مبانی فقهی- حقوقیِ عضویت و مشارکتِ شهروندان در جمهوری اسلامی ایران

محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

رضا عیسی نیا ¹ (استادیار و عضو هیأت علمی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران)

تاریخ دریافت : 1394/11/10 تاریخ پذیرش : 1395/01/05 تاریخ انتشار : 1395/01/10

کلید واژه:

چکیده مقاله :

نویسنده در این مقاله تلاش کرده است با روش موضوعی دو مختصه از مختصات شهروندی یعنی عضویت و مشارکت را با ارائه به منابع و مبانی فقهی- حقوقیِ شیعه و با چینش مفاد آن؛ شفاف نماید لذا به این نتیجه رسیده است که عضویت بر دو پایه ملیت اکتسابی و ملیت تبعی معنا دهی می شود چون در ملیت اکتسابی آزادی اراده و عقیده و ایمان، اساس کار می باشد یعنی هر فرد می تواند با قبول ایدئولوژی اسلامی، ملیت اسلامی را بپذیرد و با یک پیمان اختیاری(= اِیمان ) عضویت در جامعه اسلامی را حائز گردد و در ملیت تبعی کسانی که بدون داشتن عقیده و ایده اسلامی بخواهند در جامعه اسلامی زندگی مشترکی را با شهروندان مسلمان داشته باشند تحت شرایطی(= اَیمان) به آنها اجازه داده می شود که در جامعه اسلامی به صورت تبعه رسمی شرکت کنند همچنین نتیجه گرفته شد که شهروندان در مشارکت کننده گی محدودیتی ندارند اما در حق مشارکت در مدیریت سیاسی یا حق انتخاب شدن در مشاغل سیاسی(یا مشارکت شوندگی) محدودیت های دارند و به صرفِ شهروند بودن نمی تواند برای به دست آوردن برخی از مناصب جهت مدیریت سیاسی کشور مشارکت کننده باشند.

چکیده انگلیسی:

The author of article has tried to clarify on a subject-based method two features of citizenship features that is membership and partnership by presenting sources and Shiite legal-jurisprudent principles and by arranging its inclusions. Therefore, author has drawn this conclusion that membership is meant based on two bases of acquired nationality and subjected nationality because in the former, resolve, belief and faith remain as foundations meaning that every individual can embrace Islamic nationality by accepting Islamic ideology and receive membership in the Islamic community through a voluntary pledge (faith). In subjected nationality, people who want to co-live with Muslim citizens without having Islamic belief are allowed to take part in the Islamic community under circumstances and conditions (faith). Besides, conclusion drawn is that citizens are not restricted in participation, but they have limitations in right of partnership in political administration or right of being elected in political occupations (or partnering) and they cannot participate to occupy offices of nation’s political management only because they are citizens.

منابع و مأخذ:

1. قرآن مجید


2. نهج البلاغه

3. ارفع نیا، بهشید،1374-1375،حقوق بین الملل خصوصی، جلد اول، عقیق.


4. آشوری، داریوش، 1373، دانشنامه سیاسی، انتشارات مروارید، چاپ سوم، تهران.


5. امام خمینی، 1378، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی.


6. بشیریه، حسین، تاریخ اندیشه­ها و جنبش­های سیاسی در قرن بیستم، تهران، اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره 99 و 100.


7. بیانات رهبری در خطبه نماز جمعه، 14/5/1362


8. بیانات رهبری در خطبه ی نماز جمعه 27/3/1362.


9. بیانات رهبری در دیدار استادان و دانشجویان قزوین، 26/9/1382.


10. بیانات رهبری در دیدار با جامعه وعاظ تهران، 14/ 2/ 1365.


11. بیرو، آلن،1385، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر ساروخانی، تهران، انتشارات کیهان.


12. ترکمان، محمد،1376، مدرس در پنج دوره تقنینیه مجلس شوراى ملى، ج 1، چاپ اول، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران.


13. جعفری لنگرودی، محمد جعفر،1372، ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش.


14. جعفری، محمدتقی، 1369، حکمت اصول سیاسی اسلام، بنیاد نهج البلاغه.


15. جهانبگلو، رامین، مدرنیته، دموکراسی و روشنفکران، تهران، نشر مرکز، 1380،


16. جوادی آملی، عبدالله، 1375، فلسفه حقوق بشر، قم، مرکز نشر اسراء.


17. جوادی آملی، عبدالله،1387،حکمت متعالیه سیاست متعالیه دارد، مجموعه سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه، به اهتمام شریف لک زایی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.


18. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، تهران، المکتبه الاسلامیه، 1401ق.


19. حمید الله، محمد،1374، نامه­ها وپیمان­های سیاسی حضرت محمد ص و اسناد صدر اسلام، ترجمه محمد حسینی، سروش (انتشارات صدا وسیما).


20. خلیلیان، خلیل، 1362، حقوق بین الملل اسلامی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی .


21. خوانساری، جماالدین محمد، شرح غررالحکم ودرالکلم با مقدمه و تصحیح و تعلیق میر جلال الدین حسینی ارموی، ج2، چاپ سوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1360.


22. دانش پژوه، مصطفی،1381، اسلام و حقوق بین الملل خصوصی، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه.


23. راغب اصفهانی، حسین بن محمد،1384، مفردات الفاظ ‌القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، انتشارات ذوی‌القربی، قم.


24. سخنان رهبری در مراسم سومین کنفرانس اندیشه­ی اسلامی 9/4/1365.


25. سید جمال الدین، اسدآبادی، سید جمال الدین، 1417ق،1327، العروه الوثقی، تنظیم از سید هادی خسروشاهی، تهران وزاره الثقافه والارشاد الاسلامی، مؤسسه الطبع و النشر .


26. صبحی صالح، نهج البلاغه،مؤسسه دارالهجره، چاپ سوم، 1425ق.


27. صدر، سیدمحمدباقر،بی­تا، انسان مسؤل و تاریخ ساز از دیدگاه قرآن، ترجمه محمدمهدی فولادوند.


28. صدوق،1413ق، من لایحضر الفقیه، ج4، قم، انتشارات جامعه مدرسین.


29. صرامی، سیف­الله، 1380، احکام حکومتی و مصلحت، تهران، نشر عبیر.


30. ضیایی بیگدلی، محمد رضا، 1368، اسلام وحقوق بین الملل، شرکت سهامی انتشار.


31. طباطبایی،محمد حسین، 1363، ترجمه وتفسیر المیزان، سید محمد باقر موسوی، ج 4، قم، انتشارات اسلامی.


32. علیخانی،علی اکبر،1377، مشارکت سیاسی، تهران، نشر سفیر، مقاله«ابعاد فقهی مشارکت سیاسی»، از عباسعلی عمید زنجانی.


33. عمید زنجانی، عباسعلی،1361، بنیاد های ملیت، تهران، واحد تحقیقات اسلامی بنیاد بعثت.


34. عمید زنجانی، عباسعلی،1364، وطن و سرزمین، (جغرافیای سیاسی) دفتر نشر فرهنگ اسلامی.


35. فصلنامه کتاب نقد،1378، مشروعیت، شماره 7، تابستان .


36. قوام، عبدالعلی، از کثرات گرایی سیاسی تا مردم سالاری، نشریه سیاست خارجی، سال یازدهم، شماره 2.


37. لطیفی، محمود، مبانی فقهی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران انتشارات دانشگاه تبریز، 1363.


38. مجلسى، محمد باقر،1403ق، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم.


39. مجله حوزه، مقاله­ی مبانی انتخابات، ش10،، تیر ماه 1364


40. محمدی ری شهری، محمد،1416، میزان الحکمه، انتشارات دارالحدیث، قم.


41. مطهری، مرتضی، 1384، مجموعه‏آثار، ج‏16، چاپ13،صدرا.


42. مطهری، مرتضی،1381، مجموعه آثار، ج21،صدرا .


43. مکارم شیرازی، ناصر،1380، تفسیر نمونه، ج21، قم، دارالکتب الاسلامیه.


44. منصور نژاد، محمد، 1386،،تحزب و مشارکت سیاسی، تهران، جوان پویا.


45. نائینی، محمد حسین،1382، تنبیه الامه و تنزیه المله،تصحیح و تحقیق سید جواد، ورعی، قم، بوستان کتاب.


46. نجفى، موسی،1375، تأملات سیاسى در تاریخ تفکر اسلامى، ج 2، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


47. کتب نور (kootob noor) الف: جامع فقهی JameFeqh، ب: منهاجManhaj، ج:حکم نبی الرحمه NABI alrahmah،


48. کتب نور(kootob noor)؛ الف: تفاسیر قرآن tafser، ب: مطهریmotahari. m.asar، ج: امام خمینی( IMAMG) د: لغات loghat


49. کتابخانه دیجیتالی اهل البیت.