72 | انتقال دانش از دانشگاه به شرکت واقعی شده است (U-04) |
نیاز به تسهیل سیاستی (قوانین، مالیات، شبکه‌سازی) | 10 | 6/55 | قوانین می‌بایست آسان‌تر شوند تا رشد پایدار شود (G-01) |
کاهش نسبی نابرابری منطقه‌ای (مشاهدات سیاست‌گذاری) | 8 | 4/44 | فاصله با مراکز شهری اصلی اندکی کمتر شده (M-02) |
7- نتیجه‌گیری
نتایج پژوهش نشان می‌دهد که شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک علم‌وفناوری پردیس تهران نقش مهمی در ایجاد اشتغال دانش‌محور و بهره‌گیری از نیروی متخصص ایفاء کرده‌اند. این شرکت‌ها با ایجاد فرصت‌های شغلی تخصصی، توانسته‌اند مهارت نیروی انسانی منطقه را ارتقاء داده و سرمایۀ انسانی را تقویت کنند. شرکت‌های دانش‌بنیان با خلق ارزش‌افزودۀ اقتصادی و افزایش توان تولید، اثر مستقیمی بر توسعۀ اقتصادی منطقه داشته‌اند. رشد شرکت‌ها در درآمد و ارزش افزوده نشان‌دهندۀ ظرفیت بالای این شرکت‌ها در تولید ثروت و تقویت زیست‌بوم نوآوری است. یکی از دستاوردهای مهم پارک پردیس، تقویت شبکه‌های نوآوری و همکاری دانشگاه–صنعت است. همکاری‌ها میان شرکت‌ها و دانشگاه‌ها جریان انتقال دانش را تسهیل کرده و سرعت توسعۀ محصولات فناورانه را افزایش داده است. این شبکه‌سازی موجب هم‌افزایی میان تحقیق، فناوری و بازار و افزایش ظرفیت نوآوری منطقه شده است. یافته‌های اجتماعی نشان می‌دهد که فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان به ارتقای رفاه اجتماعی و کاهش نابرابری منطقه‌ای کمک کرده است. بهبود کیفیت زندگی، افزایش فرصت‌های اقتصادی و ایجاد شرایط مناسب برای مشارکت بیشتر جامعه، از پیامدهای مهم این فعالیت‌ها محسوب می‌شود. تحلیل داده‌های کیفی نیز نشان می‌دهد که شرکت‌های دانش‌بنیان به‌عنوان بازیگران کلیدی در ترویج فرهنگ نوآوری، انتقال دانش و ایجاد ارتباط میان دانشگاه، صنعت و دولت عمل کرده‌اند. این فعالیت‌ها شرایط لازم برای توسعۀ پایدار و تقویت اقتصاد دانش‌بنیان را فراهم کرده است. باوجود موفقیت‌ها، چالش‌هایی مانند کمبود زیرساخت‌های حمایتی و نیاز به تسهیل سیاست‌های مالی و قانونی همچنان وجود دارد. رفع این موانع برای تضمین رشد پایدار و اثرگذاری بلندمدت شرکت‌های دانش‌بنیان ضروری است. این پژوهش نشان می‌دهد که حمایت هدفمند از شرکت‌های دانش‌بنیان، توسعۀ زیرساخت‌های فناوری و شبکه‌سازی مؤثر، می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در پیشبرد توسعۀ اقتصادی و اجتماعی کشور ایفاء کند. تمرکز بر توسعۀ زیست‌بوم نوآوری و سیاست‌های حمایتی، موجب افزایش بهره‌وری و انسجام اجتماعی می‌شود. درنتیجه، می‌توان اذعان داشت‌که شرکت‌های دانش‌بنیان پارک پردیس تهران نه‌تنها محرک اقتصادی، بلکه عامل مهمی در ارتقای سرمایۀ انسانی، رفاه اجتماعی و کاهش نابرابری منطقه‌ای هستند. این یافته‌ها راهنمایی ارزشمند برای سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان توسعۀ اقتصادی–اجتماعی کشور فراهم می‌آورد و نشان می‌دهد که توسعۀ دانش‌بنیان می‌تواند به‌عنوان راهبردی کلیدی برای آینده اقتصاد ایران مطرح شود.
منابع
− آگاه، همایون. آگاه، هما. (1396). اقتصاد دانش‌بنیان. چاپ‌اول، تهران: انتشارات همایون آگاه.
− تاري، مهديه. مرادی، محمود. ابراهیم‌پورازبری، مصطفی. (1394). بررسی عوامل مؤثر بر رشد و موفقیت شرکت‌های دانش‌بنیان. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-رشد فناوری، دورۀ 12، شمارۀ 45، 44-36
− حمیدی‌زاده، محمدرضا. (1395). توسعۀ نوین اقتصادی و اجتماعی دانش‌بنیان. چاپ‌اول، تهران: انتشارات ترمه.
− دارابی، مجید. (1403). مؤلفه‌های توسعۀ شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه تأمین‌اجتماعی در ایران. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-تأمین‌اجتماعی، دورۀ 20، شمارۀ 2؛ (پیاپی 72)، 36-13.
− رمضانپورنرگسی، قاسم. فلاح‌حقیقی، نگین. شریفی، زینب. (1401). عوامل مؤثر بر موفقیت شرکت‌های دانش‌بنیان (موردمطالعه: مراکز رشد سازمان پژوهش‌های علمی صنعتی ایران و پارک علم‌وفناوری استان گیلان). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مدیریت نوآوری، دورۀ 11، شمارۀ 3؛ (پیاپی 41)، 117-91.
