• صفحه اصلی
  • اقتصاد رانتیری، دولت و طبقه متوسط فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران

اشتراک گذاری

آدرس مقاله


کد مقاله : 670172 بازدید : 174 صفحه: 23 - 53

10.22034/sej.2019.670172

نوع مقاله: پژوهشی

اقتصاد رانتیری، دولت و طبقه متوسط فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران

محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مسعود مطلبی 1 (استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آزاد شهر، آزاد شهر، ایران.)
حمید ملک پور 2 (دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1398/10/07 تاریخ پذیرش : 1398/10/07 تاریخ انتشار : 1398/10/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضر تبیین جایگاه و وضعیت اقتصاد رانتیری، دولت و طبقه متوسط فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران بود. در این راستا، بعد از مفهوم‎‌شناسی رانت و اقتصاد رانتیری، ویژگی‌های دولت رانتیر، ماهیت طبقات اجتماعی در ایران و تأثیر دولت رانتیر بر طبقه متوسط جدید و فرهنگی مورد بررسی قرار گرفت. همچنین تاثیر اقتصاد و دولت رانتیری در مهاجرت و شهرنشینی، توسعه مراکز آموزشی و دانشگاهی، توسعه رسانه‌ای و تیپ‌شناسی طبقه متوسط فرهنگی از دیگر مباحث مورد بررسی در این پژوهش بودند. نتایج این پژوهش که با بهره‌گیری از جامعه‌شناسی تاریخی و رویکرد توصیفی- تحلیلی انجام شد، نشان داد طبقه متوسط فرهنگی همانی را می‌خواهد که طبقه متوسط جامعه صنعتی می‌خواهد، ولی از نظر اقتصادی دارای آن جایگاه نیست. این طبقه فشار می‌آورد تا ارزش‌های خود همچون حقوق شهروندی، حس مشارکت‌جویی در تصمیم‌گیری‌ها، تقویت ارزش های فرهنگی نوین و سبک زندگی مدرن را به دولت‌های پس از انقلاب اسلامی که از ساختی رانتیری برخوردار هستند، تحمیل کند.

چکیده انگلیسی:

The purpose of this study was to explain the status and position of rentier economy, state and Cultural middle class in the Islamic Republic of Iran. In this regard, after the concept of rent and rentier economics, the characteristics of rentier state, the nature of social classes in Iran and the influence of rentier state on the new and cultural middle class were studied. Also, the impact of rentier economy and state on migration and urbanization, development of educational and academic centers, media development and typology of the cultural middle class were other topics considered in this study. The results of this study, using historical sociology and a descriptive-analytical approach, showed that the cultural middle class wants what the middle class wants in the industrial society, but economically it does not. This class is pushing to impose its values ​​such as citizenship rights, a sense of participation in decision-making, the reinforcement of modern cultural values, and the modern lifestyle of post-revolutionary states that enjoy a rentier structure.

منابع و مأخذ:


  1. ابریشمی، حمید؛ هادیان، محمد (1383). رانت‌جویی و رشد اقتصادی: شواهدی تجربی از ایران.تحقیقات اقتصادی،30 (67): 28-1.
    2.
  2. افضلی، رسول (1379). اصلاحات اقتصادی و چالش‌های مشروعیت در رژیم‌های عرب.مطالعات خاورمیانه،21: 106-85.
    3.
  3. بهرامی، جاوید؛ نصیری، سمیرا (1390). شوک نفتی و بیماری هلندی: بررسی موردی ایران. پژوهش‌های اقتصادی ایران، 48: 54-25.
    4.
  4. حاجی یوسفی، امیرمحمد (1376). دولت رانتیر یک بررسی مفهومی. اطلاعات سیاسی اقتصادی،12(125-126): 155-152.
    5.
  5. حاجی یوسفی، امیرمحمد (1389). دولت، نفت و توسعه اقتصادی در ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
    6.
  6. ذاکر صالحی، غلامرضا (1383). درآمدی بر جامعه‌شناسی آموزش عالی. تهران: کویر.
    7.
  7. ربیعی، شایان (1393). من طبقه متوسط، ۱۷ سال دارم. ابتکار(28 خرداد).
    8.
  8. رهنمایی، محمدتقی (1388). دولت و شهرنشینی در ایران؛ مبانی و اصول کلی نظریه توسعه شهر و شهرنشینی در ایران. پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری،1: 165-143.
    9.
  9. ستاری، سجاد (1394). صور بنیادی حیات نفتی؛ به‌سوی گذار از رانتیریسم و ادبیات دولت رانتیر. دولت‌پژوهی، 2:85-23.
    10.
  10. شکاری، عبدالقیوم (1379). نظریه دولت تحصیل‌دار و انقلاب اسلامی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
    11.
  11. شیرخانی، محمدعلی؛ خوش گفتار لامع، حامد (1391). گفتمان و عملکرد اقتصاد سیاسی در دولت‌های تحصیل‌دار. معرفت، 21(172): 151-137.
    12.
  12. طاهری، ابوالقاسم (1386). رانت، دولت رانتیر و پیامدهای آن.مطالعات بین‌المللی، 13: 147-123.
    13.
  13. ظهور طبقه متوسط فرهنگی و مطالبات آن. پگاه حوزه (بهمن1397)، 7. قابل دسترس در:                                          https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7392/0
    14.
  14. عزیزی، نعمت اله (1383). اشتغال و آموزش عالی: راه‌های پیوند آموزش عالی با نیازهای بازار کار. پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 20: 31-3 .
    15.
  15. غنیمه، عبدالرحیم (1388). تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی. ترجمة نوراله کسایی. تهران: دانشگاه تهران.
    16.
  16. فتحی، الهام (1394). روند شهرنشینی در ایران.آمار،12: 15-8.
    17.
  17. فراست‌خواه، مقصود (1388). سرگذشت و سوانح دانشگاه در ایران. تهران: رسا.
    18.
  18. فکوهی، ناصر (1382). فرهنگ و زبان، ضمیمة درآمدی بر انسان‌شناسی. تهران: نشر نی.
    19.
  19. قاسمی، صفت الله؛ زارع‌زاده، رسول (1392). پیامدهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی ظهور طبقه متوسط جدید در ایران.آفاق امنیت، 5(18):96-67.
    20.
  20. قاسمی، محمدعلی (1386). آسیب‌شناسی فرهنگی دولت مدرن در ایران. در: دولت مدرن در ایران. رسول افضلی. قم: انتشارات دانشگاه مفید.
    21.
  21. کاتوزیان، محمدعلی (1377). نه مقاله در جامعه‌شناسی تاریخی ایران: نفت وتوسعه اقتصادی. ترجمه علیرضا طیب. تهران: نشر مرکز.