− سقائی، محسن. امینی‌نژاد، رامین. قاسمی‌زاده، سعید. (1402). تحلیل نقش پارک علم‌وفناوری در توسعۀ اقتصادی منطقه (موردمطالعه: پارک پردیس تهران). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-اقتصاد شهری، دورۀ 8، شمارۀ 1، 84-71.
− شجاعی، سیدمحمدحسین. شجاعتی، علی. خالدی، آرمان. (1400). تحلیلی تاریخی بر شکل‌گیری و توسعۀ تجربۀ سیاستی قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-بهبود مدیریت، دورۀ 15، شمارۀ 3؛ (پیاپی 53)، 90-63.
− صفرلو، شیرزاد. (1397). ساختار شرکت‌های تعاونی دانش‌بنیان. چاپ‌اول، تهران: انتشارات پندار قلم.
− عسگری‌گشت‌رودخانی، علیرضا. هاشمی، فرزاد. (1398). ارزیابی تأثیر شرکت‌های دانش‌بنیان، مراکز رشد و پارک‌های علم‌وفناوری در روند توسعۀ اقتصادی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-تحقیقات اقتصاد کشاورزی، دورۀ 12، شمارۀ 3، 258-239.
− علیخانی، میثم. مهدوی‌فر، مهلا. (1401). نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در رشد و توسعۀ اقتصادی کشور. سیزدهمین کنفرانس ترفندهای مدرن مدیریت، حسابداری، اقتصاد و بانک‌داری با رویکرد رشد کسب‌وکارها، دوسلدورف-آلمان، 9-1.
− کهرایی، صدیقه. شیوایی، الهام. (1402). بررسی اثر توسعۀ شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت آپ‌های نوآور پارک‌های علم‌وفناوری بر رشد اقتصاد منطقه‌ای در ایران. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات زیست‌بوم اقتصاد نوآوری، دورۀ 3، شمارۀ 1؛ (پیاپی 9)، 32-13.
− محمدی، حمید. دیوسالار، یدالله. صلواتی، گلنساء. بشیرمشهدی، محدثه. (1402). واکاوی مسائل توسعۀ دانش‌بنیان در ایران باتأکیدبر نوآوری. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش‌های برنامه و توسعه، دورۀ 4، شمارۀ 1؛ (پیاپی 10)، 135-101.
− وصالی‌آذرشربیانی، محمد. (1396). بررسی ارتباط بین سرمایۀ اجتماعی و توسعۀ شهری دانش‌بنیان. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-سیاست‌نامۀ علم‌وفناوری، دورۀ 7، شمارۀ 1؛ (پیاپی 18)، 30-17.
− Atiqul Haq, Shah Md. (2012). Knowledge-Based Development And Its Relation To Economic Prosperity In Developing Countries. Journal Of Asian Social Science (ASS), 8(12): 12-47.
− Gashe, Kalalto. Sime, Zerayehu. Mada, Melkamu. (2024). Intellectual Capital And Economic Growth: Evidence From Some Selected Countries. Journal Of Cogent Economics & Finance, 12(1): 1-18.
− Jednak, Sandra. Dmitrovic, Veljko. Damnjanovic, Vesna. (2017). Intellectual Capital As A Driver Of Economic Development. Economic Review: Journal of Economics and Business, 15(2): 77-84.
− Phale, Koketso. Li, Fanglin. Adjei Mensah, Isaac. Omari-Sasu, Akoto Yaw. Musah, Mohammed. (2021). Knowledge-Based Economy Capacity Building For Developing Countries: A Panel Analysis In Southern African Development Community. Journal Of Sustainability, 13(5): 1-28.
The Impact Of Knowledge-Based Companies On Iran’s Socio-Economic Development (Case Study: Pardis Science And Technology Park, Tehran)
Rangin Negar Karamzadeh12, Majid Radfar13, Masoumeh Rashad14
Abstract
Knowledge-based companies are recognized as drivers of innovation and key pillars of economic development in Iran; however, their systematic impact on socio-economic growth has received limited scholarly attention. This study aims to elucidate the role of knowledge-based companies in enhancing Iran’s socio-economic development, with a focus on the Pardis Science and Technology Park in Tehran. A mixed-methods approach (qualitative–quantitative) was employed. In the qualitative phase, data were collected through semi-structured interviews with park managers and experts and analyzed using content analysis. In the quantitative phase, regional indicators of economic performance, employment, and social welfare were gathered and examined through descriptive and inferential statistics. The findings reveal that knowledge-based companies operating in Pardis not only create knowledge-intensive employment for skilled labor but also contribute to increasing economic value-added, strengthening innovation networks, and improving social welfare. Moreover, their collaboration with governmental and academic institutions facilitates knowledge transfer and helps reduce regional disparities. Accordingly, targeted support for knowledge-based companies and the development of technological infrastructures can play a decisive role in advancing Iran’s socio-economic development and provide valuable insights for policymakers in designing innovative strategies.
Keywords: Knowledge-Based Companies, Socio-Economic Development, Pardis Science And Technology Park, Tehran, Knowledge-Intensive Employment.
[1] دانش آموخته دکتری جامعه شناسی واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
[2] استاد گروه جامعه‌شناسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران.( نویسندۀ مسئول) majid.Radfar@iau.ac.ir
[3] استادیار، دانشگاه آزاداسلامی رودهن، تهران، ایران.
[4] Peter Drucker
[5] Fritz Machlup
[6] Joseph Schumpeter
[7] Henry Etzkowitz
[8] Amartya Sen
[9] Manuel Castells
[10] Michael Porter
[11] Richard Florida
[12] Department of Sociology, Ro.C., Islamic Azad University, Roudehen, Iran
[13] Department of Sociology, Ro.C., Islamic Azad University, Roudehen, Iran majid.Radfar@iau.ac.ir
[14] Department of Sociology, Ro.C., Islamic Azad University, Roudehen, Iran