    22.
  22. کاتوزیان، محمدعلی (1387). اقتصاد سیاسی ایران: استبداد و شبه مدرنیسم از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی. ترجمه محمدرضا نفیسی؛ کامبیز عزیزی. تهران: نشر مرکز.
    23.
  23. کارشناس، مسعود (1382). نفت، دولت و صنعتی شدن در ایران. ترجمه یوسف حاجی عبدالوهاب؛ علی اصغر سعیدی. تهران: گام نو.
    24.
  24. کارل، تریلین (1388). معمای فراوانی: رونق نفتی و دولت‌های نفتی. ترجمۀ جعفر خیرخواهان. تهران: نشر نی.
    25.
  25. محمدی‌فر، نجات؛ محمدی، روح‌الله (1391). نقش دولت نفتی(رانتیر) در شکل‌گیری و ماهیت طبقه متوسط جدید.چشم انداز ایران، 72:27-19.
    26.
  26. مطلبی، مسعود (1386). نقش و کارکرد سیاسی طبقه متوسط جدید در جمهوری اسلامی ایران.جامعه‌شناسی،8: 102-79.
    27.
  27. مطلبی، مسعود (1395). رشد و توسعه آموزش عالی و تاثیر آن بر دگرگونی ساخت سیاسی و اجتماعی ایران بعد از انقلاب اسلامی. پژوهش‌های انقلاب اسلامی،5(18):213-193.
    28.
  28. ملک‌پور، حمید؛ مطلبی، مسعود؛ ازغندی، سید علیرضا (1397). بررسی رابطه دولت و طبقه متوسط جدید در جمهوری اسلامی ایران (مطالعه موردی 1376 تا 1384). رهیافت انقلاب اسلامی، 44: 100-79.
    29.
  29. موثقی، احمد؛ غنیمی‌فرد، دلارام (1391). نفت و دموکراسی: مورد کشورهای صادرکننده نفت.سیاست،42(2):262-247.
    30.
  30. میرابی، مقداد (1397). آمار آموزش عالی 1396-۱۳۹۵. تهران: موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
    31.
  31. میرترابی، سعید (1391). درآمدی بر اقتصاد سیاسی نفت و مسائل نفت ایران. تهران: نشر قومس.
    32.
  32. میرترابی، سعید (1391). مسائل نفت ایران. تهران: نشر قومس.
    33.
  33. نصری، قدیر (1380). نفت و امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
    34.
  34. نورث، داگلاس؛ والیس، جان ژوزف؛ بی. وب، استیون؛ وینگاست، باری آر. (1394). سیاست، اقتصاد و مسائل توسعه در سایه خشونت. ترجمه محسن میردامادی، محمدحسین نعیمی‌پور. تهران: انتشارات روزنه.
    35.
  35. یامین‌پور، وحید (1389). طبقه متوسط جدید، تفاوت (یا گسست) نسلی و بایسته‌های سیاست‌گذاری رسانه. رسانه،21(83) :52-33.
    36.
  36. Beblawi, Hazem (1987). The Rentier State in the Arab World. In: The Rentier State. ed. by Hazem Beblawi & Giacomo Luciani. London:Croom Helm publications.
    37.
  37. Chaudhry, kiren Aziz (1994). Economic Liberalization & the Lineages of the Rentier State. Comprative Politics, 27(1): 1-25.
    38.
  38. Chaudhry, kiren Aziz (1997). The Price of Wealth: Economies & Institution In The Middle East. New York: Carnell University Press.
    39.
  39. Herb, Michael (2005). No Representation without Taxation? Rents, Development and Democracy. Comparative Politics, 37(3): 297- 316.
    40.
  40. Karl, Terry L.  (1997). The Paradox of Plenty: Oil Booms and Petro-States. Berkeley, California: University of California Press.
    41.
  41. Karl, Terry L.  (1999). The Perils of Petroleum: Reflections on The Paradox of Plenty. Journal of International Affairs, 53(1):31-48.
    42.
  42. Karl, Terry L. (2004). Oil-Led Development: Social, Political, and Economic Consequences. In: Encyclopedia of Energy. P.661-672.
    43.
  43. Lam, Ricky & Wantchekon, Leonard (1999). Dictatorship as a Political Dutch Disease. New Haven, Conn: Yale University.
    44.
  44. Lam, Ricky & wantchekon, Leonard (2003). Political Dutch Disease. New York. New York University, Working Paper.
    45.
  45. Luciani, Giacomo (1987). Allocation vs. Production States: A theoretical Perspective. In:The Rentier State. eds. H. Beblawi & G. Luciani. London and New York: Croom Helm. P.63–82.
    46.
  46. Luciani, Giacomo (1994). The Oil Rent, the Fiscal Crisis of the State and Democratization. In: Democracy without Democrats? The Renewal of Politics in the Muslim World. ed. G. Salame. London: I.B. Tauris. P. 130–152.
    47.
  47. Luciani, Giacomo (2005). Oil and Olitical Economy in The International Relations of The Middle East. In: International Relation of The Middle East. London: Oxford University Press.
    48.
  48. Mahdavy, Hossein (1970). The Pattern and Problems of Economic development in Rentier States: the Case of Iran. In: Studies in Economic History of the Middle East. M. A. Cook (ed.). London: Oxford University Press.
    49.
  49. Moore, mick (1998). Eath without Taxes: Democracy, State Capacity, and Aid Dependence in the Fourth World.  In: The Democratic Developmental State: Politics and Institutional Design. Mark Robinson & Gordon White (eds.). London: Oxford University Press.
    50.
  50. Najmabadi, Afsaneh (1987). Depoliticisation of a Rentier State. In: The Rentier State. eds. Hazem Beblawi & Giacomo Luciani. London: Croom Helm.
    51.
  51. Ross, Michael. L. (2004).What Do We Know about Natural Resources and Civil War?. Journal of Peace Research, 41(3): 337-56.
    52.
  52. Ross, Michael.L. (2001). Does Oil Hinde Democracy?. World Politics, 53: 325–361.
    53.
  53. Skocpol, Theda (1982). Rentier state and Shi'a Islam in the Iranian Revolution. Theory and Society, 11(3): 265–283.
    54.
  54. Smith, Benjamin (2006).The Wrong Kind of Crisis: Why Oil Booms and Busts Rarely Lead to Authoritarian Breakdown. Studies in Comparative International Development, 40(4):55-76.
    55.
  55. Waterbury, John (1994). Democracy without Democrats? The Potential for Political Liberalizationin the Middle East. In: Democracy without Democrates? The Renewal of Politics in The Muslim World. New York: IB Tauris.
    56.

 

_||_

  1. Abrishami, H.; Hadian, M. (2004). Rent Seeking and Economic Growth: Empirical Evidence from Iran. Economic Research, 30 (67): 28-1.[In Persian]
    2.
  2. Afzali, R. (2000). Economic Reforms and the Challenges of Legitimacy in the Arab Regimes. Middle East Studies, 21: 106-85. .[In Persian]
    3.
  3. Azizi, N. (2004). Employment and Higher Education: Ways to link Higher Education with Labor Market Needs. Research and Planning in Higher Education, 20: 31-3. .[In Persian]
    4.
  4. Bahrami, J.; Nasiri, S. (2011). Oil Shock and Dutch Disease: A case Study of Iran. Iranian Economic Research, 48: 54-25. .[In Persian]
    5.
  5. Beblawi, Hazem (1987). The Rentier State in the Arab World. In: The Rentier State. ed. by Hazem Beblawi & Giacomo Luciani. London:Croom Helm publications.
    6.
  6. Carl, T. (2009). The Enigma: Oil Boom and Oil States. Translated by Jafar Benevolent. Tehran: Ney Publishing. .[In Persian]
    7.
  7. Chaudhry, kiren Aziz (1994). Economic Liberalization & the Lineages of the Rentier State. Comprative Politics, 27(1): 1-25.
    8.
  8. Chaudhry, kiren Aziz (1997). The Price of Wealth: Economies & Institution In The Middle East. New York: Carnell University Press.
    9.
  9. Fakuhi, N. (2003). Culture and Language, an addition to Anthropology. Tehran: Ney Publishing. .[In Persian]
    10.
  10. Farasatkhah, M. (2009). History and Accidents of University in Iran. Tehran: Rasa. .[In Persian]
    11.
  11. Fathi, E. (2015). The process of urbanization in Iran. Statistics, 12: 15-8. [In Persian]
    12.
  12. Ghannima, A. R. (2009). History of major Islamic universities. Translated by Noorale Kassai. Tehran: University of Tehran. .[In Persian]
    13.
  13. Ghasemi, M. A. (2007). The Cultural Pathology of the Modern State in Iran. In: The Modern State in Iran. Rasoul Afzali. Qom: Mofid University Press. [In Persian]
    14.
  14. Ghasemi, S.; Zarezadeh, R. (2013). Social, Cultural, Economic, Political and Security Implications of the Emergence of a New Middle Class in Iran. Security Afq, 5 (18): 96-67. [In Persian]
    15.
  15. Guide, M. T. (2009). Government and Urbanization in Iran; General Principles and Principles of Theory of Urban Development and Urbanization in Iran. Urban Ecology Research, 1: 165-143. [In Persian]
    16.
  16. Haji Yousefi, A. M. (1997). Rentier's Government a Conceptual Review. Political Economic Information, 12 (125-126): 155-152. [In Persian]
    17.
  17. Haji Yousefi, A. M. (2010). Government, Oil and Economic Development in Iran. Tehran: Islamic Revolution Documentation Center. [In Persian]
    18.
  18. Herb, Michael (2005). No Representation without Taxation? Rents, Development and Democracy. Comparative Politics, 37(3): 297- 316.
    19.
  19. Karl, Terry L.  (1997). The Paradox of Plenty: Oil Booms and Petro-States. Berkeley, California: University of California Press.
    20.
  20. Karl, Terry L.  (1999). The Perils of Petroleum: Reflections on The Paradox of Plenty. Journal of International Affairs, 53(1):31-48.
    21.
  21. Karl, Terry L. (2004). Oil-Led Development: Social, Political, and Economic Consequences. In: Encyclopedia of Energy. P.661-672.
    22.
  22. Karshenas, M. (2003). Oil, Government and Industrialization in Iran. Translated by Yusuf Haji Abdul Wahhab; Ali Asghar Saeedi. Tehran: New step. [In Persian]
    23.
  23. Katouzian, M. A. (1998). Nine Papers in Iranian Historical Sociology: Oil and Economic Development. Translated by Alireza Tayeb. Tehran: Center Publication. [In Persian]
    24.
  24. Katouzian, M. A. (2008). Iran's Political Economy: Tyranny and Pseudo-Modernism from Constitutionalism to the End of the Pahlavi Dynasty. Translated by Mohammad Reza Nafisi; Kambiz Azizi. Tehran: Center Publication. [In Persian]
    25.
  25. Lam, Ricky & Wantchekon, Leonard (1999). Dictatorship as a Political Dutch Disease. New Haven, Conn: Yale University.
    26.
  26. Lam, Ricky & wantchekon, Leonard (2003). Political Dutch Disease. New York. New York University, Working Paper.
    27.
  27. Luciani, Giacomo (1987). Allocation vs. Production States: A theoretical Perspective. In:The Rentier State. eds. H. Beblawi & G. Luciani. London and New York: Croom Helm. P.63–82.
    28.
  28. Luciani, Giacomo (1994). The Oil Rent, the Fiscal Crisis of the State and Democratization. In: Democracy without Democrats? The Renewal of Politics in the Muslim World. ed. G. Salame. London: I.B. Tauris. P. 130–152.
    29.
  29. Luciani, Giacomo (2005). Oil and Olitical Economy in The International Relations of The Middle East. In: International Relation of The Middle East. London: Oxford University Press.
    30.
  30. Mahdavy, Hossein (1970). The Pattern and Problems of Economic development in Rentier States: the Case of Iran. In: Studies in Economic History of the Middle East. M. A. Cook (ed.). London: Oxford University Press.
    31.
  31. Malekpour, H.; Motallebi, M. & Azgandi, S. A. (1979). Investigating the Relationship between the State and the New Middle Class in the Islamic Republic of Iran (Case Study 1997 to 2005). Islamic Revolution Approach, 44: 100-79. [In Persian]
    32.
  32. Mir Torabi, S. (2012). An Introduction to the Political Economy of Oil and Iran's Oil Issues. Tehran: Qomes Publishing. [In Persian]
    33.
  33. Mir Torabi, S. (2012). Iran Oil Issues. Tehran: Qomes Publishing. [In Persian]
    34.
  34. Mirabi, M. (2018). Higher Education Statistics 1396-1. Tehran: Institute for Higher Education Research and Planning. [In Persian]
    35.
  35. Mohammadi, N.; Mohammadi, R. (2012). The Role of the Oil State (Rentier) in the Formation and Nature of the New Middle Class. Iranian Landscape, 72: 27-19. [In Persian]
    36.
  36. Moore, mick (1998). Eath without Taxes: Democracy, State Capacity, and Aid Dependence in the Fourth World.  In: The Democratic Developmental State: Politics and Institutional Design. Mark Robinson & Gordon White (eds.). London: Oxford University Press.
    37.
  37. Mossaghi, A.; Ghannimifard, D. (2012). Oil and Democracy: the Case of Oil-Exporting Countries. Politics, 42 (2): 262-247. [In Persian]
    38.
  38. Motallebi, M. (2007). The Role and Political Function of the New Middle Class in the Islamic Republic of Iran. Sociology, 8: 102-79. [In Persian]
    39.
  39. Motallebi, M. (2016). The Growth and Development of Higher Education and its Impact on the Transformation of the Political and Social Fabric of Iran after the Islamic Revolution. Islamic Revolution Research, 5 (18): 213-193. [In Persian]
    40.
  40. Najmabadi, Afsaneh (1987). Depoliticisation of a Rentier State. In: The Rentier State. eds. Hazem Beblawi & Giacomo Luciani. London: Croom Helm.
    41.
  41. Nasri, G. (2001). Oil and National Security in the Islamic Republic of Iran. Tehran: Institute for Strategic Studies. [In Persian]
    42.
  42. North, D.; Wallis, J. J.; Web, S. W.& Barry, R. (2015). Politics, Economics and Development Issues in the Shadow of Violence. Translated by Mohsen Mirdamadi, Mohammad Hossein Naimipour. Tehran: Roozane Publications. [In Persian]
    43.
  43. Rabiei, S. (2014). I'm middle-aged, 5 years old. Ebtekar (28 June). [In Persian]
    44.
  44. Ross, Michael. L. (2004).What Do We Know about Natural Resources and Civil War?. Journal of Peace Research, 41(3): 337-56.
    45.
  45. Ross, Michael.L. (2001). Does Oil Hinde Democracy?. World Politics, 53: 325–361.
    46.
  46. Sattari, S. (2015). The Essential Forms of Petroleum Life: Towards a Transition from Rentierism and Rentier State Literature. State Studies, 2: 85-23. [In Persian]
    47.
  47. Shakari, A.Q. (2000). Theory of the Educated State and the Islamic Revolution. Tehran: Islamic Revolution Documentation Center. [In Persian]
    48.
  48. Shirkhani, M.A.; khoshgoftar lameh, H. (2012). The Discourse and Performance of Political Economy in Educated Governments. Cognition, 21 (172): 151-137. [In Persian]
    49.
  49. Skocpol, Theda (1982). Rentier state and Shi'a Islam in the Iranian Revolution. Theory and Society, 11(3): 265–283.
    50.
  50. Smith, Benjamin (2006).The Wrong Kind of Crisis: Why Oil Booms and Busts Rarely Lead to Authoritarian Breakdown. Studies in Comparative International Development, 40(4):55-76.
    51.
  51. Taheri, A. (2007). Rent, The Rentier Government and its Consequences. International Studies, 13: 147-123. [In Persian]
    52.
  52. The Emergence of the Cultural Middle Class and its Demands. Pegah Hawzah (February 1979), 7. Available at:        https://hawzah.net/en/Magazine/View/3814/7392/0. [In Persian]
    53.
  53. Waterbury, John (1994). Democracy without Democrats? The Potential for Political Liberalizationin the Middle East. In: Democracy without Democrates? The Renewal of Politics in The Muslim World. New York: IB Tauris.
    54.
  54. Yaminpour, V. (2010). The New Middle Class, the Generational Difference (or rupture), and the Needs of Media Policy. Media, 21 (83): 52-33. [In Persian]
    55.
  55. Zaker Salehi, G. (2004). An Introduction to the Sociology of Higher Education. Tehran: Desert. [In Persian]
    56.

مقالات مرتبط

حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1403-1400

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره سند| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]